24 krasavika zasnavalnik Biełaruskaha Narodnaha Frontu «Adradžeńnie» i adzin z baćkoŭ biełaruskaj niezaležnaści Zianon Paźniak adznačaje 70-hodździe.
Zianon Paźniak z žonkaj Halinaj i dačkoj Nadziaj.
Zianon Paźniak u maładyja hady.
Mapa hałasavańnia za Paźniaka ŭ 1994. Lidara Narodnaha Frontu padtrymlivała stalica, a taksama paŭnočny zachad krainy niezaležna ad padziełu na vobłaści i kanfiesijnaha składu rajonaŭ, a taksama Stolinščyna.
Paźniak byŭ vydatnym lidaram vulicy.
Vasil Bykaŭ vysoka caniŭ Paźniaka.
Zianon Paźniak adkryŭ Kurapaty — miesca pachavańnia achviar savieckich rasstrełaŭ.
Paźniak nie pajšoŭ na stvareńnie kaalicyi sa Stanisłavam Šuškievičam.
Zianon Paźniak ź niedavieram pastaviŭsia i da prajeŭrapiejskaj apazicyi 2000-ch i jaje lidara Alaksandra Milinkieviča.
Biełarusy zapomnili lidara Narodnaha Frontu pa tele- i radyjotranślacyjach ź Viarchoŭnaha Savieta.
Zianon Paźniak na mitynhu ŭ 1996.
Zianon Paźniak padčas mitynhu ŭ padtrymku Ukrainy ŭ Ńju-Jorku ŭ 2014.
Ličycca, što dla palityka vielmi važna patrapić u svoj čas. Tady jamu ŭ poŭnaj stupieni ŭdajecca realizavać karjernyja pamknieńni. Ale heta ŭ demakratyčnych, sfarmiravanych hramadstvach. A jość krainy, dzie palityk pavinien apiaredžvać čas, pakazvać nacyi pierśpiektyvu, inakš nacyja ryzykuje bieznadziejna adstać. I tut užo nie da ŭłasnaj karjery.
Voś choć by prykład ź viadomym artykułam «O russkom impierialiźmie i jeho opasnosti», jaki ŭ svoj čas Paźniaku stavili ŭ vinu za radykalizm i ihnaravańnie nastrojaŭ elektaratu, — siońnia vykładzienyja ŭ im tezisy pierakanaŭča paćviardžajucca dramatyčnymi padziejami ŭ susiedniaj Ukrainie. A ŭ Kijevie nie było ŭ apošnija hady palityka, jaki moh by hučna skazać pra niebiaśpieku.
Ź junactva Paźniak moža być prykładam čałavieka, jaki apiaredžvaŭ čas.
U 23 hady jon vydaŭ albom svaich fotazdymkaŭ.
Pieršaja knižka ŭ takim uzroście i ciapier — pośpiech, a ŭ 1960-ja heta było niešta niejmaviernaje. Potym byli inšyja vydańni, adno ź ich — «Recha daŭniaha času» — doŭhija hady dla padarožnikaŭ u časie było ci adzinym daviednikam pa architekturnych stylach staroha Minska.
Naprykancy 1960-ch Paźniak uratavaŭ Kupałaŭski teatr — uratavaŭ u litaralnym sensie hetaha słova.
Pavodle prajekta rekanstrukcyi stalicy, budynak pavinien byŭ być źniesieny. Paźniaku ŭdałosia (z dapamohaj tahačasnaha karespandenta «Pravdy» Hienadzia Buraŭkina) nadrukavać artykuł u hałoŭnaj haziecie, publikacyi jakoj dla miascovych čynoŭnikaŭ usprymalisia dyrektyvaj. Budynak zachavali.
U 1988-m archieołah Paźniak adkryŭ Kurapaty.
Ciažka pryhadać inšy prykład, kali b archieałahičnaje adkryćcio hetkim čynam paŭpłyvała na los nacyi, možna skazać, źmianiła jaho. Publikacyja ŭ štotydnioviku «Litaratura i mastactva» pra miesca masavych rasstrełaŭ mieła takoje ŭździejańnie na hramadskuju śviadomaść, jak nivodnaja inšaja publikacyja ŭ Biełarusi ni da hetaha, ni paśla. Jana ŭźniała mocnuju chvalu hramadskaj aktyŭnaści, i mienavita z hetaha dnia — 3 červienia 1988 hoda — idzie adlik novaha času, času Biełaruskaha Adradžeńnia.
