Maskoŭski finansavy analityk Ściapan Demura, u adroźnieńnie ad mnohich ekśpiertaŭ, papiaredžvaŭ ab nadychodziačym kałapsie rasijskaj ekanomiki, padzieńni i cen na naftu, i rubla. Ciapier Ściapan Demura kaža, što ŭ Rasii saśpieła revalucyjnaja situacyja, zapas tryvałaści krainy vyčarpany, ale mirnaj «kalarovaj revalucyi» nie budzie, a majucca być kryvavyja padziei. Pakul ža — rubiel budzie padać i dalej.
— Jak vy tłumačycie svoj prahnastyčny talent — heta intuicyja, heta vopyt?
— Nijakaha talentu niama, nijakaj intuicyi niama. Prosta treba razumieć, jak pracujuć rynki i ekanomika. Isnuje instrumientaryj dla analizu rynku, heta chvali Elijata, pracujuć jany vydatna, jak ja i demanstruju ź siaredziny 2000-ch hadoŭ, a Robiert Prektar vykarystoŭvaje ich z kanca 1970 hadoŭ i robić na hetym vielmi vialikija hrošy. Hruba kažučy, heta teoryja pavodzin natoŭpu, tak zvanaja sacyjadynamika. Natoŭpu ŭłaścivyja pamyłki abo manii. Rynki z punktu hledžańnia natoŭpu absalutna niełahičnyja. Sučasnaja ekanomika pabudavanaja na tym, što ŭsie inviestary źjaŭlajucca racyjanalnymi abjektami, dakładniej, usie ich dziejańni racyjanalnyja: zychodziačy z toj infarmacyi, jakoj jany vałodajuć, jany prymajuć racyjanalnyja rašeńni. Dyk voś natoŭp abo ekanamičnyja ahienty viaduć siabie iracyjanalna, i tamu ŭsia sučasnaja ekanomika — heta śmiešnaja navuka. Pra iracyjanalnia pavodziny natoŭpu šmat havaryli aŭstryjcy fon Mizies i fon Chajek. Jany vykarystali heta ŭ svaich teoryjach biźnies-cykła. Ale pakolki heta ŭ sučasnaj ekanomicy absalutna niekašernyja rečy, imi nichto nie zajmajecca, i jany znachodziacca pad tabu.
— Vy pradkazali krach rubla, i ciapier hučać samyja piesimistyčnyja prahnozy: naprykład, u efiry kanała «Doždž» dyrektar kampanii «Finam» Mikałaj Sałabuta ašałomiŭ viadučaha prahramy,kali strymana zaŭvažyŭ, što da sakavika dołar budzie kaštavać 200 rubloŭ. Padtrymajecie jaho prahnoz?
— 200 pakul meta nie staić. Adzinaje, što mahu skazać: u rubla dna niama pa techničnych i fundamientalnych pryčynach. Ciapier rubiel pajšoŭ u svoj apošni šlach. Viadoma, buduć karekcyi istotnyja pa 10, pa 7 rubloŭ za dołar, ale kirunak hłabalny ŭ hetaha trenda tolki ŭniz. Što tyčycca dvuchsot, ja žartuju pa-inšamu, što my možam spakojna ubačyć situacyju, kali i nafta 150, i rubiel 150. Pryčyna vielmi prostaja, što rynak naftaservisnych pasłuh, a heta absłuhoŭvańnie zdabyvajučych śvidravin, hieołaharaźviedka, bureńnie, u Rasii zajmaje kala 80%. Było 4 kampanii bujnyja, ciapier Halliburton kupiŭ Hughes, zastałosia praktyčna 3, jany zajmajuć 80% rynku, i jany pad sankcyjami. I ŭžo haračaje abmierkavańnie ŭ rasijskim uradzie, što jany buduć rabić sa svaimi vytvorčymi mahutnaściami — pradavać ich, začyniać i da taho padobnaje. Prosta pačniecca rezkaje skaračeńnie abjomaŭ zdabyčy i, adpaviedna, ekspartu nafty. Tamu nafta moža kaštavać 150, a pastupleńniaŭ valutnych ŭ biudžet krainy budzie značna mienš. Zrazumieła, pačniecca rost nafty, a prapanova na rynku nafty pačnie skaračacca z boku Rasii ŭ siłu hetych pryčyn: adpaviedna, my možam ubačyć rost nafty i dalejšaje padzieńnie rubla.
