Artykuł Karena Akopava z časopisu «ARCHE», za jaki časopisu było vyniesiena papiaredžańnie Minsterstva infarmacyi. Recenzija na knihu: Lallemand, Jean-Charles; Symaniec, Virginie. Biélorussie. Mécanique d'une dictature Paris: Les Petits Matins, 2007. 254 pages.
Padziei sakavika 2006 h. padčas prezydenckich vybaraŭ u Biełarusi padšturchnuli peŭnaje koła mižnarodnych palityčnych ahladalnikaŭ znoŭ źviarnuć svaju ŭvahu na krainu, kiraŭniki jakoj ličyć jaje centram Eŭropy.
Na siońniašni dzień dobraje viedańnie hetaha eŭrapiejskaha «centru» ŭsio jašče zastajecca vyklikam dla analitykaŭ i navukoŭcaŭ, asabliva zamiežnych. Tamu vydadzienuju ŭ Francyi knihu aŭtaraŭ Žan-Šarla Lalmana i Viržyni Šymaniec «Biełaruś: mechanika dyktatury» možna ličyć admietnaj źjavaj siarod zamiežnaj palityčnaj litaratury pra Biełaruś.
Samim nazovam svajoj knihi aŭtary nie pakidajuć sumnievaŭ nakont vyznačeńnia charaktaru sučasnaj biełaruskaj dziaržavy. Jany pastaralisia pakazać chranalahičny šlach paŭstavańnia biełaruskaje dyktatury — aŭtarytarnaj ułady adnaho čałavieka — i mechanizmaŭ jaje tryvałaści ŭ Biełarusi. Na padstavie analizu historyi dyktaturaŭ aŭtary prychodziać da vysnovy, što biełaruskaja dyktatura svojeasablivaja. Łukašenkaŭskaja Biełaruś nie padobnaja da hitleraŭskaj Niamieččyny ci da stalinskaha Savieckaha Sajuzu, ani da Pinačetavaha Čyli ci Miłošavičavaj Serbii.
Biełaruskaja dyktatura nie adnosicca da vajennaj dyktatury, a jaje palityčnaja stratehija nie palahaje na masavym vyniščeńni niezadavolenych. Heta admysłova ŭparadkavanaja systema ažyćciaŭleńnia ŭłady, jakaja efektyŭna padaŭlaje demakratyčnyja siły hramadztva. Ź nievialikimi palityčnymi vydatkami kiraŭnik biełaruskaj dziaržavy vykarystoŭvaje ŭvieś ryštunak instrumentaŭ paśpiachovaha dyktatara, jaki damohsia i trymajecca ŭłady, tolki paviarchoŭna pilnujučysia kanstytucyjnych demakratyčnych mechanizmaŭ i vyniščajučy palityčnuju kankurencyju. Hety arsenał uklučaje represii suprać apazycyi, čystki kadraŭ režymu, cenzuru ŚMI, madelavanyja vybary i referendumy, karupcyju, papuliscki dyskurs, dziaržaŭny nacyjanalizm, reakcyjnuju idealohiju pad prykryćciom madernizacyi albo prahmatyzmu.
Łukašenka zdoleŭ nabyć papularnaść za košt sacyjalnych padačak. Ale što staić za kankretnymi ličbami, kali ich paraŭnoŭvać ź ličbami ŭ susiednich krainach? Mit pra ŭnikalnaść sacyjalnaj palityki ŭ Biełarusi adrazu rassypajecca ŭ druz.
