Śpiavaje bard Volha Ciareščanka.
Śpiavaje bard Volha Ciareščanka.
Paet Usievaład Ścieburaka.
Piśmieńnik Maksim Klimkovič, jaki niadaŭna aznačyŭ 55-hodździe.
Bard Andrej Mielnikaŭ.
Śviata paezii «Duch – heta, ludzi, ja!» stychijna ŭtvaryłasia vosiem hadoŭ tamu, paśla śmierci hienijalnaha paeta. Pamiać ab im pačali ŭšanoŭvać siabry-litaratary i siostry Anatola.
Spačatku źbiralisia pad kryžam, ustalavanym na mahile, dzie potym paŭstaŭ pomnik u formie kryža z sałaŭinym hniazdom kala skroni.
U minułym hodzie homielskaja moładź vytkała ručnik dla Anatola, jakim i ŭpryhožyli sałaŭinaje hniazdo. «Pamiraj, a žyta siej! Ruń pra siejbita raskaža», – vybili radki na pomniku.
Zvykła na panadvorku chaty, dzie žyŭ Ciška (viaskovaja mianuška paeta) najbolš hučać dva słovy «Sys» i «Choładna!». U tym hodzie paetaŭ i bardaŭ navat śnieham pazamiatała.
Z-za taho choładu ŭ litarataraŭ čas ad času ŭźnikajuć dumki pieranieści śviata ŭ niejkaje pamiaškańnie. Ale maleńkaja chacinka Ciški naŭrad ci źmieścić usich žadajučych dakranucca da vysokaha słova.
A z «aficyjnymi» pamiaškańniami – ciažkavata. Zdajecca, damovilisia siabry SBP nakont vystupaŭ sioleta ŭ Brońnienskaj škole (dzie vučyŭsia Sys), dy niešta administracyja navučalnaj ustanovy pieradumała.
«Dźvie-try hadziny vystajać-vysłuchać vieršy-uspaminy mohuć tolki sapraŭdnyja amatary paezii. Tut źbirajucca vynoślivyja ludzi. Hej, traktar- «Biełarus!» Nie zahłušyć tabie biełaruskuju paeziju!», – žartaŭliva pryhraziŭ traktaru, jaki raz-poraz pranosiŭsia paŭz chatu, paet i krytyk Michaś Skobła.
Litaratary razvažali – na jakuju datu pieranieści śviata, kab nie mierznuć? Na dzień śmierci ŭ traŭni? Na 2 červienia – kali ŭ rajonnaj haziecie byŭ nadrukavany pieršy vierš paeta?
Pakul ža vyrašana ŭsio-taki adznačać dzień narodzinaŭ śviatam paezii ŭ kastryčniku. Praŭda, Aleś Paškievič padzialiŭsia, što ŭ nastupnym hodzie, mahčyma, usio-taki projduć paetyčnyja čytańni ŭ rodnaj škole Anatola.
Taksama ŭźnikła dyskusija – ci varta vydavać usio, što napisaŭ Anatol? «Jon vielmi stroha staviŭsia da svajoj tvorčaści, i nie drukavaŭ usio, što napisaŭ. Paśla śmierci jaho siastra znajšła dźvie tečki z tvorami, jakija Anatol nie chacieŭ drukavać pry žyćci. Heta reč etyčnaja – ci varta drukavać usio?», - razvažaŭ Barys Piatrovič.
Michaś Skobła kazaŭ, što Anatol Sys, moža, i nie vielmi šmat napisaŭ, ale jon nie zaplamiŭ svaju tvorčaść pustaparožnimi vieršami.
Zahadčyk kafiedry biełaruskaj litaratury HDU im.F.Skaryny, prafiesar Ivan Štejnier padrychtavaŭ novaje ese pra tvorčaść svajho byłoha studenta.
«Nikoli b my nie padumali, što zvyčajny naš student budzie vialikim paetam. Praŭda, jon zaŭsiody vydzialaŭsia siarod inšych svajoj niaŭrymślivaściu.
Choć Anatol i kazaŭ, što «Ja vučyŭsia ŭ homielskim univiermahu», ale jon zachoŭvaŭ patetyku ŭ adnosinach da ŭniviersitetu, vykładčykaŭ. Pra našu kafiedru jon kazaŭ, što «Kab vas nie było, dyk i mianie b nie było».