— Zaraz repościać u sacyjalnych sietkach spasyłki na zroblenyja 11 miesiacaŭ tamu pradkazańni analitykaŭ, jakija kazali rasiejcam, što nie treba kuplać dalar za 35 rubloŭ, tamu što rubiel budzie abaviazkova raści. Što rabić abyvacielam, jakija pavieryli tady hetym prahnozam, nie stali ničoha kuplać i dahetul vahajucca, nie viedajuć, mianiać abo čakać, kali rubiel vyraście?
— U abyvaciela na samaj spravie los niezajzdrosny, pakolki bolš za 90% udzielnikaŭ rynku prajhrajuć hrošy. Tamu, što b abyvaciel ni rabiŭ, jon hrošy rana ci pozna prajhraje. Navat kali ciapier skazać abyvacielu, što ŭ rubla niama dna, kuplaj dołary i nie zvažaj na časovaje ŭmacavańnie rubla, jon, moža być, pojdzie i kupić dołary, ale potym, kali rubiel umacujecca na 5-7 rubloŭ da dołara, jon abmaciukaje taho, chto heta paraiŭ, i pojdzie zdaść svaje dołary na 7 rubloŭ tańniej i, zrazumieła, paśla hetaha kurs razhorniecca, i znoŭ rubiel pačnie padać. Tamu parady ludziam tut davać bieskarysna, jany ŭsio roŭna zrobiać naadvarot.
— Pucin u svaim zvarocie pahražaŭ valutnym śpiekulantam i, mabyć, raźličvaŭ spynić padzieńnie rubla. Naturalna, atrymaŭ zvarotny efiekt prosta padčas svajho vystupu — rubiel tut ža papoŭz uniz.
— Ja navat u pačatku tydnia ŭ błohu napisaŭ, paśmiajaŭsia: «Dzie Nabiulina? Jana albo zasnuła za šturvałam, albo joj daŭno nie bili pa hałavie viasłom — jana razhojdvaje łodku». Zrazumieła, vyjšaŭ CB, pačaŭ rabić niejkija interviencyi, kab stabilizavać kurs. Jak raz da momantu pačatku vystupleńnia Pucina, kali ŭžo ŭ techničny analiz pahłyblacca, rubiel padaŭ, pačałasia karekcyja pa rubli, karekcyja praktyčna siabie vyčarpała, stajali dyvierhiencyi na piacichvilinnych hrafikach, i rubiel pavinien byŭ pačać nievialiki čarhovy słałam, što i adbyłosia. A vystup Pucina… supali padziei, byvaje.
— Ciapier amal usurjoz ŭ Dumie prapanujuć pravieści denaminacyju rubla tolki dziela psichałahičnaha efiektu, kab jeŭra byŭ nie 60 rubloŭ, a 6. Zdajecca, heta prykmieta poŭnaj paniki?
— Ja Dumu nazyvaju dziarždurkaj, tamu što ich inicyjatyvy byli b śmiešnyja, kali b nie byli tak strašnyja. Nielha surjozna razhladać ich zajavy abo vystupy prezidenta, tamu što, na moj pohlad, jany pracujuć u asnoŭnym na ŭnutrany rynak, na ŭnutranaha spažyŭca, na tak zvany vialiki ruski śviet i nosiać bałabolski charaktar. Nu pazajaŭlajuć, usio roŭna ničoha nie zrobiać, albo zrobiać usio naadvarot. Prykładaŭ tamu vielizarnaja masa, uziać choć by abiacańnie niepadvyšeńnia padatkaŭ na mały i siaredni biznes, jakija byli i hod, i dva tamu. Heta ŭsio roŭna što pajści ŭ durdom i surjozna analizavać zajavy nasielnikaŭ. Jany ničoha nie aznačajuć. Tak, heta vyhladaje niedarečna z boku, nad hetym možna śmiajacca, ale kali vy zadumajeciesia, što heta tak zvanyja narodnyja abrańniki, zakanadaŭčaja halina, to stanovicca vielmi sumna.