Kali ŭ zdabyćci niezaležnaści i stvareńni suvierennaj dziaržavy možna vyznačyć adnu asobu (a heta, kaniešnie, praces, u jakim zadziejničany lepšyja pradstaŭniki nacyi, pryčym jahony finał — tolki viaršynia taho, što rabiłasia pakaleńniami papiarednikaŭ) — dyk heta, biezumoŭna, Paźniak.
Dziela ŭśviedamleńnia ŭsioj składanaści situacyi varta pryhadać hramadskija nastroi kanca 1980-ch hadoŭ i pazicyju tych, chto ŭ tahačasnaj BSSR ažyćciaŭlaŭ uładu.
Ułada hetaja znachodziłasia ŭ CK KPB, kiraŭniki jakoj svajoj hałoŭnaj metaj bačyli dakładnaje vykanańnie zahadaŭ Maskvy. Kiraŭnikoŭ savieckich respublik CK KPSS aceńvaŭ nie tolki pa kolkaści vyrablenaj pramysłovaj pradukcyi, namałotaŭ dy nadojaŭ, ale i pa baraćbie z «prajavami nacyjanalizmu», i tut kiraŭnicva Biełarusi było ŭ Kramla na samym lepšym rachunku.
U Litvie, Łatvii i Estonii kiraŭniki «miascovych» CK adrazu pajšli na dyjałoh ź lidarami novaŭtvoranych narodnych ruchaŭ, a ŭ chutkim časie ŭznačalili praces zdabyćcia suvierenitetu. U Prybałtycy heta byŭ mienavita praces — tam ministry, kiraŭniki dziaržpłanaŭ vyličvali ałharytm ustalavańnia suvierenitetu, pa telebačańni išli šmathadzinnyja dyskusii, spračalisia, jak budavać samastojnuju mižnarodnuju, ekanamičnuju, vajskovuju, sacyjalnuju palityku — ale sama ideja niezaležnaści sumnieńniam nie padlahała.
Na Biełaruskim telebačańni nie było nijakich padobnych dyskusij. U dziaržaŭnych ŚMI (a inšych jašče nie isnavała) išło metanakiravanaje, z dnia ŭ dzień, ckavańnie Biełaruskaha Narodnaha Frontu. Kamunistyčnaje kiraŭnictva Biełarusi było nahetulki pramaskoŭskim, što navat nie abmiarkoŭvała mahčymaść niezaležnaści — sama tema była kramolnaj, samo paniaćcie niezaležnaści było pad zabaronaj, kab ni pad jakim vyhladam nie ŭvajšło jano ŭ śviadomaść nacyi. A ź viasny 1990-ha, kali pra dasiahnieńnie niezaležnaści jak hałoŭnuju ŭmovu hodnaha žyćcia pačali kazać u novaabranym Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia deputaty ad BNF, kamunistyčnaja prapahanda abrynułasia na ideju ŭsioj svajoj mocaj.
Ja pamiataju tvary deputataŭ, kali Paźniak z trybuny siesii Viarchoŭnaha Savieta ŭpieršyniu abviaściŭ pra nieabchodnaść uvasableńnia idei niezaležnaści.
Daliboh, kali b jon skazaŭ: «Praź miesiac na płošču pierad Domam urada vysadzicca inšapłanietny karabiel, inšapłaniecianie ŭstupiać z nami ŭ kantakt, i tamu nam treba padrychtavacca da ich sustrečy», — efiekt byŭ by kudy mienšym. Va ŭsialakim razie, takoje paviedamleńnie nie vyklikała b nianaviści — a mienavita hetaje pačućcio pieravažvała ŭ niemałoj častki deputataŭ.
Usio, što prapanoŭvała deputackaja Apazicyja BNF u spravie dasiahnieńnia realnaha suvierenitetu (a ŭžo ŭvosień 1990-ha, da druhoj siesii, my pradstavili dziasiatak zakonaprajektaŭ, u tym liku i ekanamičnaha charaktaru), — usio heta błakiravałasia parłamienckaj bolšaściu šlacham naciskańnia knopak dla hałasavańnia.
