Reputacyju žorstkaha krytyka stvoranaj Uładzimiram Pucinym u Rasii palityčnaj sistemy historyk Juryj Fielšcinski, jaki žyvie ŭ ZŠA, nabyŭ paśla vychadu ŭ śviet knihi «FSB padryvaje Rasieju», napisanaj im u suaŭtarstvie z Alaksandram Litvinienkam. Raspačatuju rasśledavańniem pryčyn vybuchaŭ žyłych damoŭ u 1999 temu Fielšcinski raźviŭ u nastupnaj pracy — napisanaj u suaŭtarstvie z palitołahami Uładzimiram Prybyłoŭskim knizie «Karparacyja: Rasija i KDB u časy prezidenta Pucina».
U intervju Radyjo Svaboda Jury Fielšcinski adkazvaje na pytańni pra toje, jak raźvićcio padziej va Ukrainie ŭ apošnija paŭhoda paŭpłyvała na charaktar pucinskaha režymu:
— Prynamsi z sakavika inicyjatyva ŭ palityčnych dziejańniach, jakija my nazirajem, naležyć rasijskamu boku, jak by hetyja dziejańni ni nazyvalisia: ahresijaj abo vyzvalenčaj misijaj. A ŭvieś astatni śviet sutarhava sprabuje zrazumieć, jak reahavać na hetyja dziejańni Maskvy. Taho, z čym my zaraz sutyknulisia, Jeŭropa nikoli nie bačyła z 1945 hoda; u situacyi, kali adna jeŭrapiejskaja dziaržava adchoplivaje ŭ susieda častku terytoryi, Jeŭropa ŭžo daŭnym-daŭno zabyłasia. Jak usie hetyja padziei ŭpłyvajuć na sam režym Pucina? U pieršuju čarhu — vielmi mocna zrušyłasia płanka dapuščalnych dziejańniaŭ. My ciapier hladzim na rasijskija prablemy, jakija raniej nam zdavalisia hłabalnymi, jak na niejkija drobiazi, jakija supravadžajuć surjoznyja źmieny rasijskaj palityki ŭ adnosinach da ŭsiaho śvietu.
Usie hetyja hady — pačynajučy dzieści z 1989 hoda, a ŭžo tym bolš z 1991 hoda — Rasija stratehična razharnułasia ŭ bok cyvilizavanaha śvietu. Saviecki Sajuz, jaki nijak nielha było adnieści da cyvilizavanych krain, pad Harbačovym, a potym i Rasija — razharnulisia da Jeŭropy i sprabavali stać častkaj jeŭrapiejskaj cyvilizacyi. Hety pieryjad praciahvaŭsia prykładna da 2000 hoda — z roznymi ahavorkami, prypynkami, kanfliktami, Rasija, tym nie mienš, bačyła siabie častkaj jeŭrapiejskaj cyvilizacyi. Paśla 2000 hoda skieptyki nakštałt mianie pačali bić tryvohu ŭ suviazi z tym, što da ŭłady ŭ Rasiei pryjšoŭ były supracoŭnik KDB. Hetyja skieptyčnyja acenki akazalisia spraviadlivymi, bolš za toje — jany navat akazalisia ŭ niejkim sensie zanižana spraviadlivymi, realnaść akazałasia horšaj, čym samyja drennyja aściarohi.
Siońnia Pucin ŭžo nie stavić pierad saboj zadaču siadzieć za ahulnym stałom ź lidarami jeŭrapiejskich dziaržaŭ i cyvilizavanaha śvietu. Jaho zadača — razmaŭlać z usim śvietam z pazicyi siły, i ŭ hetym sensie Pucinu ŭvohule plavać na toje, ci zastajecca jon čalcom hrupy demakratyčnych lidaraŭ ci nie. Zrazumieła, što pakul havorka nie idzie ab adkrytaj, hłabalnaj vajnie, z Pucinym buduć sustrakacca i razmaŭlać, ale za ahulny stoł siabroŭ, jakija ŭśmichajucca adzin adnamu, rasiejskaha lidara, viadoma, užo nie pasadziać. I ŭ hetym sensie, na žal, Pucinu taksama niama čaho hublać. Ciapier jon moža sabie dazvolić razmaŭlać ź Jeŭropaj i z ZŠA naturalnaj dla jaho movaj — heta, na žal, mova nie mocna adukavanaha aficera KDB.
