Franak Viačorka, fota Siarhieja Hudzilina.
Biełarusy adzieńniem padkreślivajuć ułasny nacyjanalny honar. Heta demanstratyŭny — u pramym i pieranosnym sensie słova — supraciŭ palitycy rusifikacyi. I tut stała jasna, što biełarusam być modna!
Franak Viačorka byŭ adnym z tych, chto prykłaŭ najbolš namahańniaŭ dla papularyzacyi nacyjanalnaha.
Hałasavańniem supracoŭnikaŭ Redakcyi Viačorka byŭ abrany čałaviekam 2014 hoda pa viersii «Našaj Nivy». A ŭ jaho asobie — i ŭsie papularyzatary vyšyvanak.
Hieroj hoda — Michaił Žyźnieŭski
Ukraina sioleta była ŭ centry ŭvahi ŭsiaho śvietu. Biełarusy nie zastalisia ŭbaku ad padziei ŭ blizkaha naroda. 25-hadovy Michaił Žyźnieŭski zahinuŭ u apošnija dni Majdanu ad kuli nieviadomaha snajpiera. Jon nie dažyŭ usiaho try dni da 26-ha dnia naradžeńnia. Prezident Ukrainy Piatro Parašenka ŭznaharodziŭ Žyźnieŭskaha paśmiarotna ordenam Hieroja Niabiesnaj sotni. A ŭ Kijevie źjaviŭsia pomnik biełarusu.
Heta było simvalična: biełarus adnym ź pieršych zahinuŭ za svabodu i jeŭrapiejski vybar Ukrainy.
Hierojami hoda byli i tyja biełarusy, jakija adstojvali spraviadlivaść va Ukrainie. A ich byli sotni. Nijaki inšy z susiednich narodaŭ nie daŭ ukraincam takoj dapamohi.
Miecenat hoda — Viktar Babaryka
Adnoj z najbolš zaŭvažnych źjavaŭ u kulturnym žyćci krainy za 2014 hod stała hrandyjoznaja vystava «Dziesiać stahodździaŭ mastactva Biełarusi», jakuju ad sakavika da lipienia prymaŭ Mastacki muziej. Hetaha mierapryjemstva nie mahło b być biez dapamohi staršyni praŭleńnia «Biełhazprambanka» Viktara Babaryki.Bank padtrymlivaje historyka-kulturny prajekt «Art-Biełaruś», meta jakoha raźvićcio tvorčaha myśleńnia i inicyjatyvy dziejačaŭ kultury. Dobry prykład dla inšych bahatych i ŭpłyvovych ludziej krainy.
«Pakul u Biełarusi budzie ideja i dumka, jakaja moža abjadnać nas, takich roznych, z roznym mastackim hustam, palityčnymi prychilnaściami, uzrostam i adnosinami, datul była, jość i budzie naša bieł-čyrvona-biełaja siniavokaja Biełaruś. Žyvie Biełaruś!» — hetak Viktar Babaryka pramoviŭ na adkryćci vystavy «Dziesiać stahodździaŭ mastactva Biełarusi».
Piśmieńnik hoda — Viktar Marcinovič
Biełaruskaja litaratura zajmieła sioleta «Movu» — zaŭvažny raman Viktara Marcinoviča. Kniha adrazu znajšła svaich udziačnych čytačoŭ. Naprykancy hoda źjaviłasia ŭžo druhoje vydańnie «Movy», bo pieršy nakład razyšoŭsia całkam. A voś niekatorych pryznanych piśmieńnikaŭ papularnaść Marcinoviča niervavała.
Spartsmien hoda — Darja Domračava
Naša bijatłanistka prademanstravała siabie va ŭsioj krasie na Alimpijadzie ŭ Sočy. Domračava zavajavała až try załatyja miedali, što pryniesła joj $450 tysiač pryzavych. Biełaruska dobra trapiła ŭ maź i niabłaha stralała na alimpijskaj trasie, što harantavała joj pośpiech.
Uvohule, zimovyja hulni byli samymi paśpiachovymi dla Biełarusi: załatyja miedali ŭziali frystajlisty Ała Cupier i Anton Kušnir, a bronzavuju — bijatłanistka Nadzieja Skardzina.
Vunderkind hoda — Hienadź Karatkievič
Biełaruś — radzima hienijalnych prahramistaŭ. U čarhovy raz heta dakazaŭ 20-hadovy hamialčuk Hienadź Karatkievič, jaki pieramoh na prestyžnym konkursie Google Code Jam. U hetych spabornictvach udzielničała 20 tysiač prahramistaŭ z usiaho śvietu, a Karatkievič akazaŭsia najlepšym.
