Filipinski režysior Bryjante Miendosa, łaŭreat šmatlikich mižnarodnych kinafiestyvalaŭ, na sioletni «Listapad» pryjechaŭ užo druhi raz. Tak, u jakaści siabry kinaforumu i hanarovaha hościa, ale i jak viadomy ŭ śviecie dziejny kiniematahrafist, čyja apošniaja stužka «Pastka» była ŭhanaravanaja adznakaj Ekumieničnaha žury na Kanskim MKF hetaha hoda.
Režysior nie tolki prezientavaŭ svaju rabotu, ale daŭ adkryty majstar-kłas, raspavioŭšy pra toje, jakim čynam jon robić svaje kino, jakoje, prynamsi, niahledziačy na pryznańnie kinaśvietu, nie maje vialikich biudžetaŭ.
Jakim ža čynam jano stvarajecca? Adšturchoŭvajučysia ad idei, režysior plonna pracuje nad historyjaj, scenarom, a potym dałučaje da hetaj asnovy naturalny asiarodak — miesca, dzie budzie zdymacca karcina. Pryčym zadziejničaje ŭ kino nie tolki prafiesijnych akcioraŭ, ale i amataraŭ, žycharoŭ horada, jakija adčuvajuć dałučanaść da dziejańnia praz historyju. U pryvatnaści, tak adbyłosia na zdymkach «Pastki», što raspaviadaje pra nastupstvy tajfunu «Chajan», jaki abrynuŭsia na Filipiny ŭ listapadzie 2013 hoda.
Žychary horada Takłaban, jakija paciarpieli ad navały najbolej, achvotna brali ŭdzieł u zdymkach filma filipinca, razumiejučy, što film majstra — u pieršuju čarhu pra ich.
Kino Bryjante — heta «tkanina» śvietu, u jakuju liniju svajho losu ŭplatajuć hieroi. I «Pastka» — heta film-pryśviačeńnie svajmu narodu, karcina, jakaja razvažaje nad tym jak «utrymacca na płavu» paśla katastrofy, i jak žyć dalej, zachoŭvajučy serca i honar.
— Bryjante, nazvu vašaha filma — «Pastka» — možna pračytać i jak pastka katastrofy, u toj ža čas — i jak pastka radzimy…
— Usio vierna. Heta moža być pastka i tamu, što ŭ ludziej nie zastałosia vybaru ŭ hetaj situacyi. Taksama pastka — bo jany znachodziacca na hetaj vyśpie, praź jakuju prajšoŭ tajfun. My takaja ž kraina jak i Japonija, dzie tajfuny i padobnaha kštałtu katastrofy zdarajucca ŭvieś čas. Jak ludzi ŭsprymajuć navału, jak jany i ŭłady zdolnyja dać rady biadzie, budučy pastajanna pad uździejańniem hetaj pryrodnaj źjavy — tyja pytańni, jakija mianie chvalujuć. Tak, pastka — heta i pastka losu ŭ toj ža čas. Što zastajecca piersanažam filma? Jany robiać toje, što pavinny rabić, jaki vybar u ich jość? Tak, hetaja nazva — mietafara, i jaje pračytańnie zaležyć ad mnohich rečaŭ, u tym liku ad taho, jak vy ŭsprymajecie, bačycie historyju i ŭvieś śviet.
— Na majstar-kłasie vy adznačyli, što pierš, čym rabić kino, vy padrabiazna daśledujecie temu, jakoj pryśviečany film. Cikava, jakim čynam vy abirajecie svaich hierojaŭ? Što ŭ peŭnaj historyi vas pavinna začapić, kab vy vyrašyli pieravieści jaje na movu kino?
— Nie tak važna abrać viernuju historyju, bo historyj, nasamreč, mnostva. Usie jany ŭžo raskazanyja ŭ historyi kino, na maju dumku. Historyi — jany paŭsiul. Hałoŭnaje ŭ kino, na moj pohlad, — tyja piersanalnyja pytańni, jakija vy zadajacie ŭ karcinie. Cikava, jak vy spaścihajecie, prysvojvajecie, paznačajecie tuju historyju, jakaja vam trapiłasia. Ja nie zdymaju film prosta dziela taho, kab źniać. Tak, dziela zabaŭki. Dla mianie nadzvyčaj važna ŭźniać sacyjalnyja pytańni. Dy prykładu, pytańni karupcyi, pravasudździa. Pakazać prajavy karupcyi praz budzionnyja spravy — voś što mianie cikavić. Inkarparavać hetyja prablemy ŭ tyja historyi, jakija navokał nas, i paŭpłyvać na ich vyrašeńnie — voś toje, što mianie natchniaje. Napeŭna, zvarot da prablem, pastanoŭka sacyjalnych pytańniaŭ u historyjach zvyčajnych ludziej i robić maje filmy adroznymi.