— A što tyčycca zajavy byłoha premjera, a ciapier kiraŭnika Słužby źniešniaj vyviedki Fradkova, jaki skazaŭ, što abvalvańnie rubla — heta dziejańni ciomnych sił na Zachadzie, Złučanych Štataŭ, inviestycyjnych fondaŭ, jakija śpiecyjalna zajmajucca śpiekulacyjami, — heta taksama zajavy z durdoma?
— Nie, tut nie tolki z durdoma. Fradkova chaciełasia b jašče troški zasmucić tym, što bujnyja hulcy, bujnyja śpiekulanty jašče nie pačali vychodzić z rubla. Asnoŭny ŭdar pa rubli z boku ahidnych śpiekulantaŭ ŭ 2008-2009 hodzie pryjšoŭsia jak raz z boku fondaŭ, jakija inviestavali ŭ rasijskija akcyi: tam byŭ najmahutny adtok, pa-mojmu, paŭtara miljarda syšło. A ciapier asnoŭny ŭdar, i jon tolki pačynaje razhortvacca, z boku fondaŭ, jakija inviestavali ŭ rublovyja ablihacyi, jakija brali tannyja hrošy na Zachadzie ŭ valucie pad nizkija pracentnyja staŭki, kanviertavali ich u rubli, kuplali jak dziaržaŭnyja, tak i karparatyŭnyja ablihacyi rublovyja i, adpaviedna, na hetyja «dva pracenty» i žyli. Ciapier, pa maich acenkach i pavodle acenak CB, takich inviestycyjnych hrošaj paradku $60-66 miljardaŭ — heta pieršaje.
Druhoje: treba razumieć adroźnieńni ŭ psichałohii pamiž fondami i kiraŭnikami, jakija inviestujuć u ablihacyi i ŭ akcyi. Dla kiraŭnikoŭ fondaŭ prasadka ŭ 10 ci 15% — heta ŭžo padobna na śmierć, u ich pačynajecca niervovy cik. Dyk voś, kali my voźmiem dynamiku rublovych karparatyŭnych błakitnych fišak i dziaržaŭnych ablihacyj i nakładziem na hetuju dynamiku straty, rublovuju ryzyku, tamu što ŭ ich valutny bałans — albo dołar, albo jeŭra, to my vyjavim, što navat z nazapašanym prybytkam za apošnija dva hady, jany pierasiekli rysu ŭ 15-20% prasadki. To bok, zaraz pačniecca masavy vychad z rublovych ablihacyj, jon tolki-tolki pačynajecca. U CB hrošaj na padtrymańnie kursu rubla, pa maich acenkach, niedzie ad $30 da 60 miljardaŭ dalaraŭ za ŭsio, pa inšych acenak atrymlivajecca ad 40 da 100, heta značyć valuty na padtrymańnie rubla niama. I voś heta sapraŭdy budzie najmahutny ŭdar z boku tak zvanych ahidnych śpiekulantaŭ, a hety ŭdar jašče nie pačynaŭsia.
— Ci možna čakać udaru i z druhoha boku — adklučeńnia SWIFT? Vy viedajecie zajavy kiraŭnika VTB Kościna, jaki skazaŭ, što heta budzie aznačać abjavu vajny, i ambasadar Złučanych Štataŭ pavinien budzie pakinuć krainu ŭ toj ža dzień. Pradčuvańnie takoj sankcyi całkam surjoznaje. Ci vyrašycca Zachad na heta?
— Ciažka skazać. Ja tut ničoha nie budu prydumlać — heta ja pakinu artystam razmoŭnaha žanru, usiakim palitołaham. A ŭ mianie takaja durnaja zvyčka čytać kałonki Bžezinskaha i jaho vystupu, bałazie ja 12 hadoŭ pražyŭ u Štatach, dobra viedaju anhielskuju, navat z Bžezinskim paru razoŭ sustrakaŭsia na univiersiteckich karparatyvach. U samym pačatku taho, što adbyvajecca, jon pisaŭ, što zachodnim lidaram nieabchodna dać zrazumieć spadaru Pucinu i jaho bližejšamu atačeńniu, što cana za ich dziejańni dla ich asabista budzie vielmi vysokaja.