Niahledziačy na rańnija zajavy pra hatovaść «paŭźci na kalencach» u Rasieju, aŭtary zaŭvažajuć vyrazny adychod paźniejšaha Alaksandra Łukašenki ad rytoryki intehracyi z Rasiejaj i značna bolšuju artykulacyju svojeasablivaha nacyjanalizmu va ŭnutranaj palitycy. Da takoj vysnovy aŭtary prychodziać, analizujučy ŭ tym liku i źmiest novaj aficyjnaj idealohii. Ale davoli nieadnaznačnaj padajecca ichniaja dumka, što «novaja idealohija biełaruskaj dziaržavy prezentuje nieviadomaje ŭ savieckuju epochu pračytańnie nacyjanalnaj historyi, prajekt ekanamičnaha samazabieśpiačeńnia, a taksama ŭźniasieńnie biełaruskaha etnasu i sportu dla prasłaŭleńnia biełarusaŭ u Biełarusi». Dumajecca, prafesijnym ekspertam budzie nia prosta znajści novyja, nieviadomyja ŭ savieckija časy fakty z nacyjanalnaj historyi ŭ łukašenkaŭskim prajekcie idealohii biełaruskaj dziaržavy. Dla isnaj ułady abviaščeńnie BNR, pieršy biełaruski ŭrad 1918 h., praŭda pra stalinskija represii dahetul nie pryznajucca kaštoŭnasnym padmurkam stvareńnia samastojnaj biełaruskaj dziaržavy. Ź inšaha boku, na dumku aŭtaraŭ, idealahičnaja stratehija Łukašenki skiravanaja na prasoŭvańnie tezy, što dyktatura «miascovaje zakvaski» — heta vynik biełaruskaj asablivaści, idei ŭ hiehieleŭskim sensie, jakaja adpaviadaje ŭłaścivaściam biełaruskaha narodu.
Francuskija palitolahi źviartajuć uvahu na najaŭnaść cyrkulujučych u asiarodku šmatlikich ahladalnikaŭ stereatypaŭ pra «charaktar», «mentalnaść» i «hłybinnuju sutnaść» biełaruskaha narodu. Mienavita hetyja stereatypy zaminajuć bačyć prymusovy charaktar režymu tym, chto źviazvaje budučyniu biełarusaŭ ź intehravanaj Eŭropaj, a taksama imkniecca vypracoŭvać kankretnyja alternatyvy palityčnaha kursu dyktatara. Žan-Šarl Lalman i Viržyni Šymaniec śćviardžajuć, što hetyja stereatypy paspryjali skažeńniu ŭspryniaćcia kanfliktaŭ na instytucyjnym uzroŭni i ŭnutranych padziełaŭ u dziaržaŭnym aparacie. Urešcie, hetyja stereatypy słužać tolki paćviardžeńniem taho, što ad 1994 h. Biełaruś znachodzicca ŭ rukach jaje niby naturalnaha kiraŭnika.
Cikavymi padajucca zaŭvahi nakont vyklučnaści vypadku Biełarusi ŭ Eŭropie. Hruntujučysia na padychodzie eŭrapiejskich levych, aŭtary adznačajuć, što ŭ kalidorach kancylaryjaŭ i ministerstvaŭ Zachadu, jak i ŭ ahulnym zachodnim dyskursie, mocnyja ŭdary ŭłady pa svabodach asoby, źniknieńni palitykaŭ i žurnalistaŭ, fizyčnyja raspravy nad apazycyjaj, abmiežavańnie svabody vykazvańnia albo niaŭvaha da achviaraŭ čarnobylskaj katastrofy mohuć paŭšeptam pryznavacca jak niaznačnyja incydenty. Zrešty, heta ličycca prymalnym, bo źviazana z metadami byccam miakkaha i efektyŭnaha kiravańnia «mocnaj» dziaržavaj. Na mižnarodnaj dyplamatyčnaj scenie možna sustreć takich zachodnich palitykaŭ, jakim zachaciełasia ŭbačyć u asobie prezydenta Rasiei Ŭładzimiera Pucina siabra, z čaho vychodzić, što A. Łukašenka jak siabra Rasiei stanovicca «siabram ich siabra».