Tut i nižej — kadry ź filma «Pastka»
— U toj ža čas vašy karciny niejmavierna žyvapisnyja, nielha hetaha nie adznačyć. Jany źniatyja niejmavierna. I hety anturaž historyi — sama pryroda filipinskaha kraju: kolery nieba, mora, naturalnaje śviatło… U hetym asiarodku vy pakazvajecie žyćcio prostych ludziej, biez pryŭkras, takoje, jakoje jano jość, dziŭnym čynam spałučajučy pryhažość i bol byćcia…
— Dla mianie ŭsio, što vy bačycie na vialikim ekranie, kali my kažam pra anturaž, reč druhasnaja. Historyi ludziej, historyja čałavieka ŭ suviazi z Suśvietam — voś adpraŭny punkt. Tolki tak — praz čałavieka — uźnikaje i jaho śviet. I kali vy raskazvajecie historyju prostych ludziej i nie prycharošvajecie jaje, nie hłamuryzujecie – vy akurat i dazvalajecie hetym historyjam być.
Ja vieru, što ŭ hetym byćci i jość mahija — vy bačycie krainu, kolery, atačeńnie ludziej i ich samich takimi, jakija jany jość.
Časam inšyja režysiory, kiniematahrafisty ci navat sami filipincy saromiejucca svajho žyćcia. Bajacca pakazać toje, jak jany žyvuć, u jakich umovach. Maŭlaŭ, navošta psavać imidž Filipinaŭ? Adkazvaju: «Ja nie pakazvaju drennyja baki Filipinaŭ, ja demanstruju realnaść, našu čałaviečnaść. Navat kali ludzi i robiać štości drennaje, my možam bačyć ich čałaviečnaść, jakaja ŭsich nas źviazvaje».
Narešcie, pieražyvańni adkul my — ci kraina treciaha śvietu, ci pieršaha, taja, jakaja raźvivajecca, albo raźvitaja — usio heta druhasnaje. Nas złučaje dałučanaść da čałaviectva, toje, što my ŭsie — ludzi, i tamu ja nie bajusia pakazvać realistyčnyja, i mahčyma, časam niepryhladnyja, baki našaha žyćcia. I aŭdytoryja śvietu, mnie padajecca, adčuvaje moj pasył. Vy bačycie atačeńnie, tak, ale taksama, u pieršuju čarhu, vy bačycie ludziej, jakija žyvuć, jakija vyžyvajuć. Vy bačycie Filipiny, ale ŭ toj ža čas — śviet, jaki stanovicca ciapier i častkaj vašaj śvietu.
— Ci adčuvajecie vy pahrozu dla filipinskaj kultury nie tolki z boku pryrodnych uździejańniaŭ? Čaho bajacca filipincy na mientalnym uzroŭni?
— Na Filipinach pieravažna tamu, što maŭčym, my majem situacyju takuju jak zaraz. Usie pryzvyčailisia. I samaja hałoŭnaja niebiaśpieka, što padobny ład myśleńnia stanovicca častkaj žyćcia. Miarkuju, što ŭłady pavinny byli zrabić bolej, kab papiaredzić ludziej ad tajfunaŭ, pavodkaŭ, što stanoviacca zvyčkaj. Štohod tajfun, štohod pavodka… Takaja zaviadzionka. I ŭłady nie robiać anijakich namahańniaŭ, kab pierałamić situacyju, i źmianić staŭleńnie ludziej da hetaha jak niepaźbiežnaści. Ludzi pakinuty sami sabie. Ale jany zasłuhoŭvajuć bolšaha! Šmat karupcyi va ŭładach, raŭnadušša, i ŭ vyniku — narod hublaje davier nie tolki da ŭładaŭ, ale, u tym liku, da samoha siabie. Takaja maja dumka.
