SSSR i jaho ciapierašniaja «pravapierajemnica» RF atrymali pośpiech u mifałahizacyi. Historyja, sacyjałohija, statystyka – mifałahizavałasia i skažałasia litaralna ŭsio. Hramadzianie Sajuza nie pavinnyja byli viedać praŭdu pra Zachad – tolki strašnyja historyi pra kanajučych pracoŭnych žančyn, jakija pierad śmierciu ŭkładajuć vysušanuju cycku ŭ rot ŭžo miortvaha niemaŭlaci; usio heta, viadoma, pad vuścišny rohat buržujaŭ.
Mifałahizacyi padlahała – i padlahaje – rasijskaja, savieckaja historyja i historyja navakolnych krainaŭ. Adnym narodam uciuchvali mif pra «družbu i braterstva», inšym – pra «nieabchodnaść revalucyi i sacyjalistyčnaje bahaćcie». Kali Sajuz lasnuŭ, «braty» z palohkaj raźbiehlisia, i prapahandyscki aparat pryjšłosia pierabudoŭvać. U 90-ja hetym zajmalisia patryjatyčnyja i kamunistyčnyja apazicyjnyja fašysty z KPRF, ŁDPR, NBP, «Arktahiei» (rasiejski jeŭrazijski nieaimpierski ruch) i h.d.
U «nulavyja», kali da ŭłady pryjšoŭ Pucin z popiełam SSSR, jaki biŭsia ŭ jahonych hrudzioch, raspracoŭkaj patryjatyčnaj prapahandy zaniałasia dziaržava, dasiahnuŭšy značnych pośpiechaŭ. Jakaść hetaj prapahandy vielmi nizkaja – jana całkam sadranaja z savieckich uzoraŭ; adnak šmat hrošaj plus praha revanšu zrabili svaju spravu, i žujka, vyplunutaja tryccać hadoŭ tamu, znoŭ viarnułasia ŭ rot rasiejskaha naroda.
«Savieckija» i «rasiejskija» za šmathadovuju prapahandysckuju praktyku navučylisia nastupnamu dziejańniu: z adnaho boku, jany, vykarystoŭvajučy kałasalnyja hrošy, jakich niama ŭ nie nastolki naftanosnych susiedziaŭ, malujuć ich monstrami i katami, jak prybałtaŭ ŭ 90-ja i ŭkraincaŭ siońnia. Siabie pry hetym rasiejskija ŭłady pakazvajuć «dabradziejami, jakim Nie Usio Roŭna».
Ź inšaha boku, jany prymušajuć asobnych «paddoślednych» praź niejki čas pryniać hetuju naviazanuju identyfikacyju. Naprykład, niekatoryja prybałty su'riozna pačali ŭsprymać svaju identyčnaść praz admaŭleńnie «rasiejcaŭ» i navat vystupać u duchu: «Tak! My suprać Rasiei i rasiejcaŭ». Hetak Rasieja robić «doŭhaterminovy ŭkład» u svaju budučyniu.
Z adnaho boku, jana demanstruje rasiejcam padobnyja pasažy, namaŭlajučy im, što «ŭsio prybałty takija». Ź inšaha boku, hadujučy nieanacystoŭskija hrupoŭki za miažoj (z dapamohaj impierskaha cisku i pahrozaŭ) i adnačasova pravakujučy chvalavańni «pryhniečanych rasiejcaŭ», Rasieja atrymlivaje kozyr, jaki zaŭsiody moža razyhrać: abviaścić niepažadanuju krainu «nacystoŭskaj» i rabić ź joj što zaŭhodna. Aprača taho, narod, čyja identyčnaść u dastatkovaj miery naviazanaja zvonku i zasnavanaja na niehatyŭnaj samaidentyfikacyi, niaŭstojlivy i pakutuje na kalektyŭny nieŭroz.
Suprać Ukrainy Pucin i jaho ahitprop zapuścili adzin z samych žyvučych «maładych» savieckich miemaŭ. Havorka, viadoma, pra termin «chunta». «Kijeŭskaja chunta» ŭvaskrašaje ŭ paŭpustoj hałavie saŭka i pucinskaha patryjota ŭspaminy pra «kryvavuju chuntu Pinačeta», pra jakuju jon ničoha nie viedaje, ale zatoje bačyŭ filmy i čuŭ strašnyja apaviadańni pra «apošni fašystoŭski režym u śviecie».
