Čutki pra ŭkrainskaje pachodžańnie kiraŭnika Biełarusi kursujuć užo bolš za dziesiać hadoŭ. Pra svaje ŭkrainskija karani sam Łukašenka kazaŭ žurnalistam u 2013, padčas vizitu ŭ Kijeŭ: «Kažuć, što ja častkova chachoł. Naša apazicyja znajšła maje karani pamiž Čarnihavam i Kijevam. Viktar Juščanka prapanoŭvaŭ mnie znajści moj radavod. A ja adkazaŭ: navošta, jakaja roźnica?»
U sakaviku 2014 u intervju ŭkrainskaj prahramie «Šuster Live» jon vykłaŭ trochi inšy varyjant hetaj ža viersii: «Ja nie chavaju svaich karanioŭ. Viktar Juščanka znajšoŭ maje karani dzieści pamiž Čarnihavam i Kijevam (dzieści tam pradziedy maje žyli) i kaža: «Alaksandr Ryhoravič, davajcie ja Vam usie dakumienty dastanu». — «Viktar, ci treba heta? Ja pryznaju, što maje karani va Ukrainie. Heta vydatny narod!»
Na aficyjnym sajcie prezidenta Biełarusi ŭ aficyjnaj bijahrafii pytańnie nacyjanalnaści nie zakranajecca, ale ŭ infarmacyi dla Centralnaj vybarčaj kamisii ŭ 2010 hodzie Łukašenka nazvaŭ siabie biełarusam.
Dyk usio-taki ŭkrainiec ci biełarus?
Dla adkazu na hetaje pytańnie nieabchodna prasačyć, adkul i kali źjaviłasia ŭkrainskaja viersija. Biezumoŭna, u abyvacielskim ujaŭleńni ŭsie proźviščy, jakija zakančvajucca na —nka, — ukrainskija, ale heta nie tak. Jany redkija dla zachodniaj abo centralnaj Biełarusi, ale kali prasačyć śpisy najbolš častych proźviščaŭ u paŭdniovaj i ŭschodniaj Biełarusi, to niekalki dziasiatkaŭ takich proźviščaŭ uvachodziać u pieršuju sotniu pa raspaŭsiudžanaści. Naohuł, padobnyja proźviščy majuć kala 10% biełarusaŭ.
Usie artykuły pra ŭkrainskaje pachodžańnie prodkaŭ Alaksandra Łukašenki (navat artykuł u «Vikipiedyi») uzychodziać da artykuła, apublikavanaha 15 žniŭnia 2003 u «Kamsamolskaj praŭdzie» Viktaram Mališeŭskim i Uljanaj Babajed «U Minsk z Kanady lacić trajuradny plamieńnik Łukašenki».
Siužet nie novy, jaho dobra apisali ŭ svajoj kłasičnaj kamiedyi «Załatoje ciala» Ilf i Piatroŭ — u historyi pra «dziaciej lejtenanta Šmita». Ale tady treci «syn» hieroja revalucyi 1905 Panikoŭski byŭ skinuty ź leśvicy, a voś našamu sučaśniku Džejmsu Łukašenku pašancavała: choć kiraŭnik biełaruskaj dziaržavy i nie pažadaŭ ź im sustrecca, i ź leśvicy jaho nie spuścili, ale jaho historyja, trapiŭšy ŭ «Kamsamołku», stała asnoŭnaj viersijaj pachodžańnia siamji Łukašenki.
Choć, pa sutnaści, jon nie pryvioŭ absalutna nijakich dokazaŭ. Jak by śmiešna heta ni hučała, ale samy važki arhumient u hetaj historyi byŭ taki: «Moj dzied i dzied prezidenta Łukašenki braty buły», — paćvierdziŭ baćka Džejmsa Piatro Łukašenka…
— A adkul vy daviedalisia, što davodziciesia Alaksandru Łukašenku svajakami?
— Kuzien z Hłuchava, z Ukrainy, napisaŭ list, što prezident Alaksandr Łukašenka našaj kryvi, svajak naš. Tak my i daviedalisia …»
Vychodzić, usia viersija pabudavana na słovach «kuziena z Hłuchava».
Hetaha akazałasia dastatkova, kab «36-hadovy inžynier z kanadskaha horada Vinipieh Džejms Łukašenka napisaŭ elektronny list biełaruskamu prezidentu: «Moj pradzied i Vaš dziadula byli bratami i pražyvali ŭ Sabičavie va Ukrainie…» Tady «Kamsamołka» pryviała takuju daviedku pra prodkaŭ Džejmsa Łukašenki: «Rodny brat dzieda prezidenta, Vasil Ivanavič Łukašenka, naradziŭsia ŭ 1870 hodzie. U jaho było čaćviora synoŭ: Dźmitryj Vasilevič, Ivan Vasilevič, Piotr Vasilevič i Vasil Vasilevič. Dźmitryja Vasileviča i jaho synoŭ u 1933 hodzie raskułačyli, jon pajechaŭ, praŭda, nieviadoma kudy».