Tak, Biełaruś ujaŭlaje ź siabie vyklučny vypadak na eŭrapiejskim kantynencie z pryčyny adsutnaści pluralizmu na instytucyjnym uzroŭni i svabody presy, choć apošnim časam u Rasiei U. Pucina sytuacyja nie našmat lepšaja. Aŭtary taksama pryvodziać šerah paraŭnańniaŭ pavodzinaŭ aficyjnaj Biełarusi i inšych krainaŭ Eŭropy. Padabienstva Biełarusi da Italii peryjadu ŭradaŭ Sylvio Berłuskoni prahladajecca ŭ tym, što vałodańnie i kantrol nad usimi televizijnymi kanałami krainy znachodzilisia ŭ rukach uradu. U toj samy čas «madel» biełaruskaha kłanavaha kiravańnia ekanomikaj nia šmat u čym adroźnivajecca ad vuzkich sietak kaaptavańnia elitaŭ u zachodnich hramadztvach, dzie panuje bujny kapitał. Papulizm i antyeŭrapiejski kanservatyzm mienskaje kiroŭnaje klasy paraŭnoŭvajucca ź idejami pradstaŭnikoŭ uradavaj kaalicyi Polščy (2005 h.), jakija častkova abhruntoŭvali dałučeńnie da Eŭrapiejskaha Źviazu idejaj pra toje, što katalicki padmurak polskaha hramadztva nabližaje jaho da kaštoŭnaściaŭ eŭrapiejskaj cyvilizacyi. Aŭtary taksama prapanujuć źviarnuć uvahu na suviaź pamiž stratehijaj łukašenkaŭskaha ŭradu pa stvareńni ŭnutranych i źniešnich vorahaŭ Biełarusi (kab lehitymizavać isnavańnie absalutnaj ułady i dyskredytavać jaje luby krytyčny analiz) i vykarystańniem, paśla 11 vieraśnia 2001 h., antyterarystyčnaj terminalohii ŭ ZŠA, Vialikabrytanii, Francyi i Rasiei. Pry ŭsim razychodžańni ŭ pachodžańni havorka ŭ abodvuch vypadkach idzie pra lehitymizacyju abmiežavańnia svabodaŭ asoby ŭ imia abarony demakratyčnych kaštoŭnaściaŭ suprać «našeścia barbaraŭ». Narešcie, nia tolki biełaruskimi asablivaściami źjaŭlajucca šmatlikija ŭdary pa pravach prafsajuzaŭ, sacyjalnych zdabytkach, navakolnym asiarodździ i achovie zdaroŭja, jakija apraŭdvajucca prymatam ekanomiki, pavyšeńnia pradukcyjnaści i ŭsiaśvietnaj kankurencyjaj, albo systematyčnaje zadušeńnie palityčnych i sacyjalnych kanfliktaŭ u imia «sutyknieńnia cyvilizacyjaŭ».
były supracoŭnik Ministerstva zamiežnych spraŭ Biełarusi (byŭ trecim sakratarom Pastajannaha pradstaŭnictva Respubliki Biełarusi pry AAN, zajmaŭsia arhanizacyjaj vybaraŭ u Kosavie), siabra Biełaruskaha Šumanaŭskaha tavarystva, adzin z vydaŭcoŭ almanachu «EŭraBiełaruś». Aŭtarskaja nazva tekstu — «Ci tryvałaja dyktatura ŭ Biełarusi?».
Ale ž ci nia varta razhladać hetuju «tryvałuju dyktaturu»¹ chutčej jak prykład taho, što moža adbycca ź luboj krainaj, hramadztva jakoj hibieje pad ciažaram hłybokaha ekanamičnaha i sacyjalnaha kryzisu i jakoje pad prykryćciom «prahmatyzmu», «madernizacyi» ci «nieabchodnaści» nie abaraniaje svaich demakratyčnych zdabytkaŭ? Palityčny ahlad sučasnaha stanu Biełarusi francuskija daśledniki pačynajuć ad časoŭ pryniaćcia deklaracyi ab suverenitecie 27 lipienia 1990 h. i paŭstavańnia Biełarusi jak niezaležnaj parlamenckaj respubliki. Retraspektyŭny analiz padziejaŭ u Biełarusi z 1991 pa 1994 hh. dapamahaje čytaču zrazumieć chistkaść pradstaŭničaha instytutu ŭłady i ŭbačyć pryčyny spaŭzańnia ŭ bok aŭtarytaryzmu z prychodam da ŭłady Łukašenki. Niaŭpeŭnienaść parlamenckaha raźvićcia vyrazna malujecca praz stanovišča Stanisłava Šuškieviča, Staršyni Viarchoŭnaha Savietu, jakomu vypała być kampramisnaj fihuraj pamiž enerhičnaj apazycyjaj BNF i kanservatyŭnaj prakamunistyčnaj bolšaściu. Va ŭmovach ekanamičnaha i enerhietyčnaha kryzisu S. Šuškievič namahaŭsia pravodzić palityku adkrytaści da Zachadu. Ale jon nia zdoleŭ atrymać poŭnaha davieru z boku lideraŭ BNF — najbolš idealahična blizkaj jamu partyi. Adnoj z pryčynaŭ adsutnaści poŭnaha davieru ź siłami nacyjanalnaha adradžeńnia staŭ fakt biaździejnaści staršyni Viarchoŭnaha Savietu padčas razhladu pytańnia pra praviadzieńnie referendumu ab daterminovych parlamenckich vybarach. Inicyjatyva partyi BNF, padtrymanaja sotniami tysiač biełarusaŭ, nie była zaćvierdžanaja ŭ parlamencie. Aŭtary knihi pryvodziać ličbu ŭ 380 000 podpisaŭ, sabranych BNF². Ale kali niedakładnaść u ličbie možna adnieści da arytmetyčnaj chiby, dyk spasyłka aŭtaraŭ na Asnoŭny zakon BSSR 1978 h. jak jurydyčnuju bazu dla zboru podpisaŭ ab praviadzieńni referendumu pra daterminovyja vybary — heta vidavočnaja pamyłka. Nasamreč, podpisy ŭ 1992 h. źbiralisia ŭžo na padstavie zakonu ab referendumie, jaki byŭ pryniaty Viarchoŭnym Savietam CHCHII sklikańnia 13 červienia 1991 h.