«Chunta» – i bolš ničoha nie treba kazać. «Chunta» – heta značyć, što ludzi tam pakutujuć, navokał fašyzm, i tolki vialikaja dobraja matuchna-Rasieja moža vyratavać niaščasnych «bratoŭ» i suajčyńnikaŭ.
«Chunta» – heta termin, z dapamohaj jakoha Rasieja z adnaho boku maralna kryminalizuje ŭkrainskaje kiraŭnictva, a z druhoha – naviazvaje ŭkraincam razzłavanaść i samaidentyfikacyju praz «vobraz chunty».
Kali kanflikt va Ukrainie budzie doŭžycca dastatkova doŭha, jość ryzyka, što niejkaja častka maładych ukraincaŭ pačnie na poŭnym surjozie samavyznačacca praz «chuntaŭskuju» i całkam antyrasiejskuju rytoryku biez pazityŭnaha, samabytna-ŭkrainskaha bazisu: «Tak, my chunta! Tak, my suprać rasiejcaŭ». Heta toje, što žyćciova nieabchodna Maskvie, kab praciahvać u čarhovy raz źniščać Ukrainu. Jana zmoža pakazvać usiamu śvietu «strašnych rusafobaŭ», a sami «rusafoby» nie zmohuć «pierasabrać» ukrainskuju dziaržavu, bo buduć samavyznačacca «ad admaŭleńnia».
Treba dziejničać vielmi aściarožna, kali viadziecca pra rasiejski urad: kali jon niešta sprabuje naviazać, značyć hetaje «niešta» budzie nieŭzabavie vykarystanaje suprać vas. Treba demifiłahizavać i dešyfravać miemy i jarłyki, jakija RF naviešvaje na ŭkraincaŭ, i, pa mahčymaści, adekvatna adkazvać. Ukraincy musiać sami pisać svaju historyju i sacyjałohiju. Ciapier heta ciažka, ale vynik budzie varty prykładzienych vysiłkaŭ. Siońnia ja chaču zrabić nievialiki «demifałahizoŭny» razbor termina «chunta» ŭ dačynieńni da ŭkrainskaha ŭrada. Ja kolki hadoŭ zajmajusia vyvučeńniem vajennych dyktaturaŭ i niabłaha ciamlu ŭ prablemie. Chaču nazvać šerah pryčynaŭ, čamu va Ukrainie niama anijakaj chunty.
1. Chunta – heta ŭrad, jaki składajecca z vajskoŭcaŭ, abo ŭradava-daradčy orhan pry hramadzianskim uradzie, jaki vałodaje nadzvyčajnymi paŭnamoctvami i znoŭ-taki jaki składajecca z vajskoŭcaŭ.
Druhi, «hibrydny» varyjant, zazvyčaj bolš libieralny (u dobrym sensie słova). Kłasičnaj vajskovaj chuntaj byŭ pieruanski ŭrad Chuana Viełaska Alvarada: va ŭradzie siadzieli vyklučna «mundziry». Prykładam «hibrydnaj madeli» moža słužyć taja samaja čylijskaja Uradavaja chunta: na momant sychodu Pinačeta z pasady prezidenta ŭrad krainy byŭ całkam hramadzianskim. Hienierały prosta sačyli za dosyć piśmiennym nahniatańniem antykamunizmu i antysavietyzmui i zabiaśpiečvali vajskovuju i palicejskuju abaronu krainy i hramadzian. Palityčna jany ŭjaŭlali saboj svojeasablivuju «nadbudovu» nad uradam i adnačasovy daradčy saviet pry prezidencie krainy. Nieskładana zaŭvažyć, što va Ukrainie niama vajskovaha ŭrada; siarod kandydataŭ, što bałatujucca, hienierałaŭ i pałkoŭnikaŭ taksama nie nazirajecca. Z hledzišča palityčnaj navuki ŭkrainski ŭrad nie moža być nazvany chuntaj.
2. Chunta prychodzić da ŭłady ŭ pracesie vajskovaha buntu albo zachopu ŭłady.
Ukrainskaja armija pavodziłasia vielmi apalityčna i strymana ciaham usiaho kanfliktu. Va Ukrainie nie było buntu: Janukovič źbieh sam, uładu nichto nie zachoplivaŭ, urad byŭ pryznačany całkam demakratyčna, choć i paśpiešna. Z hledzišča administracyjnaha i sacyjałahičnaha padychodaŭ ukrainski ŭrad taksama nie moža nazyvacca chuntaj.