U artykule było tłumačeńnie, jak prodki Džejmsa patrapili ŭ Kanadu, ale nie było nivodnaj viersii, jak prodki kiraŭnika Biełarusi trapili z Ukrainy ŭ viosku Aleksandryja Škłoŭskaha rajona Mahiloŭskaj vobłaści. Ale hetaha akazałasia dastatkova, kab u mnohija artykuły i radavody Łukašenki pierabrałasia fraza ab jaho prodkach: «Dzied, Trafim Ivanavič, rodam z Ukrainy, Sumskaja vobłaść»… Kali pahladzieć na kartu, to naŭrad ci možna skazać, što Sabičava znachodzicca pamiž Kijevam i Čarnihavam (chutčej, Čarnihaŭ znachodzicca pamiž Sabičavam i Kijevam), ale heta ŭsio vielmi blizka. Tak što niama sumnievu, što mienavita hety radavod znajšoŭ (u «Vikipiedyi»?) Juščanka dla Łukašenki.
Adrazu paśla publikacyi ŭ «Kamsamolskaj praŭdzie», kali ŭvaha presy abrynułasia na ścipły ŭkrainski haradok, dzie źbiralisia navat pastavić pomnik vialikamu ziemlaku, byli zrobleny sproby pravieryć hetuju viersiju, i skončylisia jany ničym… Chaj sabie pra Trachima Ivanaviča Łukašenku nie pamiatali staražyły hetaj vioski (siarod apytanych była navat 95-hadovaja miascovaja babulka), ale i ŭ Sumskim abłasnym archivie, dzie zachavalisia mietryčnyja knihi Sabičaŭskaj Pakroŭskaj carkvy ad 1868 da 1917 hoda, siarod dziaciej kazaka Ivana Łukašenki tak i nie znajšli Trafima.
Niahledziačy na heta, chistkaja viersija ŭkrainskaha pachodžańnia Alaksandra Łukašenki «pajšła ŭ narod» i tak i zastałasia b kananičnaj, kali b… archivy nie zachavalisia i ŭ Biełarusi. Praŭda, pa Mahiloŭskaj vobłaści, dziakujučy namahańniam balšavikoŭ, jakija adpravili vialikuju častku archiva ŭ makułaturu, hetych dakumientaŭ zachavałasia nie tak šmat. Jość i jašče adna niepryjemnaja asablivaść Mahiloŭskaj hubierni — tam da 1908 hoda praktyčna nie pisali proźviščaŭ u sialan navat pry zapisie ŭ mietryčnyja dakumienty.
I ŭsio-tki dakumienty zachavalisia.
Źviestki, znojdzienyja mnoj, adnaznačna śviedčać, što dzied kiraŭnika Biełarusi Trafim nie byŭ synam Ivana (a značyć, i ŭsia viersija z bratami z Sabičava trymajecca tolki na aŭtarytecie kuziena z Hłuchava)! Zvali pradzieda Alaksandra Ryhoraviča Procharam, i Trafim (u adnym dakumiencie navat Trachim) Procharavič Łukašenka žyŭ na chutarach u Aleksandryi jašče da pačatku kalektyvizacyi. Tut ža ŭ 1924 hodzie naradziłasia i Kaciaryna Trafimaŭna — maci budučaha kiraŭnika dziaržavy.
Vyniki pierapisu 1924 śviedčać, što ŭ siamji Trachima Procharaviča Łukašenki było 5 čałaviek (u 1926 hodzie — užo šaściora: dva mužčyny i čatyry žančyny). Jaho chutarskaja haspadarka była niebahataja: 1 koń, karova i 1 śvińnia.
Nie padlahaje sumnievu (heta adznačana ŭ dvuch roznych dakumientach za roznyja hady — vynikach pierapisaŭ 1924 i 1926 hadoŭ), što Trafim Procharavič Łukašenka byŭ pa nacyjanalnaści biełarusam.
Z amal 100-pracentnaj imaviernaściu byŭ jon karennym biełaruskim sielaninam z Mahiloŭskaj hubierni, dzie pieršy ŭsierasijski pierapis 1897 zafiksavaŭ, što bolš za 80% miascovaha nasielnictva, akramia habrejaŭ i pryjezdžych, havoryć na biełaruskaj movie.
***
Źmicier Drozd — historyk-archivist, aŭtar knih «Ziemleŭłaśniki Minskaj hubierni 1861—1900», «Ziemleŭłaśniki Minskaj hubierni 1900—1917». Paśla Płoščy-2010 byŭ asudžany za ŭdzieł u «masavych biesparadkach» na try hady kałonii ŭzmocnienaha režymu. Vyjšaŭ na volu ŭ žniŭni 2011.