Sapraŭdy, spačatku źjaviŭsia śpis bližejšaha koła Pucina, jakija trapili pad sankcyi. Palacieŭ Firtaš, tut ža jaho chutka ŭziali, skrucili, ciapier, miarkujučy pa ŭsim, jon pačaŭ davać pakazańni, spadziejučysia na ździełku sa śledstvam, z FBR. Ale na ich heta nie padziejničała, nijakaj źmieny ŭ źniešniaj palitycy i palitycy ŭ adnosinach da Ukrainy nie było. Bžezinski potym byŭ krychu rasčaravany, napisaŭ, što adzinaje, što jašče padtrymlivaje Pucina ŭ jaho kursie, — heta ŭsienarodnaja luboŭ. Značyć, budziem bić pa narodzie. I dalej užo pajšli vielmi mahutnyja sankcyi, jakija bjuć nie pa kruzie Pucina, a pa ekanomicy ŭ cełym. Heta i adrazańnie ŭsich zachodnich rynkaŭ kapitału, heta i praca z kitajcami, jakaja była vielmi paśpiachovaj, kab jany kali nie dałučalisia da sankcyj, to chacia b nie parušali ich. Heta i praca ź jeŭrapiejcami, tamu što, što hrachu taić, jeŭrapiejcy ni ryba ni miasa, tolki ciapier jany raskačaharylisia. Amierykancy, pa ŭsim vidać, im vielmi jasna i dachodliva patłumačyli, z čym jany majuć spravu.
Ale dla hetaha patrebny čas. I tolki ciapier źjaŭlajecca niejkaja ŭpeŭnienaść, što sankcyi sapraŭdy pracujuć. Jany jašče nie pryviali da źmieny kursu Pucina, ledź-ledź prytarmazili eskałacyju situacyi, ale pakul ničoha nie pamianiali. Što budzie nastupnym krokam? Dobra, adklučajecie vy Rasiju ad sistemy SWIFT — heta budzie vielmi chutki balučy ŭdar, u svoj čas taki ŭdar byŭ naniesieny pa Iranie. Ale nie śmiarotny. Tamu što zachodnija stratehi (tam ich niama praktyčna, na moj pohlad, za vyklučeńniem Bžezinskaha) niedaaceńvajuć toje, što adbyvajecca ŭ Rasii, niedaaceńvajuć toj uzrovień manipulacyj hramadskaj dumkaj i śviadomaściu, jaki tut adbyvajecca. Heta ŭsio budzie rastłumačana narodu padkopami praklataha Zachadu, jaki nienavidzić vialiki ruski śviet za jaho vysokuju duchoŭnaść, što-niebudź takoje tam budzie na Pieršym kanale. Tamu heta taksama, napeŭna, nie pryviadzie da źmieny źniešniepalityčnaha kursu Pucina. A voś pastupovaje ŭzmacnieńnie isnujučych sankcyj u halinie zdabyčy, raźviedki vykapniaŭ, bankaŭskaha siektara, rana ci pozna pryviadzie da žadanych vynikaŭ. Tamu što suviaź pamiž duraskopam i chaładzilnikam vyjavić niemahčyma.
— Rasijskija biźniesmieny ŭ šalenstvie. U restaranie «Puškin» ciapier razmovy takija, jak na jakim-niebudź schodzie ruchu «Salidarnaść» čatyry hady tamu. Ci moža abureńnie biźniesmienaŭ, jakich Krym pryvioŭ abo viadzie da halečy, pryvieści da buntu bahatych suprać čynoŭnikaŭ, suprać Pucina, ci heta zusim nierealny scenar?
— Usie karumpavanyja, paviazanyja, praktyčna na ŭsich jość tečki, i jany žudasna bajaźlivyja. Tak, jany mohuć kazać niešta, ale kali dachodzić da spravy, jany ni na što nie zdolnyja. Heta nie toj kantynhient, jaki zdolny što-niebudź zrabić, źmianić situacyju.
— Jość cikavaja viersija, jaje vykazvaŭ amierykanski finansavy analityk Vital Kacanielson, što ŭkrainskaja avantura Kramla była zadumanaja z-za taho, što Pucin adčuvaŭ budučuju ekanamičnuju katastrofu i padzieńnie koštaŭ na naftu i vyrašyŭ takim čynam adciahnuć uvahu. Zanadta pryhoža hučyć ci moža być praŭdaj?
