Hościem «Volnaj studyi» Mikoła Matrunčyk — kiraŭnik Pravasłaŭnaha bractva Troch vilenskich pakutnikaŭ, jakoje dziejničaje pry Biełaruskim Ekzarchacie.
— Spadar Mikoła, u čym vam bačycca značnaść tych tryccaci piaci hadoŭ, kali BPC kiravaŭ mitrapalit Filaret?
— U dvuch słovach ciažka i skazać. Sacyjolahi buduć bačyć svajo, palityki — svajo, hramadzianskija supolnaści — svajo. Kali ž razvažać z punktu hledžańnia ŭłasna carkoŭnaj supolnaści, to pry mitrapalicie Filarecie carkva z adnoj jeparchii ź dźviuma sotniami prychodaŭ stała sapraŭdy mahutnaj strukturaj z dvanaccaćciu jeparchijami, sa svaim synodam, sa šmatlikaj pastvaj. Heta kali brać kolkasny indykatar. Vielmi važna, što mitrapalit Filaret padtrymlivaŭ u krytyčnych abstavinach śviataroŭ i dziejačoŭ, jakija trymalisia biełaruskaha słova i nieśli jaho ŭ svaim carkoŭnym słužeńni. Ja viedaju, što mitrapalit Filaret zaŭždy padtrymlivaŭ ajca Sierhija Harduna, jaki vykładaje ŭ Žyrovickaj seminaryi tolki pa-biełarusku, pryčym usie hady, z momantu jaje adkryćcia. Byli časy, kali heta nie padabałasia kiraŭnictvu seminaryi, uźnikali kanflikty, i ŭ takija momanty mitrapalit Filaret stanaviŭsia na bok ajca Sierhija. Možna pryhadać i historyju ź viadomym našym paetam Aleham Biembielem, jaki ŭ peŭny momant svajho žyćcia zachacieŭ pisać svaje vieršy ŭ manastyrskaj cišy i paprasiŭsia ŭ mitrapalita ŭ stan inakaŭ Žyrovickaha manastyra. I taksama atrymaŭ rašučuju padtrymku mitrapalita. My viedajem, kolki cudoŭnych tvoraŭ źjaviłasia z-pad piara inaka Mikałaja ŭ ścienach Žyrovickaha manastyra. I prykłady takoj žyvoj padtrymki ludziej, jakija nieśli svajo biełaruskamoŭnaje słužeńnie ŭ carkvie, možna praciahvać doŭha.
— Vy šmat hadoŭ uznačalvajecie Pravasłaŭnaje bractva Troch vilenskich pakutnikaŭ, jakoje maje dačynieńnie da mnohich biełaruskich inicyjatyvaaŭ unutry samoj carkvy. Ci možacie vy nazvać prykłady, kali mitrapalit Filaret hetyja idei prymaŭ i padtrymlivaŭ?
— Biezumoŭna. Ad samaha pačatku, z 1992 hodu, kali ŭ kole biełaruskaj intelihiencyi ŭźnikła ideja stvareńnia bractva, i my pryjšli da mitrapalita, nie chavajučy taho, što chočam raźvivać biełaruščynu ŭ carkvie. My atrymali dabrasłavieńnie. Taksama z 1992 hodu razam ź biełaruskaj dyjasparaj my vydajem biełaruskamoŭny časopis «Pravasłaŭje ŭ Biełarusi i śviecie». Pačynajučy z 1990-ch my štohod vydajem adziny ŭ śviecie biełaruskamoŭny pravasłaŭny kalandar.
— Jon vychodzić na achviaravańni viernikaŭ, ci finansujecca aficyjnymi carkoŭnymi strukturami?
— I tak, i hetak. I voś zusim niadaŭna našy bratčyki naviedvali Biełastoččynu i prezentavali tam usie biełaruskamoŭnyja vydańni. Byli sustrečy ŭ Biełastockim universytecie, u biełaruskim licei ŭ Biełastoku, u Bielsku i h.d.
— Voś vy kažacie pra padtrymku ŭładykam Filaretam biełaruščyny ŭ carkvie. Ale ja nikoli nia čuŭ, kab jon sam havaryŭ pa-biełarusku.