¹ Hulnia słovaŭ u francuskaj movie, dzie prymietnik «durable» i doŭhačasovy, i tryvały.
Zaniapad niaŭstojlivaj biełaruskaj demakratyi pačaŭsia ź niečakanym uźlotam na prezydenckuju pasadu maładoha deputata A. Łukašenki. Toj momant, kali palityčnyja elity vyrašyli pajści šlacham susiedziaŭ i pieratvaryć Biełaruś u prezydenckuju respubliku, vyznačajecca jak nadzvyčaj spryjalny dla roskvitu papulizmu: šalonaja inflacyja biełaruskaha rubla, rost cenaŭ na rasiejski haz, čałaviečy i finansavy ciažar nastupstvaŭ Čarnobylu. Łukašenka apynuŭsia amal adzinym kandydatam, jaki havaryŭ pra ekanamičnyja i sacyjalnyja prablemy na fonie zadadzienaha BNF i jaho lideram Zianonam Paźniakom dyskursu pra adradžeńnie biełaruskaj movy i kultury.
Jak tolki Łukašenka pryjšoŭ da ŭłady, adrazu pačaŭsia nastup na chistkija demakratyčnyja instytuty krainy: zamiest abrańnia kiraŭnikoŭ na miascovym uzroŭni źjaviłasia prezydenckaja vertykal, była zhornutaja prahrama pryvatyzacyi, viarnulisia metady administracyjnaha kiravańnia šlacham prezydenckich ukazaŭ, pačalisia napadki na niezaležny druk. Hetyja i inšyja dziejańni pieršaha prezydenta Biełarusi byli skiravanyja na centralizacyju ŭłady ŭ svaich rukach. Ale svoj hałoŭny ŭdar Łukašenka nanios pa hałoŭnaj pradstaŭničaj instytucyi — parlamencie. Aŭtary padrabiazna spyniajucca na tych abstavinach zapužvańnia deputataŭ, što papiaredničali ŭchvaleńniu Viarchoŭnym Savietam pytańniaŭ i daty praviadzieńnia referendumu 1995 h. Łukašenka adkryta prademanstravaŭ siłu specsłužbaŭ, kab źniavažyć deputataŭ i padarvać davier da palityčnaj instytucyi hramadztva ŭ vačoch bolšaj častki nasielnictva. Nadyšła era kiravańnia krainaj z dapamohaj dekretaŭ. Nivodnaje rašeńnie Kanstytucyjnaha sudu ab pryznańni vasiamnaccaci ŭkazaŭ prezydenta niezakonnymi nie ŭstupiła ŭ siłu. Pierad Łukašenkavaj uładaj sud apynuŭsia hetkim samym biezdapamožnym, jak i parlament. Heta vyrazna było prademanstravana vosieńniu 1996 h. padčas sproby impičmentu Łukašenki napiaredadni čarhovaha referendumu. Aŭtary kvalifikujuć referendum 1996 h. jak dziaržaŭny pieravarot, za jakim nastupiła poŭnaje pahružeńnie krainy ŭ banapartyzm: instytut parlamentaryzmu vyjaviŭsia padaŭlenym, a prezydencki mandat padoŭžany. Nieabmiežavanaja ŭłada ŭ rukach adnaho pryviała da taho, što ŭsie nastupnyja vybary i referendumy stali prachodzić z pradvyznačanym vynikam za košt užyvańnia siły i manipulacyjaŭ z boku Administracyi prezydenta i CVK.