Dysident hoda — Juryj Rubcoŭ
Jon nie palityk, jon prosty šafior z Homiela, jaki nie zhodny ź biełaruskim palityčnym ładam.
Juryj Rubcoŭ z zajzdrosnym pastajanstvam vychodziŭ na vuličnyja akcyi ŭ majcy «Łukašenka, sychodź». Jaho raździavali dahała, sudzili, štrafavali, a Rubcoŭ usio adno nie admaŭlaŭsia ad firmovych majek.
U vyniku mužčynu asudzili na 2,5 hoda «chimii», jakuju jon budzie adbyvać u Kuplinie, dzie da hetaha siadzieŭ Pavieł Sieviaryniec. U Biełarusi źjaviŭsia jašče adzin palitviazień.
Pomnik hoda — Alhierd u Viciebsku
Rusafiłaŭ raźjušyła, što ŭ samym paŭnočnym abłasnym centry Biełarusi paŭstaŭ pomnik vialikamu kniaziu litoŭskamu Alhierdu. Tamu samamu, što vadziŭ svaje vojski na Maskvu. Šavinistyčnyja sajty navat pabačyli ŭ hetym źmienu ideałahičnaha viektaru. Tym nie mienš, nijakija dyviersii nie pieraškodzili ŭstalavać Alhierda ŭ centry Viciebska, a hladzić jon — tak-tak! — na ŭschod.
Fanat hoda — Ficil
Śmiełuju akcyju jašče ŭ studzieni praviali fanaty barysaŭskaha BATE. Jany sfatahrafavalisia z płakatami: «Trymajsia, Ukraina, my z vami», «Hierojam słava». U rukach trymali bieł-čyrvona-bieły ściah. Chłopcy zamazali tvary, ale milicyja i KDB pačali pa adnym vyličvać udzielnikaŭ akcyi. Mabyć, znajšli b usich, kali b šumichu nie padniali ŭ ŚMI.
U znak salidarnaści z Ukrainaj i barysaŭskimi fanatami anałahičnuju akcyju praviała minskaja intelihiencyja.
Inicyjataram fanackaha pierformansu byŭ 29-hadovy Alaksandr M., jaki bolš viadomy pad mianuškaj Ficil. Ciaham hoda jaho jašče dvojčy sadžali na sutki: spačatku za majki «Asobny atrad BNR», a paśla padčas čempijanatu śvietu pa chakiei.
Mastak hoda — Silen
Śvietłahorski hrafityst Słava Silen sioleta stvaryŭ vydatnyja vobrazy kniazia Kiejstuta ŭ Baranavičach i kniazia Vitaŭta ŭ Hrodnie, Bony Sforcy — u Rahačovie. A pačynaŭ jon u rodnym horadzie pracaj «Zastavajsia sapraŭdnym».
Reinkarnacyja hoda — Siarhiej Michałok
Hurt «Lapis Trubiacki» spyniŭ svajo isnavańnie. Na jaho abłomkach źjavilisia dva novyja kalektyvy — Brutto i «Trubiacki».
Novy prajekt Siarhieja Michałka zajaviŭ pra siabie na poŭnuju hučnaść. Brutto, z udziełam najkruciejšaha Vitala Hurkova, prapahanduje zdarovy ład žyćcia i tradycyjnyja mužčynskija jakaści. Ale, jak i raniej «Lapisam», Brutto nie dazvalajuć vystupać na sceničnych placoŭkach krainy.
Raźvitańnie hoda — Ryhor Baradulin i Hienadź Buraŭkin
Adyšli ŭ inšy śviet vydatnyja paety — Ryhor Baradulin i Hienadź Buraŭkin. Jany zastanucca ŭ viečnaści, dziakujučy svaim tvoram. Kamu nie pomnicca: «Treba doma byvać čaściej, treba doma byvać nie hościem», «Lileju mlavy plos lulaje» ad Baradulina ci «My zdalok ubačyli svabodu i jašče nie vyrvalisia z put», «Pakrysie na rasie patuchajuć zorki-spluški» ad Buraŭkina?