— Ja mahu raskazać pra toje, što viedaju. Niejak padčas vizytu patryjarcha Aleksija ŭ Biełaruś mianie ŭznaharodzili ordenam pravasłaŭnaj carkvy. Byŭ pryjom, i kali dajšła čarha i mnie mović słova, ja havaryŭ pa-biełarusku. I zaŭvažyŭ, što patryjarch nie razumieje, a mitrapalit Filaret pierakładaje jamu maju pramovu… Byli vypadki, kali mitrapalit rychtavaŭ svaje pramovy na biełaruskaj movie, i tady davodziłasia pravilna rasstaŭlać naciski. Tak što ŭ mitrapalita Filareta było žadańnie peŭnuju častku svaich pramovaŭ rychtavać i havaryć pa-biełarusku.
— Ale potym čamuści hetyja vystupy adbyvalisia pa-rasiejsku.
— Nie, čamu ž, byli i biełaruskamoŭnyja. Ale heta patrabavała peŭnaha času na padrychtoŭku.
— Na pomniku Łarysie Hienijuš u Zelvie visić šylda, jakaja śviedčyć, što jon ustalavany z dabrasłavieńnia mitrapalita Filareta. I heta źbierahło pomnik, bo miascovyja ŭłady namiervalisia jaho demantavać. Čamu ŭ dadzienym vypadku BPC nie pahadziłasia z rašeńniem śvieckaj ułady?
— Ja mahu pryhadać, što na adno ź pieršych ušanavańniaŭ pamiaci Łarysy Hienijuš u Zelvu pryjechaŭ sam mitrapalit Filaret i pravioŭ bahasłužeńnie. Mnie navat było dabrasłavieńnie rychtavać kazańni padčas bahasłužeńnia. Pamiataju, što pierad hetym ja sam trapiŭ da mitrapalita i patłumačyŭ jamu, čamu ŭ dadzienaj sytuacyi carkva pavinna ŭšanavać Łarysu Hienijuš. Šmat dla hetaha zrabiła i aktyvistka našaha bractva Valancina Tryhubovič. I treba pryznać, što mitrapalit Filaret byŭ čujny da takich zvarotaŭ. Carkva ŭ jaho asobie była vielmi čujnaja da prajaŭleńnia Śviatoha Duchu, jaki dziejničaje praź ludziej. Chto dakraniecca da tvorčaści Łarysy Hienijuš, toj sapraŭdy adčuvaje, što joj u peŭnaj stupieni kiravaŭ Śviaty Duch. I heta jość vyznačalnym dla kiraŭnika carkvy. Tut jość nieabchodnaść rašučaha padtrymańnia takoha prajaŭleńnia. Samaja vialikaja chuła suprać Boha — kali ty viedaješ, što heta Božaje, a idzieš nasupierak.
— Užo hadoŭ dvaccać u Biełarusi dziejničaje Biblijnaja kamisija, jakaja zajmajecca pierakładam na biełaruskuju movu Śviatoha Pisańnia. Vaša bractva taksama maje da jaje dačynieńnie. Da hetaj pary poŭnaha zvodu tekstaŭ niama. U čym zatrymka?
— Kali praanalizavać, jak inšyja narody pierakładali Śviatoje Pisańnie na rodnuju movu, to 15-20 hadoŭ — heta narmalny termin. Ale heta nie apraŭdvaje taho, pra što vy kažacie. Praca kamisii sapraŭdy moža być bolš arhanizavanaj. U Biełarusi jość svaja specyfika, svaja asablivaść: kali Śviatoje Pisańnie pierakładuć na biełaruskuju movu ryma-katoliki, hreka-katoliki, pratestanty ci pravasłaŭnyja — heta budzie kanfesijny pierakład. Universalnaha pierakładu, jaki padychodziŭ by dla ŭsich, u Biełarusi nie vypadaje zrabić, bo jość peŭnyja kanfesijnyja tradycyi. Darečy, u nas isnuje Biblijnaje tavarystva, jakoje pavinna kaardynavać, nakiroŭvać, natchniać pracu pierakładčykaŭ, rabić jaje chutčejšaj. Heta jaho najpieršaja zadača. Na žal, pra toje tavarystva (heta, darečy, mižkanfesijnaja arhanizacyja) mała chto čuŭ. Razumiejecie, saborny pierakład biblijnych tekstaŭ patrabuje detalovych, praciahłych abmierkavańniaŭ taho ci inšaha termina.
