Kandydat histaryčnych navuk Natalla Hardzijenka
Niaprostyja časy Rady BNR
Usie try vydańni pabačyli śviet na pačatku hetaha hoda. Zbornik «Rada BNR (1970—1982): Padziei i dakumienty», układzieny Natallaj Hardzijenkaj i Lavonam Jurevičam, — heta ŭžo druhaja kniha, pryśviečanaja paślavajennaj dziejnaści samaha staroha ŭ śviecie «urada ŭ vyhnańni».
Kniha reprezientuje pieryjad kiravańnia Vincenta Žuka-Hryškieviča. Tut možna znajści dakumienty, pratakoły pasiedžańniaŭ, listavańni i fotazdymki. Historyk Natalla Hardzijenka raspaviadaje, što 1970-ja hady byli niaprostym časam dla Rady, bo jakraz naziralisia palapšeńni ŭ dačynieńniach pamiž Zachadam i SSSR. Adpaviedna ŭvaha da antykamunistyčna skiravanych emihracyjnych arhanizacyj z boku zachodnich struktur źmienšyłasia, i Radzie BNR daviałosia šukać novyja šlachi, kab praciahvać dziejnaść. Užo rychtujecca i anałahičny praciah knihi, jaki budzie adlustroŭvać pieryjad kiraŭnictva nastupnaha staršyni – Jazepa Sažyča.
Vydańnie stała 23-m u sieryi «Biblijateka Baćkaŭščyny», u jakoj ŭžo 11 hadoŭ vychodziać knihi, pryśviečanyja biełaruskaj emihracyi. Staršynia Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» Alena Makoŭskaja zaznačyła, što našaja dyjaspara siońnia – heta bolš jak try miljony ludziej i kala 200 asiarodkaŭ: «Dla nas heta nie tolki vielizarny čałaviečy patencyjał, ale i kulturnicki. Bo heta ludzi, jakija ŭ roznyja časy zapačatkoŭvali kulturnickija centry, budavali biblijateki, stvarali muziei, drukavali knihi, vydavali haziety. Šmat našych suajčyńnikaŭ stali viadomymi ŭ inšych krainach śvietu. Vialikaja rola mienavita zachodniaj emihracyi ŭ tym što jana zachoŭvała kulturu, litaraturu i tradycyi, u toj čas kali tut byŭ Saviecki Sajuz. Hetyja ludzi pieršyja vitali niezaležnaść Biełarusi, jany pieršyja praciahnuli ruku, kali ŭ nas zdaryŭsia Čarnobyl. I siońnia vielmi važna zachavać emihranckuju spadčynu, pieradać jaje naščadkam».
Doktar fiłałahičnych navuk Arsień Lis
Śmiešnaja, sumnaja, niezabranzaviełaja praŭda
Druhaja prezientavanaja kniha – vidać, moža najbolš zacikavić nie tolki daśledčykaŭ. Nazyvajecca jana vuzka-śpiecyjalnym słovam «Vidymusy», što aznačaje zavieranyja vytrymki z dakumientaŭ. U knihu jakraz i ŭvajšli frahmienty z roznych emihracyjnych dakumientaŭ, jakija pakazvajuć sumnyja i śmiešnyja epizody z žyćcia biełaruskich dziejačaŭ, a taksama maje kamientary da ich. Aŭtar knihi Lavon Jurevič – archivist i litaraturaznaŭca, jaki z 1990-ch hadoŭ žyvie ŭ Ńju-Jorku i nievierahodna aktyŭna apiekujecca emihranckaj spadčynaj.
Litaraturaznaŭca i krytyk Cichan Čarniakievič raspavioŭ, što Lavon Jurevič dla jaho čałaviek unikalny i napaŭmifičny: «Ja znajomy ź im tolki virtualna, ź ciažkaściu ŭjaŭlaju, jak jon vyhladaje i jaki ŭ jaho hołas. Ale jon pahruziŭ mianie ŭ hetyja materyjały i dałučyŭ da daśledavańniaŭ». Na dumku Čarniakieviča, jaki zajmajecca litaraturaj 20-30-ch hadoŭ, u Biełarusi śviedčańni tych hadoŭ vielmi strymanyja, u lepšym vypadku hieraična-usłaŭlalnyja, tady jak emihrancki płast naadvarot dapamahaje adčuć litraturu niezabranzaviełaj – epistalaryj i miemuarystyka davoli ščyryja i raźniavolenyja.
Dyrektar Biełaruskaha dziaržaŭnaha archiva litaratury i mastactva Hanna Zapartyka
Kniha «Vidymusy» składajecca z maleńkich zajmalnych detalaŭ, raznastajnych siužetaŭ, jakija demanstrujuć asablivaści peŭnych situacyj na emihracyi i času ŭ cełym – da i paśla vajny. Naprykład, možna pačytać zadački z padručnika pa matematycy, pa jakim vučylisia dzieci ŭ łahiery dla pieramieščanych asobaŭ. Niekatoryja asabliva ŭražvajuć, naprykład takaja: «Biełaruskaja hazieta «Krynica» pačała vychodzić 8 kastryčnika 1917 hoda i spynienaja prychodam u Vilniu balšavikoŭ 19 lipienia 1940 hoda, jak doŭha jana vychodziła?». Tut možna pračytać, naprykład, listy Natalli Arsieńnievaj, u jakich jana skardzicca na niervovuju depresiju, znajści vykazvańnie Tamaša Hryba 1934 hoda, aktualnaje i siońnia, albo historyju pra toje, jak u łahiery dla pieramieščanych asobaŭ šavieckija kursy stali savieckimi (pisali łacinkaj i zabyli dadać značok nad litaraj «s»).
Aŭtar pradmovy da knihi, litaraturaznaŭca i krytyk Hanna Kiślicyna raspaviała, što znajšła tut praŭdu pra minułaje, ale nie zahładžanuju i sterylizavanuju, jak časta byvaje ź biełaruskimi dziejačami, a žyvuju i cikavuju:«Materyjał tut samy rozny. Nu, naprykład, pračytała, jak Tamara Stahanovič lečyć vałasień. I ździviłasia: ja ž pomniu, jak mianie ŭ dziacinstvie vučyli heta rabić, choć za ŭsio svajo žyćcio (a ja pracavała miedsiastroj)ia potym taho vałaśnia ni razu nie bačyła. Ci naprykład čytaješ, što Paŭlik Marozaŭ byŭ biełarusam. Nu, kaniešna, kim jašče jamu być, uvieś nacyjanalny charaktar u hetym Paŭliku Marozavie! Albo čytaju, što ŭ Bahuševiča byŭ unuk, a ŭ Kalinoŭskaha byŭ syn. Uvieś śpiektr detalaŭ, jakija mohuć razbranzavieć našych hierojaŭ, jość u hetaj knizie».
Daśledčyk emihracyi, linhvist Źmicier Saŭka
Kiraŭnik ZBS «Baćkaŭščyna» Alena Makoŭskaja