Treš hoda — Kančyta
Jeŭrabačańnie sioleta vyjhrała kałarytnaja aŭstryjskaja śpiavačka Kančyta Vurst. Kolki było niezadavolenych! Jeŭropa ŭ zaniapadzie, tam adny vyčvarency, pisali kamientatary. Biełaruskaje žury nie dało joj nivodnaha bała. Paśla žartavali: jak naša žury znojdzie dobraha pradstaŭnika ad Biełarusi, kali nie zdolnyja razhladzieć pieramožcu.
Pieramahła ž Kančyta, bo ŭ jaje była dobraja pieśnia, za jakuju hałasavali ŭ tym liku słuchačy ŭ Biełarusi i Rasii.
Fraza hoda — «Čto-to nie tak»
Naradziłasia jana padčas zdymak ajčynnaha błokbastara «Aviel». Ale vykazać svaje emocyi i pačućci hetymi słovami možna pa šmat jakich pytańniach u siońniašniaj Biełarusi.
Prykalist hoda — Vavan
Aniekdatyčnaja historyja zdaryłasia letam, kali ad imia syna Janukoviča kiraŭniku Biełarusi Alaksandru Łukašenku patelefanavaŭ rasijski prankier Vavan. Adjutant i pamočniki prezidenta nie pabačyli ničoha padazronaha ŭ hetym telefanavańni. Na poŭnym surjozie havaryŭ i sam Łukašenka. Praŭda, dziela spraviadlivaści skažam, što lišniaha ničoha nie skazaŭ. Imavierna, što hety rozyhryš kaštavaŭ pasady pamočnicy Łukašenki Natalli Piatkievič.
Słova hoda — krymnaš
Iraničny płakat Uładzimira Ceślera.
Na fonie ejfaryi paśla dałučeńnia Kryma da Rasii źjaviłasia takoje słova, jano pišacca razam. Praŭda, bližej da kanca hoda, kali Rasiju nakryli ekanamičnyja składanaści, usio čaściej jano stała ŭžyvacca ŭ iraničnym kantekście. «Nu i niachaj, što rubiel abvaliŭsia, zatoje Krym vaš», — usio čaściej pišuć u internecie.
Franak Viačorka: Ja viedaju, što ŭsio rablu pravilna
«Naša Niva»: Franak, a chto dla ciabie Čałaviek hoda?
Franak Viačorka: Michaił Žyźnieŭski. Jahony ŭčynak na Majdanie natchniŭ mnohich. I, mahčyma, bieź jaho nie było b i hetaj chvali ŭzdymu siarod biełaruskaj moładzi. Z Majdanu ŭsio pačałosia.
«NN»: Jak dumaješ, niezadavolenych tvajoj asobaj budzie šmat?
FV: U nas lubaja navina vyklikaje srač u internecie. Zrešty, srač — heta dobra, bo heta dyskusija, u jakoj naradžajecca iścina. I taja dyskusija vakoł Bachareviča, jaki maje alternatyŭnuju pazicyju i ličyć, što vyšyvanki — heta viaskovaść, taksama karysnaja. Kaniečnie, jahonyja arhumienty słabyja. Ale niachaj heta abmiarkoŭvajecca, ludzi zadumajucca.
«NN»: U ciabie ŭ žyćci šmat zajzdrośnikaŭ?
FV: Viadoma. Časam robiš, a ciabie tvaram u brud. Ale kali ja i pakutavaŭ, traplaŭ na sutki, to zaŭsiody viedaŭ za što. I paśla armii ja šmat čamu navučyŭsia.
«NN»: Šmat ad kaho možna pačuć, što Franak Viačorka — vielmi samazakachany čałaviek.
FV: Značyć, jany mianie nie viedajuć. Ja nie samazakachany, ja navat niaŭtulna siabie adčuvaju, kali mianie fatahrafujuć. Ja prosta lublu svaju pracu i viedaju, što ŭsio rablu pravilna. Mahčyma, maja bieskampramisnaja pazicyja padajecca ŭpartaściu. Mmnohim heta nie padabajecca. Ale ciapier taki čas, što biełarusy musiać umieć za siabie pastajać.
«Vyšyvanka — heta schavany pratest»
«NN»: Tady vierniemsia da vyšyvanak, dziakujučy jakim ty i staŭ Čałaviekam hoda. Adkul źjaviłasia ideja?
FV: Heta było ŭ pavietry, my z «Art-siadzibaj» prosta padchapili ideju i pieratvaryli heta ŭ trend. Ja zrabiŭ pieršy nakład vyšymajek.