— Heta zanadta pryhoža hučyć. Bolšaść ekśpiertaŭ, analitykaŭ i naohuł palitykaŭ ciapier admaŭlajucca pryznacca sabie ŭ adnym prostym fakcie. Što ź siabie ŭjaŭlaje sistema kiravańnia ŭ Rasii, krainy, jak cełasnaha arhanizma, dzie isnuje sistema kiravańnia, jakuju nazyvajuć viertykallu ŭłady abo Palitbiuro-2? Ničoha padobnaha, sistemu kiravańnia ja nazyvaju DTA — durni, tupicy, absurd. Durni dajuć zahady, tupicy ich vykonvajuć, što atrymlivajem na vychadzie — absurd, poŭny absurd.
Nijakaj stratehii ŭ Pucina nie było i niama. Usia jaho taktyka vielmi prostaja, zvodzicca da nastupnaha: niešta zrabić, pahladzieć na reakcyju. Kali atrymaŭ vielmi baluča, idziem u inšym nakirunku. Kali nakštałt jak baluča, ale nie tak mocna ŭdaryli, nu što ž, budziem cisnuć dalej u hetym kirunku. Voś i ŭsio. A niejkija tam vysnovy, jakija doŭžacca bolš, čym pałovu chodu, — heta nie jaho kaniok i nie kaniok jaho atačeńnia, na moj pohlad. Krym płanavaŭsia, moža być, i raniej, tamu što ŭ Kramli nie ŭsprymajuć Ukrainu jak niejkuju niezaležnuju abo žyćciazdolnuju krainu. Naprykład, ściahi tak zvanaj Niedarosii abo Łuhandonii byli pakazanyja na ŭsiakich schodkach na Sielihiery i ŭ 2011, i ŭ 2012 hodzie, tamu niejkaja častka hetaha rychtavałasia. Ale anieksija abo akupacyja Kryma, ja dumaju, heta było spantannaje rašeńnie Pucina, tamu što tolki što absalutna anałahičny jamu režym, prosta adzin u adzin anałahičny, źlacieŭ za niejkija dva miesiacy.
Što treba rabić? Kali takaja dupa ŭ krainie, značyć, treba kazać pra patryjatyzm, što my vialikija, što my ŭstajem z kaleniaŭ i, zrazumieła, pakul jość chleb i vidoviščy, treba padkinuć narodu čarhovaje vidovišča. Voś i padkinuli. Što zdaryłasia z rejtynham Pucina? Jon uźlacieŭ u niabiosy. Tamu hety taktyčny chod spracavaŭ, na heta i raźličvalisia. Choć nastupstvy jany, ja dumaju, absalutna nie praličvali. Hruzija im syšła z ruk, jany dumali, što i Krym sydzie z ruk. Kali b siudy nie ŭmiašalisia amierykancy, kali b Pucin nie palez na ŭschod Ukrainy, ja dumaju, što jeŭrapiejcy Krym by jamu taksama daravali. Pabuzili, pabuzili, ale Krym by daravali. Ale ŭsio zajšło zanadta daloka.
— My havaryli pra toje, što rabić abyvacielam, jakija pabajalisia pamianiać rubli, a što rabić ludziam, skažam tak, «dumajučym»? Ja baču pa svaich znajomych: ludzi, jakija jašče niadaŭna navat nie padumvali ab emihracyi, ciapier naohuł ni pra što inšaje nie havorać. Viedaju, što i vy raili ŭ vašych publičnych vystupach pakidać Rasiju?
— Tak, inšaha šlachu ja ŭ dadzieny momant nie baču. Ja kazaŭ, što kali da kanca 2014 hoda ŭ Rasii nie pačnucca pahromy, to ja z krainy źjazdžaju. Jany nie pačalisia, narod znoŭ schavaje hetu pryhatavanuju kramloŭskimi prapahandystami stravu. I ŭ mianie stvarajecca takoje ŭražańnie, što kraina blizkaja da prachodžańnia punktu nieviartańnia, paśla jakoj jana pierastanie być krainaj, u jakoj jość jakaja-niebudź budučynia.
— Vy zhadvali Iran, tam padobnaja situacyja: i sankcyi najšyrejšyja, i SWIFT adklučyli, i tym nie mienš, iranskaja revalucyja zachłynułasia, ułada nie źmianiłasia, ciapier sankcyi pavoli zdymajuć, niejkaja «stabilnaść» na doŭhija hady ŭstanaŭlivajecca. Ci moža i ŭ Rasii ŭsio skončycca iranskim varyjantam? Ci nielha paraŭnoŭvać?