— Kali tak, skažycie, što adyhrała vialikuju rolu ŭ stratehičnaj źmienie palityki Rasiei? Ukrainski kryzis — heta vynik situacyjnaj reakcyi kramloŭskaj elity na raźvićcio padziej u susiedniaj krainie ci heta ŭsio ž taki ŭ bolšaj stupieni łahičny vynik mutacyi, źmianieńniaŭ pucinskaha režymu?
— Pa-pieršaje, ja dumaju, što my pavinny zabyć pra elitu ŭ Rasii. U pieryjad jašče da 2004 hoda možna było padazravać, što niejkaja novaja elita ŭ Rasii sfarmavałasia, i hetaja elita jak-nijak maje dačynieńnie da kiravańnia dziaržavaj. Ciapier užo zrazumieła, što nijakaj elity niama. Jość dastatkova žorstka adbudavanaja viertykal ułady. U kancy 15-hadovaha šlachu ŭsio, što my majem u Rasii, — heta dyktatura. Heta dyktatura nie stalinskaha typu, a chutčej miakkaja dyktatura fašysckaha typu, jak pry Musalini abo rańnim Hitleru. Dyktatura pry adčynienaj miažy — a pry Stalinie miežy byli začynienyja, pry rynkavaj ekanomicy — a pry Stalinie nijakaj rynkavaj ekanomiki nie było, biez kancentracyjnych łahieraŭ, biez masavych palityčnych represij. Ale hetaja miakkaja dyktatura ŭ luby momant moža pieratvarycca i ŭ bolš žorstkuju dyktaturu — prosta pa zakonach žanru.
— Kali vy kažacie pra fašyzm, što vy ŭkładajecie ŭ hetaje paniaćcie? Karparatyŭny ład hramadstva, unutranaja schiema jaho arhanizacyi pa italjanskim abo niamieckim prykładach siaredziny XX stahodździa?
— Ja pryvioŭ u prykład Musalini i Hitlera, bo vybudavanyja imi schiemy kiravańnia hramadstvam — dva kłasičnyja vidy fašyzmu. Treba razumieć, što ŭ pačatku Vialikaj Ajčynnaj vajny, pakul Druhaja suśvietnaja vajna z takoj pasiŭnaj fazy 1939—41 hadoŭ nie pierajšła ŭ samuju aktyŭnuju i strašnuju fazu, mnohija całkam abhruntavana ličyli, što fašyzm — dosyć vyhadnaja forma kiravańnia dziaržavaj. Hiermanija ŭ 1938—39 hadach zmahła adradzicca jak mocnaja dziaržava, jak impieryja, i pieravažnaja bolšaść niemcaŭ całkam vitała taki pavarot. Da taho času, pakul nie pačynajuć zabivać ciabie, da taho času, pakul nie pačynajuć hinuć tvaje dzieci, drobnyja pieramožnyja vojny nasielnictvam usprymajucca stanoŭča, tak uładkavany čałaviek. Tak što tamu, što maleńkija pieramožnyja vojny z punktu hledžańnia pijaru prynosiać Pucinu sucelnyja pieramohi, ździŭlacca nie treba. Heta roŭna toj pačatkovy pieryjad ahresii, ekspansii, praź jaki prachodzili i Italija, i Niamieččyna. Kali prync Čarlz i Chiłary Klintan — demakratyčny, miakki palityčny lidar pa amierykanskich standartach — paraŭnoŭvajuć Pucina z Hitleram, paviercie, heta vielmi surjozny indykatar taho, što Zachad razumieje, pra što idzie havorka. Hetaja prablema, śviadoma ci nieŭśviadomlena, ale pavinna być śvietam vyrašana — tamu što kali jana nie budzie vyrašana na samym pačatkovym etapie svajho ŭźniknieńnia (skažam, tak, na etapie 1938), to jaje praz hod daviadziecca vyrašać na etapie 1939 hoda, a jašče praz dva-try hady daviadziecca vyrašać užo na etapie 1941 hoda.
