Espresa — kavavy napoj, jaki možna vypić asobna abo vykarystać jak macunak dla inšych napojaŭ z kavy: kapučyna, łate, amierykana i inš. Nazyvajecca jon «espresa», vidać, tamu, što robicca pad ciskam, a taki sposab dazvalaje vyciahnuć z kavy ŭvieś jaje klok, i napoj vychodzić niezvyčajna duchmiany mocny i vyrazny. Łacinski dziejasłoŭ ex-primo (dziejeprymietnik expressus), što značyć «vyciskać», pierajšoŭ u ramanskija movy časta sa značeńniem «vyražać». Tamu naš napoj i nazyvajecca espresso — vyrazny, ekspresiŭny.
Słova hetaje ŭ našaj movie davoli novaje i my časta nie viedajem, jak dapasavać da jaho prymietniki. Padvojny espresa, padvojnaje espresa ci padvojnaja espresa?
Zazvyčaj našaja mova, kali sustrakaje inšamoŭnaje słova adziaje jaho ŭ nijaki rod — adno espresa. Heta adlustravaŭ naš «Słoŭnik biełaruskaj movy», jaki padaje espresa ź nijakim rodam. Ale nie tolki. Druhi varyjant — žanočy rod. Vidać, łohika stvaralnikaŭ słoŭnika, što espresa, maŭlaŭ, heta kava, a kali kava — «jana maja», to i espresa pavinna być «jana maja». Łahična. I kali my ŭžyvajem słova «espresa» razam sa słovam «kava», to i praŭda inakš jak «padvojnaja kava espresa» nie skažaš.
Ale kali my zirniom na rečaisnaść movy — u internet i mieniu našych kaviarań, to zaŭvažym, što naša słova maje čaściej za ŭsio mužčynski rod:
«31 śniežnia jany pračnulisia pobač. Na adnoj paličcy kniharni «Łohvinaŭ». Śviežyja jak ranišni numar «Saŭbiełki» i vybuchovyja jak padvojny espresa». (Maksim Žbankoŭ, «Babkoŭ/Klinaŭ. Padvojny partret u zonie biazładździa», nmnby.eu)
Što heta? Z adnaho boku heta moža być upłyŭ movy aryhinału: espresso pa-italjansku — mužčynskaha rodu. Z druhoha boku heta moža być taja samaja łohika, što i ŭ aŭtaraŭ słoŭnika: maŭlaŭ espresa heta taki napoj, napoj mužčynskaha rodu, to i espresa mužčynskaha rodu.
My bačym, što mova jašče nie zasvoiła hetaha słova. Jana adno pryhladajecca da jaho: dzie b jaho pryładzić i jak azdobić. Kali Vy spytajecie mianie, to ja prahnazavaŭ by, što mužčynski rod pieramoža. Darma, što jaho nie pryznali jašče ŭ słoŭniku.
U vykarystoŭvańni moŭnych źjaŭ nie varta być pieršym. Tak kazaŭ adzin vielmi zasłužony prafiesar. Kab nam nie stacca ŭ čymści pieršymi i niezrazumietymi — lepš zaŭsiody zirnuć u słoŭnik. Ale pamiatajma, što słoŭnik heta jašče nie ŭsia rečaisnaść movy i kali Vy kažacie inakš — heta nie zaŭsiody značyć, što Vy kažacie niapravilna. Dla novych słovaŭ heta asabliva aktualna.
A kali Vy paprosicie kapučyna na padvojnym macunku, to tearetyčna heta taksama pavinna być zrazumiełym. Ci nie?
