Unačy zvanok z Kanady (na inšym baku płanety jašče dzień), Ivonka Surviła: «Tolki što pa telebačańni pakazvali interviju z Aleksijevič, pramaŭlała jana tak cudoŭna, skazała pra maleńki i darahi joj kavałak ziamli — pra Biełaruś, vielmi ja ŭściešanaja takimi jaje słovami!».
Takija acenki ŭ pieršy «paślanobeleŭski» miesiac daviałosia čuć časta — u tym liku i ad tych, chto raniej vykazvaŭ sumnievy, ci nia budzie ŭznaharoda adniesienaja ŭ skarbonku uschodniaha susieda. I ci zachoča sama laŭreatka ličyć siabie biełaruskaj, a nie rasiejskaj piśmieńnicaj.
Da liku hetych ludziej naležaŭ i aŭtar hetych radkoŭ.
U niečym — daremna. A ŭ niečym — i niebiespadstaŭna.
Kali znajomiśsia, hod za hodam, z vykazvańniami Śviatłany Aleksijevič na Radyjo Svaboda — u interviju, kamentarach, dyskusijach, — pierakonvajeśsia, što nikoli — ni ŭ «dzievianostyja», ni ŭ «nulavyja» piśmieńnica Biełarusi nie vyrakałasia. U adnym z apošnich svaich interviju Hienadź Buraŭkin, jaki dobra viedaŭ Aleksijevič, naŭprost zajaviŭ, što «jana nikoli nie była voraham biełaruskaj movy. Inšaja sprava, što mnie było b namnoha pryjemniej, kali b jana karystałasia biełaruskaj movaj u svajoj tvorčaści — cikavaj i talenavitaj. Ale heta vielmi tonkija rečy. Prykładam, Aleś Adamovič bliskuča havaryŭ pa-biełarusku, pa-biełarusku pisaŭ i svaje litaraturaznaŭčyja pracy. A voś prozu svaju pisaŭ pa-rasiejsku. I kali ja pytaŭsia ŭ jaho, u čym sprava, jon adkazvaŭ:
«Nia viedaju. Voś sadžusia za piśmovy stoł, i kab vykazacca, mnie patrebna rasiejskaja mova». Mahčyma, niešta padobnaje i ŭ Śviatłany.
Voś i adkaz na pytańnie pra movu tvoraŭ.
Što da tematyki, dyk majuć racyju tyja, chto zaŭvažaje: u apošniaj knizie Aleksijevič vy nia znojdziecie nikoha, chto nia byŭ by rasčaravany pieramienami, jakija adbylisia paśla raspadu SSSR i krušeńnia kamunistyčnaj systemy. Chacia biassprečna, byli i jość ludzi, jakija inakš uspryniali tyja časy. A ŭ Biełarusi (jak i va Ŭkrainie) byli i jość tyja, chto nia ličyć tyja hady zhublenymi najpierš tamu, što ŭdałasia dasiahnuć niezaležnaści svaich krainaŭ. Voś takich spoviedziaŭ — niama ŭ tvorach Aleksijevič. Ale heta — biezumoŭnaje i nieadjemnaje prava piśmieńnika, volnaha vybirać i temy, i hierojaŭ, i tanalnaść. Sapraŭdy, dziŭna było b paprakać Dastajeŭskaha ci Bykava ŭ tym, što adzin bačyŭ tolki «ciomnyja» baki Pieciarburha a druhi — tolki brud i kroŭ vajny. Važna, što atrymałasia ŭ vyniku. A vynik taki, što švedskija akademiki pryznali teksty Aleksijevič vartymi vyšejšaj litaraturnaj ŭznaharody — toj samaj jakoj byli aznačany Bunin, Cheminhuej, Pastarnak, Markies…
Ale voś vykazvańni palityčnaj, hramadzianskaj pazycyi, publičnyja acenki — heta zusim inšaje, tut užo jość prava patrabavać ad taho, chto hetuju pazycyju ahučvaje, abjektyŭnaści i, jak minimum, adpaviednaści faktam.