— Ja viarnu vas da pytańnia ab unutranaj łohicy raźvićcia pucinskaha režymu…
— U asnoŭnym i ŭ vialikaj stupieni Rasijaj kirujuć albo byłyja supracoŭniki KDB (typu Pucina, Siarhieja Ivanova, Viktara Ivanova, Ihara Siečyna), albo ludzi, jakija z-za ideałahičnych mierkavańniaŭ (jak Rahozin), abo z-za siabroŭskich adnosin (jak Miadźviedzieŭ ), abo z-za finansavych mierkavańniaŭ ciapierašni rasiejski režym padtrymlivajuć, dumaju, tolki ciapier, u 2014 hodzie, jany narešcie razumiejuć, dla čaho byŭ ŭvieś pieryjad z 1991 hoda — uvieś hety pieryjad, ź ich punktu hledžańnia, byŭ padrychtoŭčym dla novaha etapu, jaki pačaŭsia z anieksii Kryma. Navat rasijska-hruzinskaja vajna 2008 była «padrychtoŭčaj sprobaj» — z adnaho boku, rasijskich siłaŭ, a ź inšaha boku, pravierkaj taho, jak Zachad adreahuje na vykarystańnie Rasijaj svajho vojska za miažoj, adkazam na pytańnie, prymie pa zmoŭčańni Zachad vyniki hetaj vajny abo nie prymie. Zachad dazvoliŭ rasijskaj armii vieści ahresiŭnyja dziejańni (ja kažu heta biezadnosna palityčnych, emacyjnych, nacyjanalnych simpatyj, biezadnosna taho, nakolki mieła abo nie mieła racyju Hruzija ŭ abchazskim i asiecinskim pytańni) — i ničoha nie źmianiłasia. I voś toje, što paśla 2008 hoda ŭ adnosinach pamiž Rasijaj i Jeŭropaj, Rasijaj i ZŠA ničoha nie źmianiłasia, dla Pucina, viadoma, stała surjoznym ukazańniem na toje, što možna ruchacca dalej. I ciapier nastupiła čarha Ukrainy. Napeŭna, padziei na Majdanie, ucioki Janukoviča spravakavali hety kanflikt. Ale ja absalutna pierakanany, što ŭ Kramli jość niejki ahulny stratehičny płan, moža być, navat nie płan, a niejkaja fiłasofskaja kancepcyja. Sutnaść jaje zvodzicca da taho, što ludziam u Kramli narešcie stała zrazumieła, navošta ŭsie hetyja hady jany ciarpieli, prynižalisia pierad aliharchami, uśmichalisia demakratam, i svaim, i zamiežnym. Padparadkavaŭšy sabie krainu — pryčym Rasija padparadkavanaja i z punktu hledžańnia palityki, i z punktu hledžańnia ekanomiki, i z punktu hledžańnia źniščeńnia instrumientaŭ, jakija mohuć supraćstajać ułady, nakštałt instytuta svabodnaj presy, — jany skončyli padrychtoŭčy pieryjad. Ciapier pačynajecca novy etap: Rasija sprabuje viarnucca sabie tyja terytoryi, jakija kali-niebudź naležali Savieckamu Sajuzu abo Rasijskaj Impieryi.
Kali Pucin staŭ haspadarom Kryma, to z usich bakoŭ, i z Amieryki, i ź Jeŭropy, jamu byli dasłanyja sihnały: skažycie, što na Krymie ŭsio kančajecca, i my budziem žyć pa-staromu. Ale Pucin takoj zajavy nie zrabiŭ — naadvarot, jon staŭ kazać ab Navarosii, ab vypraŭleńni histaryčnaj niespraviadlivaści 1991 hoda. Tak što pačaty ŭ sakaviku 2014 hoda kanflikt — heta surjozna i nadoŭha. Nijakuju terytaryjalnuju prablemu (za vyklučeńniem, moža być, krymskaj, bo na paŭvostravie stajaŭ surjozny rasijski harnizon i tam z vajennaha punktu hledžańnia, ułasna, nie šmat što treba było rabić) chutka i biaskroŭna nie vyrašyć, my heta bačym pa historyi z Łuhanskaj i Danieckaj «narodnymi respublikami».