Ale našy arhumienty, jakija štodnia hučali ci to ŭ vyhladzie abhruntavańnia zakonaprajektaŭ, ci to ŭ palityčnych zajavach, u peŭnym sensie adukoŭvali kaleh-kamunistaŭ. Niešta ŭsio ž asiadała ŭ ich hałovach.
Kali ŭ žniŭni 1991-ha ŭ pieršy dzień maskoŭskaha praimpierskaha putču Narodny Front vyvieŭ na vulicy ludziej, Paźniak skazaŭ, što, pa jahonych adčuvańniach, putčysty pratrymajucca zusim niadoŭha.
Pryznacca, ja nie pavieryŭ (hučała zanadta aptymistyčna). Naš pakoj u Domie ŭrada my pieratvaryli ŭ štab supracivu chuncie. Ale prahnoz spraŭdziŭsia. Potym było naša patrabavańnie da Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta nieadkładna sklikać siesiju, kab pryśviacić niekalki sutak pracy nad nieadkładnymi prajektami.
«U nas jość niekalki dzion, i kali my nie skarystajem čas i ŭpuścim šaniec — potym sami sabie nie darujem, bo moža zdarycca, što inšaj mahčymaści ŭ nas nie budzie», — skazaŭ tady Paźniak. Tamu pracavali dniom i nočču.
Ranicaj 24 žniŭnia 1991 hoda Prezidyum Viarchoŭnaha Savieta prapanavaŭ deputatam paradak dnia až z dvuch punktaŭ: ab biahučym momancie i ab sajuznym dahavory. My vynieśli na siesiju pakiet zakonaprajektaŭ, hałoŭnym ź jakich było nadańnie Dekłaracyi ab suvierenitecie statusu kanstytucyjnaha zakona. Heta značyć — abviaščeńnie niezaležnaści Biełarusi.
Kulminacyjnym momantam było vystupleńnie Paźniaka ŭviečary 25 žniŭnia — kali paśla burnych, emacyjnych debataŭ u atmaśfiery žorstkaha supraćstajańnia pamiž frontaŭcami i kamunistami jon padyšoŭ da mikrafona. I deputaty, jakija čakali ad lidara BNF čarhovaha, jašče bolš mocnaha nastupleńnia na kamunistaŭ, — raptam pačuli spakojny hołas Paźniaka, jaki adkryta źviarnuŭsia da ich z prośbaj padtrymać Niezaležnaść i arhumientavaŭ, čamu heta nieabchodna zrabić.
Ja i ciapier pamiataju tuju cišyniu ŭ Avalnaj zale — nahetulki zamierłuju, što navat pačuŭ ščaŭčok, kali adzin z apierataraŭ niešta pieraklučyŭ na svajoj telekamiery.
Paźniak havaryŭ pra Rasiju — ale nie dyfiramby pieramožcu putčystaŭ Jelcynu (jakich čakali kamunisty dy, pryznacca, i my), a pra farmiravańnie novaj impieryi z palitykaj naftavaha šantažu.
«Kali my nie budziem mieć dziaržaŭnaj niezaležnaści, nie zmožam svaje resursy, usie svaje srodki, svaje vyniki pracy ŭkładvać na dabro našaha naroda i našaj dziaržavy, my nie zmožam supraćstajać hetaj palitycy», — kazaŭ lidar BNF.
I — niejmavierna! — adrazu paśla hetaha adzin za druhim uźnialisia sakratary abkamaŭ i rajkamaŭ z prapanovaj padtrymać Paźniaka i prahałasavać za Niezaležnaść.
Takoha ŭžo nikoli bolš nie było ŭ Avalnaj zale — ale tady, 25 žniŭnia, Paźniaku ŭdałosia vyklučna efiektyŭna skarystać momant dy paviarnuć chadu biełaruskaj historyi.
«Ja vielmi chaču, kab pieršym prezidentam Biełarusi byŭ Zianon Stanisłavavič Paźniak», — skazaŭ Vasil Bykaŭ u červieni 1994-ha ŭ adkaz na pytańnie, što jon chacieŭ by pažadać sabie na svajo 70-hodździe.
Na pieršych prezidenckich vybarach BNF adziny mieŭ prahramu adbudovy biełaruskaj dziaržavy i ludziej, jakija byli zdolnyja hetuju prahramu realizavać.