Dy i ja svaje filmy rablu biez padtrymki dziaržavy. Prosta tamu, što liču važnym heta rabić. Źjaŭlajusia, u peŭnym sensie, pasłom filipinskaj kultury u śviecie, u dadzieny momant — u Biełarusi, tym nie mienš, pradastaŭleny sam sabie. I ja nie adziny ŭ padobnaj situacyi. Šmat filipincaŭ pracujuć ź miažoj, dasyłajučy hrošy na radzimu, sumujučy pa svaich siemjach, ale ŭłady nie źviartajuć na heta ŭvahu i nie imknucca źmianić situacyju. Nie robiać dastatkova. Šmat rečaŭ, šmat prablem… Ale, urešcie, kožny z nas, musić rabić toje, što pavinny. U maim vypadku — maje filmy — heta moj abaviazak i pryznačeńnie. Uvohule, naša rabota — heta i jość toje, chto my jość.
— Bryjante, na minski fiestyval vy pryvieźli nie tolki svaju karcinu, ale i stužku vašaha kalehi — maładoha režysiora Remtana Sjeha Suasoły «Zabojnaja ździełka», u jakoj vy vystupili pradziusaram. Na žal, mnie nie ŭdałosia jaje ŭbačyć, ale maje siabry-kinamany, jakija pahladzieli kino, nazvali karcinu cudam na «Listapadzie», kino-adkryćciom. Jak vy znajšli svajho talenavitaha prateže?
— Dziakuj za adznaku. Vielmi pryjemna. Hety režysior — nie pačatkoviec, u jaho pasłužnym śpisie ŭžo jość niekalki talenavitych rabot. A sustrelisia my ź im pry takich abstavinach: u mianie źjaviłasia mahčymaść znajści hrošy na jaho stužku. Patrabavałasia štości takoje, što ŭžo možna było b abmiarkoŭvać, pasprabavać pradać. I Remtan tady raspavioŭ mnie hetu historyju, jakaja zdaryłasia ŭ jaho žyćci — historyju kidnepinhu. Padkreślu, što siužet, raskazany ŭ karcinie, zasnavany na asabistym dośviedzie Remtana. Ja adkazaŭ jamu: «Vydatna! Historyja cikavaja. Ale jak ty płanuješ jaje raspavieści?». «Ja chaču źniać jaje adnym kadram», — adkazaŭ jon. I hety padychod mianie zadavoliŭ, bo ja ŭbačyŭ, što ŭ chłopca jość svaje bačańnie.
U vyniku, srodki byli vyłučany i ja daŭ Remtanu poŭnuju svabodu. I voś — kančatkovy pradukt hetaha supracoŭnictva na vašym fiestyvali. Na hetym prykładzie ja prosta chaču pakazać, što vielmi važna jak vy interpretujecie historyju, uvasablajecie jaje ŭ žyćcio. Viartajučysia da vašaha papiaredniaha pytańnia, što ŭ joj važna, u historyi istotny vaš pasył, vaš šlach, bačańnie hetaj historyi. I ŭ vypadku Remtana jaho vybar akazaŭsia viernym.
— Nakolki, uvohule, prykład Remtana jak pradstaŭnika maładoha filipinskaha kino ŭnikalny dla kiniematohrafa vašaj krainy?
— Liču, što zaraz filipinskaje kino pieražyvaje amal što svoj «załaty viek». Kali my kažam pra niezaležny kiniematohraf, art-chaŭsny, viadoma. Jość šerah imion, vydatnych prajektaŭ, jakija stvarajuć słavu filipinskamu kino. U toj ža čas, aŭdytoryja hetych filmaŭ na majoj radzimie vielmi abmiežavanaja. My ciapier u pracesie farmiravańnia adpaviednaj publiki i nam jašče daviadziecca papracavać.
Tak, pakul masavy hladač hladzić kamiercyjny kiniematohraf, i hety pracent vialiki. Ale voś źjaŭlajucca takija maładyja kiniematahrafisty jak Remtan — i heta liču, pazityŭny znak.
* * *
Bryjante Miendosa – režysior trynaccaci karcin, bolšaja častka jakich — łaŭreaty i ŭdzielniki mižnarodnych kinafiestyvalaŭ — u tym liku, u Vieniecyi, Kanach, Bierlinie, Łakarna, Dubai. Jaho stužka «Sierbis» ŭ 2008 hodzie stała pieršym filipinskim filmam, jaki ŭdzielničaŭ u Kanskim kinafiestyvali z 1984 hoda. Uładalnik pryza za najlepšuju režysuru na Kanskim MKF u 2009 hodzie — film «Bojnia». Jaho karcina «Čerava tvajo» atrymała dźvie premii na Vieniecyjanskim kinafiestyvali ŭ 2012 hodzie. Pačynaŭ svaju karjeru jak mastak-pastanoŭščyk u kino i teatry.