Pakolki Pucin, ja dumaju, doŭha analizavaŭ situacyju z punktu hledžańnia reakcyi krain, adzin momant dla jaho staŭ hałoŭnym. Hety momant zaklučajecca ŭ pazicyi prezidenta ZŠA. Prezident Abama ŭ svoj čas pryjšoŭ da ŭłady dla taho, kab skončyć dźvie vajny: u Afhanistanie i ŭ Iraku. Ułasna kažučy, hetyja zadačy dla prezidenta Abamy byli hałoŭnymi. I kali jon pieraabrany na druhi termin, Pucin zrazumieŭ, mnie zdajecca, što ŭ jaho jość jašče čatyry hady dla vyrašeńnia źniešniepalityčnych prablem Rasii. Tamu što nastupny amierykanski prezident — niezaležna ad taho, ci budzie heta demakratyčny prezident abo respublikanski, — biezumoŭna, zojmie ŭ dačynieńni da Rasiei bolš žorstkuju pazicyju.
— Zrazumieła, što takoha rodu apieracyi, jak krymskaja, patrabujuć unutranaj kansalidacyi režymu i, ź inšaha boku, sami viaduć da pavyšeńnia mabilizacyjnaj hatoŭnaści hramadstva. Pucinski režym, pa vašych acenak, staŭ unutrana macniejšym za apošnija paŭhoda?
— Ja nikoli nie adnosiŭsia da krytykaŭ režymu, jakija ličyli, što pucinski režym chutka abryniecca, što jon nie moža doŭha praisnavać tak, jak jon isnuje, što Pucinu zastałosia, jak palityčnamu dziejaču, žyć niekalki miesiacaŭ, maksimum hod. Ja zaŭsiody ličyŭ, što pucinski režym — heta nadoŭha. Ale voś zaraz ja liču, što hety režym, moža być, — i nienadoŭha, mienavita tamu, što Pucin pačaŭ aktyŭnyja ahresiŭnyja źniešniepalityčnyja dziejańni. Zrazumieła, što pucinski režym nie moh abrynucca bieź cisku zvonku, i zrazumieła było, što hetaha cisku zvonku moža nie być, bo navošta ž cisnuć na Rasiju, dzie prezidentam źjaŭlajecca, u pryncypie, dastatkova prahresiŭny, prajeŭrapiejski, amierykanski palityčny dziejač, kali paraŭnoŭvać jaho z usimi papiarednimi? Pucin, viadoma, nikoli nie byŭ demakratam z punktu hledžańnia Zachadu, ale jon byŭ całkam narmalnym partnioram, ź jakim možna było razmaŭlać. Z časam u Rasiei praź viertykal ułady stvorana sistema, pry jakoj žyćcio nasielnictva krainy adarvana ad dziejańniaŭ Kramla — jak pry savieckaj uładzie. Pucin, ułasna, viarnuŭsia da hetaj savieckaj sistemy — kali Kreml kiruje Rasiejaj, a ŭsio astatniaje nasielnictva da hetaha pracesu dačynieńnia nie maje.
Ja nie advažyŭsia ličyć, što Ukraina — słaby praciŭnik, jaki chutka zdasca. Sproba mamientalna stvaryć tak zvanuju Navarosii zachłynułasia. U toj ža čas słova «chutka» taksama treba stavić u dvukośsi, tamu što suśvietnyja vojny ŭ farmacie miesiacaŭ nie analizujuć, kožny dzień vojny nie prynosiać surjoznych stratehičnych źmienaŭ u rasstanoŭcy sił. Toje, što baču ŭ apošnija miesiacy z boku — rasijskaje kiraŭnictva robić šmat-šmat roznych maleńkich krokaŭ, jakija pakazvajuć na adziny hłabalny, stratehičny kirunak: kraina rychtujecca da vajny. Jakimi siłami i jakim koštam budzie pravodzicca hetaja vajna — my zaraz nie viedajem. Na žal, pakolki ŭ Rasii niama instrumientaŭ svabodnaj presy, my nie možam daviedacca, jak na samaj spravie nasielnictva siońnia stavicca da Pucina i da taho, što adbyvajecca. Možna davać jakija zaŭhodna zaraz ličby — 86 pracentaŭ padtrymki, 75 pracentaŭ padtrymki, ale im nielha vieryć.