«U nas nie było ničoha — ni ludziej, ni prahramy», — pryznajecca potym adzin z členaŭ kamandy Łukašenki. «Maładyja vaŭki» bačyli, što ź siabie ŭjaŭlaje ich favaryt… Ale ŭłasnyja ambicyi hetych palitykaŭ byli vyšej za los nacyi. Čym i skarystalisia praimpierskija siły.
Pra «pieramožcaŭ» tady kazali, što jany nadzvyčaj udała adčuli čas, uchapili jaho najbolš balučy nierv. A vyjaviłasia — adkinuli krainu na dziesiacihodździ nazad. Biełaruś była raźviernutaja ad cyvilizavanaj Jeŭropy ŭ supraćlehłym nakirunku. Pieramahli «vaŭki» nie Paźniaka — pieramahli Biełaruś, źniščyli nacyjanalnaje Adradžeńnie.
Praca na karyść nacyjanalnaha Adradžeńnia patrabavała ad lidara BNF vialikich arhanizacyjnych vysiłkaŭ.
Udzieł deputataŭ u pracy apazicyi byŭ dobraachvotnym, jon nie davaŭ nijakich pryvilejaŭ ci zarobku, bolš za toje — stvaraŭ prablemy (kamunisty sprabavali arhanizavać u vybarčych akruhach našaje adklikańnie ź Viarchoŭnaha Savieta). Heta była praca ciažkaja, pa-za miežami «pracoŭnaha času», bo nichto nie vyzvalaŭ deputataŭ ad ich aficyjnych pracoŭnych abaviazkaŭ, a paniaćcia prafiesijnaj parłamienckaj pracy jašče nie isnavała. Ułasna, mienavita deputaty ad BNF uviali ŭ praktyku paniaćcie prafiesijnaj palityčnaj dziejnaści.
U Viarchoŭny Saviet było abrana tolki niekalki deputataŭ z čysta «frontaŭskaj» aryjentacyjaj — nie bolš za pałovu składu budučaj parłamienckaj Apazicyi BNF. I niekatoryja prychodzili na pasiadžeńnie frakcyi prosta «pasłuchać Paźniaka», jakim ich pužała na vybarach miascovaje načalstva. Mienavita z takoj metaj pryjšła Halina Siamdzianava — i ŭžo praź niekalki dzion zastałasia pracavać u apazicyi (a ŭ histaryi Biełarusi zastałasia deputatam, jaki ŭnios u Avalnuju zału bieł-čyrvona-bieły ściah).
Dla mianie i ciapier zastajecca cudam, jak ludzi roznych prafiesij i roznych zaniatkaŭ (rabočy, inžynier, žurnalist, urač, historyk, piedahoh, fiłosaf, pałkoŭnik milicyi, architektar, finansist — śpis možna praciahvać), roznaha žyćciovaha dośviedu amal šeść hadoŭ u niaprostych umovach, biez usialakaj finansavaj padtrymki pracavali pobač — i nivodnaj svarki! Štodzionnyja abmierkavańni, dyskusii, častyja sprečki adnosna taho ci inšaha rašeńnia, toj ci inšaj farmuloŭki, ale svarak nie było nikoli.
Paźniaku niejak udavałasia abjadnać nas, takich roznych, dziela adzinaj mety. Paśla Rady Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, jakaja 25 sakavika 1918 hoda abviaściła niezaležnaść BNR, deputackaja Apazicyja BNF u Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia była pieršaj supolnaściu palitykaŭ, jakaja staviła metaj stvareńnie biełaruskaj dziaržavy i jakoj udałosia hetaj mety dasiahnuć.
Padkreślu: heta byli mienavita nacyjanalna aryjentavanyja palityki, i pa siońnia jany zastajucca adzinymi palitykami nacyjanalnaj aryjentacyi, jakija majuć vopyt zakanadaŭčaj pracy, pryčym paśpiachovaj.
Vynik hetaj pracy — niekalki dziasiatkaŭ zakonaprajektaŭ, sotni zakanadaŭčych prapanoŭ, vialikaja kolkaść jakich, niahledziačy na pieršapačatkovy supraciŭ, byli pryniaty i zakłali asnovu dziaržaŭnaści.