«NN»: Vyšymajki napačatku vielmi krytykavali. Kazali, maŭlaŭ, nijakaja nie vyšyvanka, a niejki prynt.
FV: Dyk i čas ciapier inšy. Samo słova «vyšyvanka» davoli novaje dla Biełarusi. Ciapier ža jano asacyjujecca z hetaj chvalaj biełaruščyny. I ŭłada, jak by jana ni chacieła hetuju chvalu asiadłać — nie zmoža.
«NN»: Dyk jany asabliva i nie sprabujuć.
FV: Sprabujuć. Jany zajmajucca drobnym škodnictvam. Kali b jany chacieli heta padtrymać, to pieratvaryli b heta ŭsio ŭ abaviazałaŭku. A pakul heta žyvaja inicyjatyva, jakaja maje vialikuju kaštoŭnaść. Chvala vyšyvanki — heta schavany pratest. Ułada pakul nie sfarmavała arhumienty i abhruntavańnie taho, čamu heta varta zabaranić. Biełaruski arnamient jość na łukašenkaŭskim ściahu, imitacyja vyšyvanki jość va ŭsich hetych dziaržaŭnych kalektyvach.
«NN»: Čyj zdymak u vyšymajcy ty ličaš samym vialikim pośpiecham?
FV: Mis Biełaruś 2004 i 2008 hoda ŭ časopisie ICON. Hrybalova. Radzivonaŭ i Hierasimienia vystupili ŭ vyšymajkach navat na ANT. Vyšyvanak razyšłosia kala čatyroch tysiač.
«NN»: A jak upeŭnić taho ž samaha Bachareviča, što vyšyvanki — heta nie sialanskaja płyń?
FV: Bacharevič vystupaje suprać usiaho, što stvorana nie im. Tamu zahaniacca tut nie varta. Našaja ž meta zrabić tak, kab usio heta vyšymajkaj nie abmiežavałasia. Treba dadać siudy i inšyja aśpiekty našaj kultury. Voś čamu Łukašenka pieramahaje? Bo jon maje formu, a źmiest pusty. U nas ža jość źmiest, a forma kulhaje.
«Varta vypinać svaju biełaruščynu»
«NN»: A ty sam ciapier zaŭsiody chodziš u vyšyvancy?
FV: Imknusia rabić heta zaŭsiody. Šmat chto pytajecca pra toje, dzie znajści vyšyvanki, i ja kiruju ich na «Art-siadzibu» da Paŭła Biełavusa. Ja ŭvohule skažu, što my rulim. Svaimi idejami i inicyjatyvami śviadomaja moładź moža šmat čaho źmianić. Nie tak daŭno na adnym ź mierapryjemstvaŭ da nas padyšoŭ zek i skazaŭ: «Kali vy razmaŭlajecie pa-biełarusku, rabicie heta hučna, kab vas usie čuli. I inšym tady budzie soramna». Mnie heta vielmi zapomniłasia. Chopić być ścipłymi biełarusami. Varta ŭžo pačać vypinać svaju biełaruskaść. Ludzi musiać bačyć.
«NN»: Franak, a ci praŭda, što ty całkam syšoŭ z palityki?
FV: Tak. Ja zajmajusia žurnalistykaj i hramadska-kulturnaj dziejnaściu.
«NN»: Raniej ža ty byŭ palitaktyŭny?
FV: U Biełarusi palityki bolš niama. Palityčnaje pole źniščana, jak i palityčnyja partyi, jakija dehradujuć.
«U vojsku było jašče horš, čym u kino»
«NN»: Šmat narakańniaŭ atrymaŭ film «Žyvie Biełaruś». Nibyta z dapamohaj jaho ty znajšoŭ mahčymaść «raśpilić» dva miljony dalaraŭ.
FV: Ja dumaju, film dasiahnuŭ svajoj mety. Jen byŭ raźličany na zamiežnych hledačoŭ i pryciahnuŭ uvahu da Biełarusi. Jon atrymaŭ 8 mižnarodnych uznaharod. Što tyčycca hrošaj: ja ich u rukach nie trymaŭ. Jany vydavalisia polskim uradam dla polskaj kinastudyi.
«NN»: Miron Zacharka — heta ty?