Cikavaj ujaŭlajecca prapanavanaja daślednikami karcina baraćby kłanaŭ unutry atačeńnia Łukašenki. U knizie vyznačajucca mahiloŭski kłan Ivana Ciciankova, bieraściejski kłan Viktara Šejmana i kłan Miaśnikoviča. Jak padajecca, aŭtary navat nia stavili za metu prasačyć niejkuju lohiku vysoŭvańnia toj ci inšaj hrupoŭki z pryčyny abjektyŭna niedastatkovaj faktalahičnaj bazy. Jany, adnak, kažuć, što paśla vybaraŭ i referendumu 2004 h. nazirajecca vyciskańnie ź dziaržaŭnaha aparatu prarasiejskaj hrupoŭki i zvužeńnie koła ludziej, jakim daviaraje dyktatar.
U raździełach pra parušeńni pravoŭ čałavieka i kantrol nad medyjami i hramadzianskaj supolnaściu na kankretnym materyjale pakazvajucca etapy nastupleńnia na fundamentalnyja palityčnyja i hramadzianskija svabody: dyskredytacyja vystupaŭ niezadavolenych praz paraŭnańnie dziejnaści apazycyi z terarystami (paśla 11 vieraśnia 2001 h. rost abvinavačvańniaŭ apazycyi ŭ teraryźmie dachodzić amal da insynuacyjaŭ pra jaje suviazi z Al-Kaidaj); stvareńnie atmasfery strachu jak siarod apanentaŭ režymu (źniknieńni apazycyjaneraŭ), tak i siarod Łukašenkavaha atačeńnia — u vyhladzie hučnych sudovych pracesaŭ; kantrol nad bujnymi srodkami masavaj infarmacyi i ich vykarystańnie dla dyskredytacyi apazycyi; zabarona raźvićcia niedziaržaŭnych arhanizacyjaŭ, kali jany niepadlehłyja palityčnamu kantrolu z boku ŭłady; administracyjny i kryminalny pieraśled žurnalistaŭ niedziaržaŭnych vydańniaŭ. Vykarystańnie padobnych instrumentaŭ cisku na ludziej stvaraje adčuvańnie tryvałaści dyktatury ŭ hramadztvie.
U knizie taksama jaskrava pakazvajucca prykłady istotnaha ŭmiašańnia prezydenckaj ułady ŭ ekanamičny sektar. Łukašenka, skarystoŭvajučy sa svajoj nieabmiežavanaj ułady, złoŭžyvaje ŭłasnym stanoviščam dziela advolnaj intervencyi ŭ spravy haspadarčych subjektaŭ krainy. Najbolš častaj začepkaj dla ŭmiašańnia słužyć baraćba z karupcyjaj taho ci inšaha dyrektara pradpryjemstva. A z ulikam taho, što 80 % nacyjanalnaj ekanomiki naležyć da dziaržaŭnaj formy ŭłasnaści, to stanoviacca zrazumiełymi maštaby aŭtarytarnych formaŭ kiravańnia ŭ krainie. Zrešty, pierad absalutyzmam prezydenckaj ułady pryvatnaja forma ŭłasnaści stanovicca amal hetkaj samaj biezabaronnaj, jak i dziaržaŭnaja, što i padkreślivajuć aŭtary ŭ svaich vysnovach.
Značnaje miesca ŭ knizie nadajecca razhladu palityki «sacyjalnaj dziaržavy» jak asnoŭnaha prezydenckaha dyskursu. Dyktatar u palitycy i paternalist u sacyjalnaj sfery, Łukašenka zdoleŭ nabyć papularnaść za košt sacyjalnych padačak. Nasielnictva maŭkliva pahadziłasia abmianiać demakratyčnyja zdabytki na sacyjalnuju biaśpieku. Ale što staić na samoj spravie za kankretnymi ličbami, asabliva kali ich paraŭnoŭvać ź ličbami ŭ susiednich krainach? Mit pra ŭnikalnaść sacyjalnaj palityki ŭ Biełarusi adrazu rassypajecca ŭ druz.