Prykra było čytać niekatoryja vykazvańni Śviatłany Aleksijevič u adras nacyjanalnaha ruchu kanca 80-pačatku 90-ch i jaho lideraŭ. Apahiejem nieprymańnia nazavu paraŭnańnie ich z Hamsachurdzija (u jaje ŭsprymańni były hruzinski prezydent — dyktatar i padbuchtorščyk hramadzianskaj vajny). Mahčyma, časta padobnyja vykazvańni vynikali z prostaha niaviedańnia: naprykład, Aleksijevič bačyła pamyłku BNF u tym, što toj, nibyta, imknuŭsia spačatku pabudavać nacyjanalnuju dziaržavu, i tolki potym — demakratyčnuju. Siońniašniaja moładź, vakoł jakoj štučna ŭtvorany infarmacyjny histaryčny vakuum, moža i nia viedać, što toj ža BNF jakraz demakratyčnyja reformy vyłučaŭ na pieršaje miesca, damahajučysia i rospusku kamunistyčnaha Viarchoŭnaha Savietu, i pryniaćcia Kanstytucyi, jakaja b harantavała demakratyčny šlach raźvićcia dziaržavy. Tak, havaryłasia i pra biełaruskuju movu — pra vykanańnie Zakonu, pryniataha jašče Viarchoŭnym Savietam, u jakim nivodnaha «frontaŭca» nie było. Moładź moža hetaha nia viedać (i ŭ bolšaści — nia viedaje), ale toj, chto choć minimalna sačyŭ za palityčnymi padziejami — pavinien byŭ by viedać.
I hetyja «biełyja plamy» dy sprečnyja vysnovy — pobač ź filazofskimi, vobraznymi acenkami pryrody čałavieka, nadzvyčaj hłybokimi nazirańniami za transfarmacyjaj hramadztva ŭ sapraŭdy dramatyčnyja časy.
Mnie chočacca (mahčyma, naiŭna) hetkim čynam patłumačyć «biełyja plamy»: Śviatłana Aleksijevič nie ŭklučała televizar, nia słuchała radyjo, nie čytała hazet, mahčyma, uvohule adsutničała ŭ Biełarusi ŭ niejkija losavyznačalnyja momanty 90-ch — apytvała ludziej, pracavała nad svaimi tvorami.
Nad knihami, jakija, akramia ŭsiaho inšaha, uźnieśli jaje na taki pjedestał, na jakim nichto ź biełarusaŭ jašče nia byŭ. I ź jakoha jana moža pra Biełaruś hetak hučna skazać — jak nikoli jašče nie hučała.
Zrešty, jakim by cichim hołasam, choć by i šeptam, nie pramaŭlała Śviatłana Aleksijevič — kožnaje jejnaje słova budzie ciapier šmatkroć uzmacniacca.
Hetuju vahu svajho słova piśmieńnica cudoŭna ŭśviedamlaje — toje było bačna na pieršaj presavaj kanferencyi ŭ «Našaj Nivie» (usie adrazu adznačyli, što Aleksijevič sama vybrała ścipły pakojčyk niezaležnaj biełaruskaj hazety).
I mnie padajecca, što nichto ź liku samych ćviordych abaroncaŭ Biełaruščyny paśla taho «nobeleŭskaha» dnia nia moža papraknuć jaje ničym.
Staryja sprečki pavinny zastacca ŭ minułym.
A ŭ siońniašnim dni, i ŭ budučym, i nazaŭsiody — Biełaruś maje svajho nobeleŭskaha laŭreata — jakaja, darečy, u dzień svajho tryjumfu pryhadała i Vasila Bykava, i Alesia Adamoviča. A taksama i toje, što jaje pradzied vučyŭsia razam ź Jakubam Kołasam.