Faktyčna pad kiraŭnictvam Paźniaka była stvorana kancepcyja budaŭnictva nacyjanalnaj dziaržavy. I toje, što niekatoryja jaje pałažeńni pakul nie realizavany, ni ŭ jakoj stupieni ich nie devalvujuć: prosta dziela hetaha nie saśpieli ŭmovy.
Ale jany śpiejuć. Možna pryhadać, jak na pačatku 1990-ch škłoŭski deputat Łukašenka iranizavaŭ nad idejaj Paźniaka i Čarnaviła pra stvareńnie Bałta-Čarnamorskaj sadružnaści, u jakuju mahli b uvajści Ukraina, Biełaruś, Litva, Łatvija i Estonija, jak śmiajaŭsia z prajekta Bałta-čarnamorskaha naftavaha kalektara — i voś užo ciapier jamu davodzicca abmiarkoŭvać hetuju ideju z kiraŭnictvam Ukrainy. A možna ŭjavić, nakolki źmianiłasia b stanovišča Biełarusi, kali b čas (20 hadoŭ!) nie byŭ upuščany i my siońnia mieli b hetuju tranzitnuju sistemu. Naftavaja zaležnaść ad Rasii była b nulavoj.
U svoj čas Lavon Barščeŭski słušna zaŭvažyŭ, što kali b u listapadzie 1996 hoda na načnych pieramovach z tak zvanym «kramloŭskim desantam» byŭ Paźniak, jon by nie dapuściŭ padpisańnia kiraŭnikami Viarchoŭnaha Savieta i Kanstytucyjnaha suda haniebnaj damovy, vynikam jakoj byli zryŭ impičmientu i rospusk parłamienta.
Viedajučy Zianona Stanisłavaviča, mahu kankretyzavać słovy Lavona. Paźniak — čałaviek strymany ŭ pavodzinach; heta ŭ sprečcy ź blizkimi ludźmi jon moža vykazać niejki namiok na emocyi, z apanientami ž jon maksimalna karektny. Ale ŭ toj situacyi Paźniak prosta vyciahnuŭ by za kaŭnier (litaralna) spačatku Šareckaha, a potym Cichiniu. Jon, biezumoŭna, sarvaŭ by padpisańnie, ale pry adnoj umovie: dziela hetaha Paźniak pavinien byŭ być u zale pieramoŭ, što było mahčyma tolki pry najaŭnaści ŭ jaho deputackaha mandata.
Na vybarach Viarchoŭnaha Savieta 13-ha sklikańnia ŭ 1995 hodzie łukašenkaŭcy skancentravali ŭvahu na akruzie ŭ Smarhoni, dzie bałatavaŭsia Paźniak. Dapamahli im u hetym kamunisty-kalakincy. Ścipły doktar, jaki vystupaŭ «apanientam» Paźniaka, paźniej byŭ adznačany za vykanańnie svajoj roli vysokaj pasadaj.
Ciapier, praz hady, bačna: toje, što ŭ 1995 hodzie nivodny z deputataŭ Apazicyi BNF nie byŭ prapuščany ŭ Viarchoŭny Saviet 13-ha sklikańnia, było nie niejkaj niedapracoŭkaj «frontaŭcaŭ», a hałoŭnaj na toj momant metaj antynacyjanalnaj prezidenckaj administracyi. Adsutnaść u parłamiencie palitykaŭ z vyraznaj nacyjanalnaj aryjentacyjaj pryviała da ratyfikacyi biełaruska-rasijskich pahadnieńniaŭ i zryvu impičmientu.
Ale toje ŭžo adbyvałasia bieź fizičnaj prysutnaści Paźniaka ŭ Minsku.
U mianie časta pytajucca pra abstaviny našaj z Paźniakom emihracyi.
Rašeńnie pra vyjezd ź Biełarusi ŭ Kijeŭ Paźniak pryniaŭ imhnienna, a voś zajavu pra palityčny prytułak my ź im udvuch abmiarkoŭvali nie adzin tydzień.