Tak, dapamoha pa biespracoŭi ŭ Biełarusi najmienšaja ŭ paraŭnańni z astatnimi susiedziami: u 6 razoŭ mienšaja, čym u Łatvii, u 8 razoŭ — čym u Litvie i ŭ 10 razoŭ mienš za polskija pakaźniki. Va Ŭkrainie (23 dalary minimum) i Rasiei (ad 26 da 102 dalaraŭ) hetaja dapamoha taksama nievialikaja, ale ŭsio roŭna bolšaja, čym u Biełarusi (ad 14 da 18 dalaraŭ). Adsiul aŭtary robiać vysnovu, što i ličba aficyjnych biespracoŭnych u 1,5 % pa stanie na 2005 h. daloka nie dakładnaja, bo ŭličvaje tolki tych, chto aficyjna zarehistravaŭsia, a takich, zrazumieła, nia moža być šmat, bo dapamoha pa biespracoŭi — mizernaja.
U knizie asabliva adznačajecca pieraśled biełaruskamoŭnych dziejačoŭ kultury, ź jakich zrabili ŭnutranych vorahaŭ, amal fašystaŭ.
Usie asnoŭnyja padvyšeńni zarobkaŭ i pensijaŭ u Biełarusi adbyvalisia napiaredadni vybaraŭ, ale heta daloka nie zaŭsiody pierakryvała paraŭnalnyja pakaźniki ŭ susiednich krainach. Tak tolki za košt padvyšeńnia ŭ śniežni 2005 h. pierad prezydenckimi vybarami ŭ sakaviku 2006 h. siaredni ŭzrovień pensijaŭ u Biełarusi dasiahnuŭ 98 dalaraŭ, što niaznačna, ale pieravyšała ŭzrovień pensijaŭ u Rasiei (89 dalaraŭ) i Ŭkrainie (76 dalaraŭ), ale značna sastupała ŭzroŭniu Litvy (132 dalary), Łatvii (149 dalaraŭ) i Polščy (403 dalary).
Nia vielmi pryvabna Biełaruś vyhladaje ŭ zaachvočvańni žančynaŭ naradžać dziaciej. Tut Biełaruś z pakaźnikam u 220 dalaraŭ u značnaj stupieni sastupaje ŭsim susiedziam: Rasieja vypłačvaje 284 dalary, Polšča — 322 dalary, Litva — 348 dalaraŭ, Łatvija — 672 dalary, a Ŭkraina — 673 dalary adrazu i z pavieličeńniem sumy da 1000 dalaraŭ ZŠA ŭ nastupnyja kolki miesiacaŭ. Troški lepiej u paraŭnańni z Rasiejaj vyhladaje štomiesiačnaja dapamoha matkam pa dohladu za dziciem, dzie Biełaruś płacić 47,8 dalara, a Rasieja — 24,8 dalara. U toj samy čas Ukraina daje na dahlad za dziciem 84 dalary, Polšča, Litva i Łatvija vypłačvajuć ad 70 % da 100 % miesiačnaha zarobku žančyny.
Admysłovaje stvareńnie sacyjalnaj niaŭpeŭnienaści dazvalaje dyktataru trymacca la ŭłady. Usio mienšyja harantyi stabilnaje pracy i niaŭpeŭnienaść u svajoj budučyni viaduć da palityčnaha padparadkavańnia nasielnictva. U vyniku ŭ Biełarusi adsutničajuć jak palityčnaja, tak i sacyjalnaja demakratyja.
Što datyčyć achovy zdaroŭja i prablemaŭ nastupstvaŭ Čarnobylu, akramia čarhovaj demanstracyi niedavieru da aficyjnych ličbaŭ adnosna systemy achovy zdaroŭja, francuskija aŭtary pakazvajuć, što aŭtarytarny paternalizm zrabiŭ pracu medyčnych ustanovaŭ vielmi ćmianaj i niedemakratyčnaj. Publičnaje abmierkavańnie miesca chvoraha ŭ systemie achovy zdaroŭja, jakaja apošnim časam usio bolš zaŭvažnaje ŭ zachodnich hramadztvach, całkam adsutničaje ŭ Biełarusi. Pacyjent zastajecca abjektam u rukach medyčnaha persanału, jaki padparadkoŭvaje pacyjenta svaimi dyjahnazam i medyčnamu absłuhoŭvańniu. Isnuje suviaź pamiž pašyreńniem ŚNIDu i adsutnaściu demakratyzacyi ŭ sacyjalnych stasunkach. Nakładzienaje tabu na isnavańnie sacyjalnych hrupaŭ padvyšanaj ryzyki — prastytutak, homaseksualistaŭ, narkamanaŭ — zaminaje pryniaćciu aperatyŭnych preventyŭnych zachadaŭ, adrasavanych hetym hrupam u Biełarusi.