U ese ja pa-novamu sprabavaŭ razhledzieć tvorčaść, spadčynu Sysa na fonie jak biełaruskaj, tak i słavianskaj, jeŭrapiejskaj paezii. My tolki padstupajem da daśledavańnia jaho spadčyny. Novaje pakaleńnie budzie prychodzić, pieračytvać, a paezija Sysa žyvie – i budzie žyć», - padkreśliŭ zahadčyk kafiedry.
Novaje pakaleńnie – dzieci paetaŭ, taksama prysutničali na śviacie, i navat čytali vieršy. Tak, na imprezie adznačylisia dekłamacyjaj dačka Siaržuka Sysa i Haliny Dubianieckaj Stanisłava i syn Łarysy Ramanavaj Cichan.
Staršynia Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ Barys Piatrovič uzhadvaŭ, jak 25 hadoŭ tamu, u 1988 hodzie Anatol Sys byŭ adnym z arhanizataraŭ «Dziadoŭ», i pieršy ahučyŭ śpis represavanych biełaruskich litarataraŭ. «Zaŭsiody biełaruskija litaratary vyznačalisia aktyŭnaj hramadzianskaj pazicyjaj. Tak było ŭ dvaccatyja hady, tak i ŭ vaśmidziesiatyja, kali paŭstavała adradžeńnie. Biełaruščyna pajšła, možna tak skazać, z Homiela. Mienavita tut žyli i pracavali ŭ 80-ch Anatol i Siaržuk Sys, Aleś Bialacki, Taćciana Sapač, Siarhiej Dubaviec», - dadaŭ staršynia SBP.
Vieršami ŭzhadali słynnaha paeta Aleś Paškievič, Siaržuk Sys, Hienadź Łapacin, Łarysa Ramanava, Usievaład Ścieburaka, Aksana Danilčyk. Pieśniami ŭšanavali jaho Źmicier Bartosik i Andruś Mielnikaŭ.
Bard Valžyna Ciareščanka pakłała na muzyku vierš «Bieznazoŭnaje» Anatola Sysa. Pieśnia była pradstaŭlena ŭ Haroškavie ŭpieršyniu.
Skłałasia tradycyja achviaravać svaje novyja knihi «chacie Sysa». Tak kalekcyja papoŭniłasia «Vybranym» Ivana Štejniera, knihaj pra abrad «Śviača» Hienadzia Łapacina i apošnim numaram «Dziejasłova» z artykułam Alesia Bialackaha pra «Dziady-88».
Knihi biełaruskich paetaŭ i piśmieńnikaŭ pieradali i nastaŭnikam Brońnienskaj škoły.
Staličnyja paety paśla aficyjnaj častki adrazu rvanuli ŭ Miensk. Homielskija ž litaratary i prychilniki zastalisia na niejki čas na panadvorku, kab abmierkavać byłoje i dumy. U vierandzie chaty Anatola Sysa samotna siadzieli jaho ziemlaki, jakija słuchali ŭ zapisie ź minułahodniaha śviata paezii pieśniu «Siabroŭ» «Žar-ptuška» u vykanańni Źmiciera Bartosika. Kolki razoŭ viaskoŭcy nanava stavili «Pavucinka ŭviersie, pavucinka ŭ vierasie, Pavucinka ŭ tvaich i u maich vałasach».
Pad viečar razyjšlisia i viaskoŭcy. Zastałasia ŭ chacie adna Tamara Cichanaŭna, siastra paeta.
***
Anatol Sys naradziŭsia 26 kastryčnika ŭ Haroškavie. Skončyŭ HDU im.F.Skaryny. Drukavaŭsia ŭ 1974 hoda. Vydaŭ zborniki paezii «Ahmień», «Pan Les», «Sys». Zbornik «Lon» vyjšaŭ z druku paśmiarotna. Pamior u traŭni 2005 hodu.
«Biełaruś maja, maja mahiła, ź bieł-čyrvona-biełaha radna.
Ci kašulu mnie na śmierć pašyła?
Biełaruś maja, maja mahiła.
Ty ž adna ŭ mianie, jak jość adna».