U červieni 1996-ha my z Paźniakom skarystoŭvali ŭsie mahčymaści, kab praz polskuju presu i akredytavanych u Varšavie zachodnich žurnalistaŭ davieści, što ŭ Biełarusi farmirujecca dyktatura. U Minsku śpiecnazaŭcy dubinkami razhaniali mitynhi, źjavilisia pieršyja palitviaźni, a ŭ hety čas Łukašenku prymali ŭ Paryžy i ŭsprymali jaho jak padletka, prablemy «pierachodnaha ŭzrostu» jakoha ŭsiaho tolki treba było pieražyć. Albo pieradavieryć ich baćkam, u roli jakich Zachad bačyŭ kramloŭskich palitykaŭ.
«Rasija — demakratyčnaja kraina, i Jelcyn navučyć Łukašenku demakratyi», — skazaŭ nam u Prazie kiraŭnik Administracyi prezidenta Vacłava Havieła.
Arhumientam, jaki źniščyŭ apošnija vahańni, była sustreča ŭ Sienacie ZŠA, dakładniej u ofisie sienatara — člena kamiteta pa mižnarodnych spravach. Vysłuchaŭšy našy arhumienty na karyść taho, što Vašynhton pavinien cisnuć na Maskvu, što Rasija nikoli nie vystupić u adnosinach da Biełarusi «łakamatyvam demakratyi» i, narešcie, što za niezaležnaściu Biełarusi — namahańni pakaleńniaŭ, i demakratyčnyja siły nikoli nie pahodziacca na jaje likvidacyju, my pačuli słovy, jakija nas šakiravali:
«Kali my nie pahodzimsia addać Jelcynu Biełaruś — Jelcyn nie dazvolić nam prasoŭvać NATA na Uschod, uklučyć u błok Prybałtyku i niekatoryja krainy byłoj Varšaŭskaj damovy».
Pryhadałasia Kołasava: «Nas padzialili — chto? Čužanicy» pra 1921 hod, kali Rasija i Polšča razarvali Biełaruś na kavałki.
Ale asacyjacyja z Kołasam pryjšła paźniej, a ŭ toj momant my zrazumieli, što ŭ hulni pamiž «vialikimi» krainami — ZŠA i Rasijaj — Biełarusi znoŭ advodzicca rola raźmiennaj maniety. Pryčym maniety drobnaha hatunku.
Patrebny byŭ niejki krok, jaki prymusiŭ by Amieryku (dy i ŭvieś Zachad) źmianić svajo staŭleńnie da Biełarusi.
Uśviedamleńnie hetaj nieabchodnaści supała z našym asabistym stanoviščam. U toj momant, znachodziačysia ŭ Vašynhtonie, my ŭžo mieli peŭnuju infarmacyju adnosna taho, jakija varyjanty raspracavany dla nas u samaj blizkaj pierśpiektyvie śpiecsłužbami. Pra adzin ź ich prahavaryŭsia kiraŭnik Kamiteta ŭ spravach biaśpieki Dziarždumy Rasii Viktar Iluchin: maŭlaŭ, CRU płanuje zabić u Varšavie lidaraŭ BNF i śpisać heta na śpiecsłužby Łukašenki; voś tolki pakul jašče nie vyrašyli, adnaho zabivać ci adrazu abodvuch.
«Ja liču, što Paźniak i Navumčyk svaje mahčymaści ŭ hetym sensie amal što vyčarpali — dla ich užo nie zastałosia lehalnaj mahčymaści baraćby, i sapraŭdy paŭstała pahroza mienavita fizičnaha źniščeńnia, — prakamientavaŭ tady situacyju Vasil Bykaŭ. — Kali ŭ Maskvie Iluchin ahučyŭ peŭnyja płany, dyk možna mierkavać z peŭnaściu, što heta nie płany CRU, heta płany biełaruskaha kiraŭnictva… I ŭ dadzienym vypadku patrabavać ad ich viarnucca — heta ŭsio roŭna, što patrabavać ździejśnić učynak kamikadze».
Tyja, chto paźniej budzie pisać, što pamiž turmoj i emihracyjaj Paźniak vybraŭ apošniaje, — naŭmysna albo nieśviadoma buduć ihnaravać toj fakt, što vybar byŭ jakraz inšy. Vybar byŭ pamiž śmierciu i žyćciom, i my vybrali žyćcio.