Aŭtary nie zasiarodžvajucca na vyklučna ŭnutranych prablemach nastupstvaŭ čarnobylskaj katastrofy, a zakranajuć prablemu Čarnobylu ŭ mižnarodnym aspekcie, analizujučy prahramy i dziejańni mižnarodnych arhanizacyjaŭ. Humanitarny składnik prablemy padajecca imi praz spasyłki na navukovyja dadzienyja prafesara Jurja Bandažeŭskaha i refleksii piśmieńnicy Śviatłany Aleksijevič. Śmiełym vyhladaje jak krytyka francuskaha atamnaha łobi, tak i vialikija sumnievy što da metazhodnaści budaŭnictva biełaruskaj AES z metaj źmianšeńnia enerhietyčnaj zaležnaści.
Admysłovy raździeł knihi pryśviečany mastactvu raździmańnia dyplamatyčnych kryzisaŭ režymam Łukašenki. Dyplamatyčnyja kryzisy słužać dla jaho instrumentam kansalidacyi ŭłady, jakaja nibyta vymušanaja dziejničać va ŭmovach asadžanaj krepaści, bo zamiežnyja vorahi rychtujuć adnu zmovu za druhoj. Za ŭsimi hetymi skandałami nazirajecca adna i taja samaja intryha: Biełaruś vystupaje ŭ roli patencyjnaj achviary, a Alaksandar Łukašenka — jaje rataŭnika. Analiz łancužka skandałaŭ apošniaha dziesiacihodździa pryvodzić aŭtaraŭ da vysnovy, što adrozna ad rasiejskich špijonskich skandałaŭ biełaruskija dyplamatyčnyja kryzisy pierš za ŭsio źviazanyja ź nieabchodnaściu vykryćcia zamiežnych vorahaŭ, jakija namahajucca destabilizavać režym znutry. Ź inšaha boku, dyplamatyčnyja kryzisy taksama słužać biełaruskamu režymu dadatkovaj padstavaj dla dyskredytacyi apazycyi ŭ vačoch nasielnictva. Na mižnarodnaj arenie Łukašenka padtrymlivaje imidž Biełarusi jak dziaržavy-izhoja, kab padkreślić svajo hreblivaje staŭleńnie da eŭrapiejskich demakratyčnych praviłaŭ i prademanstravać admietnaść madeli raźvićcia Biełarusi ad Eŭropy i Złučanych Štataŭ Ameryki.
Jak luby inšy dyktatar, Łukašenka imkniecca adkryta demanstravać svaju ŭładu va ŭsich sferach žyćciadziejnaści čałavieka. Kultura — asabliva niepryjemnaja Łukašenku tema, bo tam jon pačuvaje siabie najmienš utulna. Zadača pastavić pad kantrol dziejnaść artystaŭ i intelektuałaŭ paŭstała pierad dyktataram adrazu paśla jaho prychodu da ŭłady. Tamu, jak adznačajuć aŭtary knihi, na pieršym etapie Łukašenka naŭprost supraćpastaŭlaŭ ludziej kultury prostamu narodu. Potym, z adnaŭleńniem cenzury i ŭviadzieńniem idealahičnaha i finansavaha kantrolu nad kulturnaj sferaj z boku dziaržavy, režym Łukašenki atrymaŭ šyrokija mahčymaści cisku na dziejačoŭ kultury. U knizie asabliva adznačajecca pieraśled biełaruskamoŭnych dziejačoŭ kultury, ź jakich zrabili ŭnutranych vorahaŭ, amal fašystaŭ.Ź inšaha boku, kiraŭnik krainy atačyŭ siabie ŭłasnymi «apalityčnymi» artystami, ad jakich patrabujecca tolki lajalnaść «dziaržavie», h. zn. asobie prezydenta.