— Nie, čamu, možna. Tolki, razumiejecie, u irancaŭ byŭ jašče ideałahičny zapas tryvałaści, jany ŭsio ž taki musulmanie. U Rasii ž hetaha zapasu tryvałaści niama. U Rasii ciapier jość adziny zapas tryvałaści ź ideałahičnaha punktu hledžańnia — heta toje, što značnaja častka nasielnictva raptam abjadnałasia suprać ahulnaha voraha. U nas narod zaŭsiody čamuści abjadnoŭvajecca suprać voraha. Prosta tak abjadnacca, zrabić niešta karysnaje dla krainy nie atrymlivajecca. Voś z voraham — tak. Pryčym vorah abrany vielmi ŭdała: jak zaŭsiody, jon niedzie tam daloka, jon vialiki i strašny, jaho dziejańni možna bačyć na svaim chaładzilniku, ale jon daloka, taki niezrazumieły abstraktny vorah. I ŭsio, inšych ideałahičnych zmacavańniaŭ niama, ideałohija ŭ krainie adsutničaje spres.
Tamu ŭsio pytańnie ŭ tym, nakolki praciahłyja i hłybokija buduć sankcyi. Tamu što ŭ Iranie za košt ideałahičnaha zapasu tryvałaści nie adbyłosia zaniapadu instytutaŭ ułady i sacyjalnych instytutaŭ. U Iranie karupcyja nie samaja strašnaja i vialikaja ŭ śviecie. U Rasii sistemy kiravańnia niama, jana zvodzicca da DTA — durni, tupicy, absurd. Karupcyja paŭsiudnaja, jana prosta paškodziła, jak rak, dziaržavu, dziaržaŭnaja mašyna ŭžo ni na što nie zdolnaja. Rassłajeńnie pa dachodach žudasnaje. Tamu ŭ Rasii stvorana rukami Pucina za apošnija 10 hadoŭ revalucyjnaja situacyja, kali nizy nie chočuć, viarchi nie mohuć.
Bolš za toje, u Rasii niama nijakich praktyčna palityčnych svabodaŭ, tamu, jak pravilna zaŭvažyŭ toj ža Pucin, Majdan ŭ Rasii niemahčymy. Ja ź im zhodny, Majdan, to bok biaskroŭnaja revalucyja, tut niemahčymaja. Kali vy pahladzicie na ŭsie hetyja «kalarovyja revalucyi», to jany byli ŭdałymi ŭ krainach, dzie byli adnosnyja palityčnyja svabody, dzie sapraŭdy była nie śmiešnaja kramloŭskaja apazicyja. Dzieści jany prynosili svaje vyniki, dzieści nie. Tut heta niemahčyma. To bok, kali tut niemahčymy Majdan, to tut budzie Tachryr. Jon zdarycca rana ci pozna, tamu što revalucyjnaja situacyja ŭ krainie jość, i jana tolki paharšajecca. Na moj pohlad, sankcyi nie pieršapryčyna i paharšeńnia ekanamičnaj situacyi, i ŭsiahno, što adbyvajecca. Ekanomika na samaj spravie pačała sypacca ŭ 2012 hodzie, rubiel, kali b nie ŭpaŭ ŭ 2014 hodzie, upaŭ by ŭ 2015 hodzie. Prosta ŭ kožnaj sistemy jość miaža tryvałaści i jość miaža znosu, kali jana pačynaje łamacca i razburacca. Na moj pohlad, hetyja miežy ŭ Rasii ŭžo projdzienyja, i sankcyi ŭsiaho tolki padśviatlili ŭsiu ahidnaść dziaržaŭnaj mašyny, dziaržaŭnaj struktury, jakaja jość u Rasii. Tamu mirnaha šlachu tut nie budzie, na žal.
***
Ściapan Demura pačaŭ karjeru ŭ pačatku 90-ch u ZŠA. Jon atrymaŭ viadomaść za svoječasovaje pradkazańnie amierykanskaha ipatečnaha kryzisu. U efiry RBK TB vioŭ pieradačy «Rynki», «Dyjałoh», na radyjostancyi Finam-FM — prahramu «Paradoks».