— Prabačcie, ja nie zusim razumieju, jak možna pierakładać saborna. Voś niadaŭna Anatol Kłyška zakončyŭ svoj pierakład Biblii. A čamu nielha ŭziać jaho, abmierkavać na Biblijnaj kamisii, niešta padpravić i pryniać za kananičny?
— U nas byŭ šmathadovy kantakt sa spadarom Kłyškam. Nakolki ja viedaju, jon vielmi cenić svoj padychod, svaju pracu, i jamu składana było b pracavać u kamisii. Naŭrad ci jon pahadziŭsia b prymać niejkija varyjanty zboku. U nas jość aŭtarskija pierakłady Vasila Siomuchi, Anatola Kłyški, ksiandza Ŭładysłava Čarniaŭskaha — Biełaruś vielmi bahataja na pierakłady Śviatoha Pisańnia. Ale pytańnie ŭ tym, jak zrabić taki pierakład, jaki vykarystoŭvaŭsia b u carkvie, jaki lažaŭ by na prastole kožnaj carkvy.
— Dyk ci źjavicca ŭvohule taki pierakład?
— Abaviazkova źjavicca. Čatyry Evanhielli ŭžo jość. I jany zapatrabavanyja.
— Voś jakraz nakont zapatrabavanaści. Byvajučy ŭ Žyrovickim manastyry, ja nie znachodžu ŭ tamtejšaj kniharni nivodnaha (!) biełaruskamoŭnaha vydańnia. A tam sotni i sotni samych roznych knih i peryjodykaŭ — usie pa-rasiejsku. Tak mała vydajecca pa-biełarusku, što nie dachodzić da Žyrovičaŭ, ci heta takaja pazycyja kiraŭnictva Žyrovickaha manastyra?
— My ciapier jakraz uładkoŭvajem palicy biełaruskamoŭnych relihijnych vydańniaŭ u kropkach raspaŭsiudu. Pieršy taki kutok adčynieny niekalki hadoŭ tamu ŭ kniharni Pietra-Paŭłaŭskaha saboru. Siońnia takich kutkoŭ užo ź dziasiatak. U bližejšy čas jon źjavicca i ŭ Žyrovičach. Choć, biezumoŭna, pravasłaŭnaj litaratury pa-biełarusku brakuje. Na siońnia my majem biełaruskamoŭnyja malitvasłovy, kazańni archijepiskapa Hrodzienskaha i Vaŭkavyskaha Arciemija, kalendary. Na žal, našych ścipłych mahčymaściaŭ, kab pašyryć hetuju pracu, niedastatkova.
— Sioleta pravasłaŭnamu chramu ŭ maim rodnym miastečku Dziarečyn na Zelvienščynie spoŭniłasia 150 hadoŭ. Za ŭvieś hety čas u im nie adbyłosia nivodnaha nabaženstva pa-biełarusku. I heta pry tym, što ŭ miastečku žyvuć pieravažna biełarusy…
— Ja padkažu peŭny ałharytm dziejańnia. Dziarečyn — heta terytoryja Haradzienskaj jeparchii, jakuju ŭznačalvaje ŭładyka Arciemij. Čamu b viernikam dziarečynskaj carkvy nie napisać taki zvarot: «Vaša Vysokapreaśviaščenstva, najpačeśniejšy ŭładyka, my chočam, kab u nas byli nabaženstvy na rodnaj movie». Ja dumaju, što archijepiskap adhuknuŭsia b. Kali prablema ŭ śviatary, to jon jaje vyrašyć chutka. Heta sprava supolnaja, a nie adnaho śviatara — zachacieŭ i pačaŭ słužyć.
— Čaho vy čakajecie ad novapryznačanaha mitrapalita? Ci miarkujecie vy aznajomić jaho ź dziejnaściu Biełaruskaha pravasłaŭnaha bractva?
— Biezumoŭna. Inačaj my zastaniemsia jakimści hetta. I budzie nieviadoma, što z nami dalej rabić. Jak buduć pracavać našy vydaviecki i pierakładčycki adździeły, Bibilijnaja kamisija, jak buduć nadalej ździajśniacca biełaruskamoŭnyja nabaženstvy. Žadańnie adno: kab novy mitrapalit maksymalna ŭličyŭ tyja ŭmovy, u jakich jamu daviadziecca ździajśniać svajo archirejskaje słužeńnie. Našamu bractvu treba padrychtavacca da taho, kab danieści našy namiery i žadańni da novaha archireja.