3. Chunta zaŭždy pazicyjanuje siabie jak «ŭrad nacyjanalnaha vyratavańnia».
Z hetaj pryčyny jana prypyniaje dziejnaść Kanstytucyi, časova skasoŭvaje niekatoryja pravy (zvyčajna elektaralnyja; u bolš žorstkim farmacie – svabodu słova i palityčnych pierakanańniaŭ), uvodzić kamiendanckuju hadzinu i nadzvyčajnaje stanovišča. Ničoha padobnaha va Ukrainie nie było. Bolš za toje, va Ukrainie adbyłasia revalucyja, skiravanaja ŭ tym liku i SUPRAĆ uščamleńnia hramadzianskich pravoŭ. Zhadajma pakiet «antyekstremisckich zachadaŭ», jakija pryniaŭ Janukovič padčas Majdanu. Sa svabodaj słova ŭsio ŭ paradku: na ŭschodzie krainy całkam aficyjna zaklikajuć čužuju dziaržavu da vajennaj ahresii, i nichto nie sadžaje tych, chto zaklikaje.
4. Skasavańnie abo prypynieńnie dziejnaści palityčnych partyjaŭ – klučavy momant, jaki dazvalaje kvalifikavać prychod da ŭłady chunty.
Reč u tym, što padobny svojeasablivy režym utvarajecca va ŭmovach surjoznaha raskołu hramadstva. Chunty ŭ Čyli, Parahvai, Arhientynie, Indaniezii, Paŭdniovaj Karei, Brazilii, Hvatemale prychodzili da ŭłady ŭ suviazi z tym, što ŭ hramadstvie była vielizarnaja kolkaść sacyjalistaŭ i levych tierytarystaŭ, hatovych zdać krainy Savieckamu Sajuzu abo maaisckamu Kitaju. Uva mnohich krainach va ŭładzie ŭžo znachodzilisia savieckija staŭleniki abo banalnyja prasavieckija kałabaracyjanisty: Aljende, Sukarna, Arbiens.
Kali da ŭłady prychodzić chunta, jana zvyčajna abviaščaje «nacyjanalnaje prymireńnie» i spynieńnie mižpartyjnaj demahohii. U niekatorych krainach navat raspracoŭvalisia sacyjałahičnyja i ekanamičnyja kancepcyi, jakija tłumačać chibnaść partyjnaści. U Čyli, naprykład, byŭ hremijalizm – hramadskaja ideałohija, što abviaščała partyjnaść i «palitykanstva» niepatrebnymi, vyhadnymi tolki marksistam rečami; na hremijalistaŭ spačatku mocna aryjentavaŭsia sam Pinačet. Urad nabirajecca nie na partyjnaj asnovie, partyi albo raspuskajucca, albo ich dziejnaść prypyniajecca. Va ŭrad Ukrainy byli nabranyja ludzi z samych roznych palityčnych partyjaŭ; ŭzrovień palityčnych svabodaŭ va Ukrainie samy vysoki ŭ SND i vyšejšy, čym u šmatlikich aficyjna demakratyčnych krainach (naprykład, Arhientynie).
5. Chunta adkazała b na vystupy sieparatystaŭ nastupnym čynam: začyniła b miežy ŭ miaciežnych rehijonach, a adčyniła ich praz paŭhoda, pierastralaŭšy «kałaradaŭ», hubaravych i inšych.
Daminikaniec Rafael Truchiljo ŭ svoj čas uziaŭ dy zabiŭ kala 20 tysiač haician, kali jany, na jahonuju dumku, pačali zaminać Daminikanskaj respublicy. U Arhientynie Chorchie Videła i jahonyja paplečniki za piać hadoŭ zabili šmat tysiač kamunistaŭ. Alfreda Stresnar, kali indziejskija plamiony pačali pieraškadžać pabudovie HES Itajpu, paprostu źmioŭ ich vioski buldozierami, pakazaŭšy, što dziela ich pratestaŭ nichto nie budzie pieranosić pabudovu samaj vialikaj na toj momant HES u śviecie. Nakolki mnie viadoma, va Ukrainie nie byli źniščanyja navat lidary pratestaŭ i klučavyja rasiejskija pravakatary, adpuścili navat Hubarava. Samaja niahiehłaja chunta va ŭmovach sučasnaj Ukrainy vyrašyła b prablemu «niezaležnaha hubiernatara-RNIEšnika» z dapamohaj viaroŭki abo kuli i aformiła jaho jak «źnikłaha bieź viestak».