My razumieli, što prośba pra palityčny prytułak — ryzyka: kali b nam admovili (a na heta pracavała maskoŭskaja i minskaja dypłamatyja), było b pryznana, što ŭ Biełarusi ŭsio dobra, a palityčny aŭtarytet Paźniaka byŭ by źniščany. Z druhoha boku, kali b Ministerstva justycyi ZŠA (jakoje dziejničaje niezaležna ad Dziarždepartamienta) pryniała stanoŭčaje rašeńnie, heta prymusiła b amierykanskuju dypłamatyju pryznać najaŭnaść u Biełarusi dyktatury i karennym čynam źmianić staŭleńnie da aficyjnaha Minska.
Adbyłosia toje, na što my spadziavalisia: adrazu paśla pradastaŭleńnia nam palityčnaha prytułku i pres-kanfierencyi ŭ Kanhresie ZŠA amierykanskaja presa źviarnułasia da padziej u Biełarusi. New York Times źmiaściŭ redakcyjny artykuł, u zahałoŭku jakoha kiraŭnik Biełarusi byŭ nazvany tyranam. «Kraina mianiaje status», — kanstatavała ŭ tyja dni «Naša Niva». I padziei vosieni 1996-ha adbyvalisia pry pilnaj uvazie suśvietnaj supolnaści.
* * *
Paźniak adnojčy zaŭvažyŭ, što pa šmat jakich paramietrach (navukajomistaść pramysłovaści, najaŭnaść vysokaadukavanych śpiecyjalistaŭ, raźvity ahrarny siektar, vyklučna vyhadnaje hieapalityčnaje stanovišča, idealnyja suadnosiny pamieraŭ terytoryi i nasielnictva i hetak dalej)
Biełaruś na starcie «viasny narodaŭ» pačatku 1990-ch apiaredžavała svaich susiedziaŭ. Adstavała tolki pa adnym — pa ŭzroŭni nacyjanalnaj śviadomaści. Prajšoŭ čas — i zrabiłasia zrazumiełym, što mienavita hety faktar i byŭ vyznačalnym.
Što ž, značyć, mienavita heta pavinna zrabicca hałoŭnaj metaj i palitykaŭ, i zvyčajnych hramadzian, usich, chto nie žadaje źniknieńnia biełaruskaj dziaržavy z mapy śvietu.
«Čas Paźniaka jašče nie nastaŭ, choć moža padacca, što jon minuŭ», — skazaŭ Vasil Bykaŭ pierad tym, jak syšoŭ u Viečnaść.
«Rabi siońnia!» — časta kaža mnie (i inšym) Paźniak, majučy na ŭvazie, što my nie viedajem svajho losu i nie zroblenaje siońnia moža zastacca nikoli nie ździejśnienym.
Sam Paźniak u hetym — najlepšy prykład vykarystańnia času. Palityčnaja jaho dziejnaść u jakaści staršyni Kansiervatyŭna-Chryścijanskaj partyi — BNF navidavoku, ale akramia jaje jość jašče i vydavieckaja — u zasnavanych im «Biełaruskich viedamaściach» jon vypuściŭ dva dziasiatki knih, siarod jakich vyznaču «Kancepcyju novaha Biełaruskaha Adradžeńnia» (pakul u troch tamach) — heta teksty nie tolki pra minułaje, ale i na budučyniu.
Paźniak dzielić čas pamiž Varšavaj i Ńju-Jorkam, časta z-za pilnych spraŭ śpić pa try hadziny na sutki, a padtrymkaj jamu — lubimaja žonka Halina, dačka Nadzia, a ciapier jašče i ŭnuki. I, kaniečnie, siabry.
Brakuje tolki adnaho — Biełarusi.
…Niejak u Ńju-Jorku Paźniak skazaŭ: «Voś budzie volnaja Biełaruś, pajedziem u Subotniki, ja tam viedaju miesca (dy tam usio navokał pryhožaje), adkarkujem plašku samahonki, vypjem pa sto hramaŭ — i zaśpiavajem pieśniu…»
Ja daŭno ŭžo nie ŭžyvaju mocnych napojaŭ, nievysoka caniu svaje vakalnyja zdolnaści, ale kali vierniemsia — abaviazkova naviedajem jahonyja rodnyja Subotniki. Ź miascovym napojem, dumaju, prablem nie budzie, a značyć, i ź pieśniaj — taksama.