FV: Hety hieroj — zborny vobraz ź mianie i maich adnadumcaŭ. Takich ludziej, jak Nasta i Źmicier Daškievičy, jak Andrej Kim. Viadoma, što bolšaja častka ŭ im mianie. Šmat chto kaža pra niepraŭdapadobnaść siužeta. Ale ŭ armii było jašče horš, čym pakazvałasia ŭ filmie! «Žyvie Biełaruś», biezumoŭna, vielmi ŭtryravany. Ale kab hladač skazaŭ «vaŭ», patrebna zhuścić farby. Heta pryncyp mastactva.
«NN»: Nakont taho, što ŭ armii było jašče horš, čym u filmie. Nakolki raskazvajuć palitpryzaŭniki, da ich nikoli fizičnaja siła nie prymianiałasia.
FV: Suprać mianie taksama. Źniščajuć psichałahična. Fizičnuju siłu prymianiali da maich znajomych. I heta našmat horš, kali za ciabie cierpiać inšyja. Ź ciabie robiać čałavieka, jaki vinavaty ŭ pakutach inšych. Pryjazdžali ž z BT i zdymali pra mianie film u vojsku. Pakazvali, jaki ja nie patryjot.
«NN»: Jak na ciabie paŭpłyvała armija, jakim ty staŭ?
FV: Ja šmat čaho kiepskaha zabyŭ. Heta dobraja ŭłaścivaść pamiaci. Zastałasia navat nastalhija pa tym, jak my tam parušali dyscyplinu, skakali cieraz płot, chałturyli i nie myli padłohi. Ale jość rečy, jakija ja prabačyć nie mahu, — heta zdrada blizkich i siabroŭ. Ja pierakanaŭsia ŭ nastupnych rečach. Pa-pieršaje, nielha kožnamu vieryć i daviarać. Pa-druhoje, kali ty maješ svaju kamandu, svaich ludziej, ty musiš usimi siłami jaje padtrymlivać i raźvivać.
«Imidž donžuana štučny»
«NN»: Niadaŭna možna było pračytać u tvaim Fejsbuku, što hałoŭny režysior «Aviela» prapanoŭvaŭ tabie supracu. Jakim čynam?
FV: Siarhiej Ždanovič užo niekalki hod nabivajecca ŭ siabry. Zadobryvaŭ i zaprašaŭ na ŭsie svaje prezientacyi. Mianie zaprašali ŭ jakaści pamočnika režysiora, potym prasili dapamahać ź pierakładam, a ŭ vyniku ŭvohule prapanoŭvali być kansultantam razam z Natallaj Radzinaj [hałoŭny redaktar sajta «Chartyja-97» — «NN»]. Na moj pohlad, vakoł hetaha prajektu sabralisia vialikija afierysty. Film budzie vykarystany dla prapahandysckich metaŭ.
«NN»: Paśla filma «Žyvie Biełaruś» ty pabyvaŭ na mnohich kinafestach, u tym liku ŭ Kanach. Jaki jon, hety kinaśviet?
FV: Jon chutčej žorstki, čym hłamurny. Usie tvorcy pamiž saboj kankurujuć. Režysiory adzin adnamu dapamahać nie chočuć. Kali ŭ ciabie jość ideja, nie zrabi pamyłku i nie raskažy pra jaje, inakš joj u lubym vypadku skarystajucca. Ja atrymaŭ tam šmat kantaktaŭ, jakija spatrebiacca nam dla adradžeńnia biełaruskaha kino ŭ budučyni.
«NN»: Paśla taho, jak ty vykłaŭ fota z aktorkaj-madelkaj, jakaja źniałasia ŭ filmie «Aviel», iznoŭ pačulisia kamientary, kštałtu taho, što Franak achmuraje čarhovuju dziaŭčynu. Tabie padabajecca tvoj imidž donžuana?
FV: Imidž taki stvaraŭsia štučna. U tym liku łukašenkaŭskimi repartažami, dzie mianie ŭ armiju nibyta zabirali z prytona.
«NN»: A viasiella pakul nie płanujecca?
FV: Pakul nie. Šmat jašče pracy, jana staić na pieršym miescy.
Ludzi minułych hadoŭ pa viersii «NN»
2008 — futbolny trenier Viktar Hančarenka
2009 — Natałka Vasilevič i inšyja dabračyncy
2010 — padpałkoŭnik milicyi ŭ adstaŭcy Mikałaj Kazłoŭ
2011 — muzyka Siarhiej Michałok
2012 — ludzi, što viarnuli ŭ Biełaruś Statut VKŁ: Alaksiej Baciukoŭ, Źmicier Jackievič, Andrej Radkoŭ
2013 — biełaruskamoŭnyja dzieci