U zaklučeńni Žan-Šarl Lalman i Viržyni Šymaniec razhladajuć prablemu mahčymych źmienaŭ u palityčnym žyćci krainy. Koratka apisvajučy dziejnaść apazycyi, jany zadajuć sabie pytańnie, ci tryvałaja dyktatura ŭ Biełarusi. Adznačajučy niaŭdałyja sproby kalarovaj revalucyi ŭ Biełarusi ŭ vieraśni 2001 i sakaviku 2006 hh., jany prychodziać da vysnovy, što pakul dyktatar trymajecca ŭpeŭniena. Ale ci saśpiavajuć čyńniki dla nieabchodnych źmienaŭ u Biełarusi? Na dumku aŭtaraŭ, hazavy kryzis kanca 2006 — pačatku 2007 hh. asłabiŭ režym Łukašenki, ale nie nastolki, kab jon straciŭ kantrol nad sytuacyjaj. Łukašenka vyjaviŭsia hatovym da rostu cenaŭ na enerhanośbity, bo papiarednie mabilizavaŭ nasielnictva na bolšaje samazabieśpiačeńnie, apanavaŭ temu patryjatyčnych pačućciaŭ i zadeklaravaŭ perspektyvu pabudovy atamnaj stancyi.
Aŭtarytarnaja Biełaruś — heta minnaje pole, dzie revalucyja moža ŭźniknuć u luby momant i nieabaviazkova ŭ źviazku z elektaralnym cyklam.
Aŭtary ličać, što biełaruskaje hramadztva mianiajecca ŭ svaim staŭleńni da moŭnych, kulturnych i sacyjalnych pytańniaŭ. Ciaham apošnich dziesiaci hod prazachodni kirunak bolš vyrazna akreśliŭsia siarod toj častki elity, jakaja raźvivaje praeŭrapiejski dyskurs. Taja moładź, što pradstaŭlaje pamknieńni častki hramadztva, jakaja nia mieła hołasu ŭ apošniaje dziesiacihodździe, budzie hulać bolšuju rolu ŭ budučyni. Siońnia jana — sacyjalnaja hrupa, žorstka apazycyjnaja Łukašenku i jahonaj systemie kaštoŭnaściaŭ.
Apošnija prezydenckija vybary nie byli takoj upeŭnienaj pieramohaj Łukašenki, bo na fonie kala 35 000 čałaviek, jakija pryšli na płošču ŭ padtrymku Milinkieviča, da jakoha dałučyŭsia Kazulin, na śviatkavańnie pieramohi Łukašenki nia vyjšaŭ nichto. Mała taho, była adkładzienaja cyrymonija ŭstupleńnia na treci termin. Ale na fonie adčuvańnia peŭnaj słabaści łukašenkaŭskaha režymu dziejańni apazycyi charaktaryzujucca jak niedastatkovyja ŭ štodzionnaj pracy ź ludźmi i raźvićci zdolnaściaŭ samaarhanizacyi.
Pry kancy knihi aŭtary asprečvajuć tezu pra mahčymaść demakratyzacyi Biełarusi z Uschodu, pakazvajučy ŭnutranuju lohiku i ŭnutranyja pryčyny paŭstavańnia dyktatury ŭ Biełarusi, a taksama ŭsio bolšaje padabienstva mechanizmaŭ ažyćciaŭleńnia ŭłady ŭ Biełarusi i Rasiei.
Siońniašniaja aŭtarytarnaja Biełaruś — heta minnaje pole, dzie revalucyja moža ŭźniknuć u luby momant i nieabaviazkova ŭ źviazku z elektaralnym cykłam, padvodziać rysu aŭtary.
Karen Akopaŭ — były supracoŭnik Ministerstva zamiežnych spraŭ Biełarusi (byŭ trecim sakratarom Pastajannaha pradstaŭnictva Respubliki Biełarusi pry AAN, zajmaŭsia arhanizacyjaj vybaraŭ u Kosavie), siabra Biełaruskaha Šumanaŭskaha tavarystva, adzin z vydaŭcoŭ almanachu «EŭraBiełaruś». Aŭtarskaja nazva tekstu — «Ci tryvałaja dyktatura ŭ Biełarusi?».