6. U adkaz na anieksiju Kryma chunta zładziła b ci vajskovuju apieracyju pa jaho viartańni, abviaściła vajnu ci pačała b u Rasiei hruntoŭny teror.
Ja nie budu pahłyblacca ŭ historyju i raspaviadać, jak sapraŭdnyja vajskovyja chunty supracoŭničali i dapamahali adno adnamu znachodzić na terytoryjach trecich krainaŭ prasavieckich eks-prezidentaŭ i ŭradavych čynoŭnikaŭ i źniščać ich. Pra apieracyju «Kondar», miarkuju, taksama nie varta zhadvać. Sapraŭdnaja vajskovaja chunta ŭžo daŭno pačała b zakidvać dyviersantaŭ u RF i vieści pieramovy z antyrasiejskimi siłami. Nie treba padmanvacca i śćviardžać, što rasiejskaja miaža na zamku. Dyviersanty z Ukrainy mahli b užo sto razoŭ uvajści na terytoryju RF i vyjści adtul. Tolki heta nikomu nie treba, tamu što ŭkrainski ŭrad i ŭkrainski narod – heta ŭschodnija jeŭrapiejcy, jakija duža ŭschvalavanyja i niervujucca, jeŭrapiejcy, jakija nie pavažajuć taktyku teroru.
7. Chunta zazvyčaj ładzić previentyŭnyja masavyja zatrymańni i aryšty ludziej i časova abmiažoŭvaje svabodu pieramiaščeńnia.
Znakamityja stadyjony ŭ Santjaha (zrešty, na ich nie rabiłasia ničoha z tych žachaŭ, jakija ahučvała savieckaja prapahanda), filtracyjnyja łahiery ŭ Parahvai, manastyry, pieratvoranyja ŭ zony ŭtrymańnia hramadzian u sałazaroŭskaj Partuhalii – takoje zdarałasia praktyčna ŭsiudy. Va Ukrainie, nakolki ja viedaju, nichto nie abmiažoŭvaŭ ničyjo pierasoŭvańnie i nikoha nie kidali ŭ turmy. Samaja miakkaja chunta jak minimum schavała b za kraty niekalki tysiač prarasiejskich bajevikoŭ i rasiejcaŭ-pravakataraŭ na ŭschodzie.
Nijakich padstavaŭ nazyvać ukrainski ŭrad chuntaj niama. Zvyčajna rasiejskija patryjoty tłumačać, što «chunta, bo jany niezakonna pryjšli da ŭłady», ale heta tłumačeńnie nie maje sensu. My nie kažam pra «chuntu Lenina» ci «chuntu Mao», tamu što ŭ hetaha termina jość sučasnaje dakładnaje palitałahičnaje vyznačeńnie.
Urad Ukrainy nie jość chuntaj ni ź jakoha punktu hledžańnia.
Jon nie vajskovy, jon nie pryjšoŭ da ŭłady ŭ vyniku vajskovaha mieciažu, jon pavodzić siabie vielmi humanna, jon nie prypyniŭ dziejnaść partyjaŭ i jon prytrymlivajecca całkam demakratyčnaha stylu. Heta zvyčajnaja hramadzianskaja ŭłada, na jakuju akazvajecca mocny cisk. Mnie zastajecca tolki pažadać ukraincam paśpiachovych vybaraŭ prezidenta, umacavańnia dziaržaŭnaści, raźviazańnia prablemaŭ na paŭdniovym uschodzie krainy i … ahulnanacyjanalnaha prymireńnia biez umiašańnia ŭžo sapraŭdnaj vajskovaj chunty.
***
Kici Sandars – hramadskaja aktyvistka i publicyst, palityčny analityk. Śpiecyjalizujecca na pravaj palitycy, łacinaamierykanistycy, palitałohii, historyi ibiera-amierykanskich dyktaturaŭ. Zachaplajecca stralboj, bodzibiłdynham, dresiroŭkaj sabak. Žyvie ŭ Łacinskaj Amierycy.
