Saša Filipienka naradziŭsia ŭ Miensku ŭ 1984 hodzie. Skončyŭ licej mastactvaŭ imia Achremčyka i pastupiŭ u Eŭrapiejski humanitarny ŭniversytet. Paśla zakryćcia ŭ Miensku EHU pierajechaŭ u Rasieju, u Sankt-Pieciarburh, dzie skončyŭ filalahičny fakultet SPBHU, mahistraturu. Atrymaŭ dyplom «Bard Kaledža» ŭ Ńju-Jorku. Pracavaŭ scenarystam vialikaj kolkaści prahram na rasiejskim telebačańni, u tym liku «Prožiektorperischiłton». Viadučy telekanału «Doždž». U 2011 hodzie byŭ adznačany dyplomam pieršaj stupieni biełaruskaha PEN-centru. «Były syn» — debiutny raman aŭtara — u 2014 hodu vyjhraŭ litaraturnuju «Ruskuju premiju». U časopisie «Znamia» apublikavany raman «Zadumy».
Hanna Soŭś: Saša, bolš čym sutki, jak ŭ siecivie źjaviłasia vaša treciaja kniha «Ckavańnie». Kali brać vyklučna siužetnuju liniju, to heta kniha pra kataŭ i achviaraŭ sučasnaj rasiejskaj prapahandy. Hałoŭny hieroj ramana — rasiejski žurnalist, jaki raśśleduje złoŭžyvańni ŭłady, u tym liku top-ideolahaŭ, i na jaho abvieščanaje sapraŭdnaje palavańnie, ckavańnie. Vy — žurnalist niezaležnaha rasiejskaha telekanału «Doždž». Ci vy nie baiciesia, što kali-niebudź palavańnie budzie abvieščanaje na vas asabista? I ci vytrymajecie vy, adrozna ad hieroja vašaha ramanu?
Saša Filipienka: Ja spadziajusia, što hetaha nie adbudziecca. Ja dumaju, što knihi nie vyklikajuć vialikaj cikavaści z boku ŭłady. U hetaj knizie niama ničoha takoha, kab vyklikać ckavańnie. Ckujuć zusim inšych ludziej u Rasiei, i ŭ hetym jość palityčny kantekst. Ja dumaju, što ja zrabiŭ fatahrafiju času, i kali vy zadajecie takoje pytańnie, to vidavočna, što ja zrabiŭ dakładnuju fatahrafiju, i ŭsio heta padobna na praŭdu. Ja nie bajusia. Dumaju, što knihi čytaje nia tak šmat ludziej. I na telekanale «Doždž» ja taki supracoŭnik, jaki, jak praviła, žartuje, i bolš za toje, padarožničaje pa Rasiei i raskazvaje, jak heta cudoŭna. Ja nie bajusia. Ci vytrymaju ja? Nia viedaju. Maje siabry, jaki sutykalisia z hetym, raskazvali, što heta vielmi niepryjemna.
Hanna Soŭś: Niekatoryja persanažy vašaha ramanu, na moj pohlad, prazrysta kładucca na asoby viadomych rasiejskich prapahandystaŭ. A ź jakich pratatypaŭ vy lapili hałoŭnaha hieroja, zackavanaha žurnalista, jaki nia zdaŭsia jak tvorca, ale byŭ razdaŭleny jak asoba?
Saša Filipienka: Kaniečnie, heta zborny persanaž, i palityki — zbornyja persanažy. Mnie chutčej chaciełasia adlustravać čas, kab ludzi, jakija pačytajuć hety raman praz 10 hadoŭ, razumieli, jakim byŭ 2014, 2015 hod u Rasiei. Pa maim ujaŭleńni, heta mahło b adbyvacca i ŭ Biełarusi, i ŭ Rasiei, i va Ŭkrainie. Heta nia moža być adzin žurnalist. Napeŭna, u žyćci adnaho žurnalista heta ŭsio b i nie adbyvałasia. Roznyja historyi, trahiedyi adbyvalisia z roznymi ludźmi. Niešta zdarałasia ź ludźmi, ź jakimi ja asabista znajomy.
Hanna Soŭś: Vy kažacie, što toje, što adbyvajecca ŭ ramanie, mahło by być i ŭ Biełarusi, i va Ŭkrainie. Na vaš pohlad, ŭ čym padabienstva sučasnaj Rasiei, Biełarusi i Ŭkrainy, i ŭ čym hałoŭnaje adroźnieńnie?
Saša Filipienka: My padobnyja tym, čym byli padobnyja zaŭsiody. Ciapier Ukraina vyryvajecca. U hetaj krainie stanovicca ŭsio lepš z pravami čałavieka i demakratyčnymi instytutami. Z hetym horš u Rasiei i Biełarusi. U Rasiei ciapier, biezumoŭna, značny vyšejšy ŭzrovień ahresii, i ja heta chacieŭ pakazać u knizie. Ja chacieŭ pakazać, jak pracujuć hetyja mechanizmy, jak pracuje «banalnaje zło». Mnie padajecca, što ŭ Biełarusi ciapier značna spakajniej. I kali ja pryjaždžaju ŭ Biełaruś, u mianie jość adčuvańnie, što ŭ Miensku — peŭnaja adliha. Tolki čas ad času ŭ zali sudu źbivajuć žurnalistaŭ, i reakcyja biełaruskaha hramadztva na heta pakazalnaja. U Rasiei, kaniešnie, heta norma. Jość adčuvańnie, što tam ŭsie na ŭzvodzie, i było b niadrenna, kab rasiejskaje hramadztva supakoiłasia.
Hanna Soŭś: Niadaŭna były prezydent Hruzii Michaił Saakašvili skazaŭ cikavuju reč pra biełarusaŭ, pracytuju: «Jašče kali ja siadzieŭ dzieści ŭ Batumi za stałom, adrazu adznačaŭ dla siabie: kali čałaviek havoryć pa-rasiejsku, ale vietliva siabie pavodzić, miakka ŭśmichajecca — heta biełarus». U vašym žurnalisckim, piśmieńnickim asiarodku vas adrazu raspaznajuć jak biełarusa? Čym vy adroźnivajeciesia ad kalehaŭ?
Saša Filipienka: Ja kateharyčna suprać takich zajavaŭ pra ruskich, biełarusaŭ, ukraincaŭ — vietlivych ludziej. Ja dumaju, što Saakašvili chacieŭ skazać, jakija pryjemnyja biełarusy, ale mnie padajecca. što paraŭnańni na nacyjanalnaj hlebie zaŭsiody krychu papachvajuć fašyzmam. Ja viedaju vializarnuju kolkaść vietlivych, pryjemnych, vychavanych, intelihientnych rasiejcaŭ, jakija hetak ža pieražyvajuć za toje, što adbyvajecca ciapier u Rasiei. Ja viedaju vializarnuju kolkaść niepryjemnych, niavychavanych, nieintelihientnych biełarusaŭ. Tamu mnie ŭsio roŭna, adkul čałaviek. Mnie nie prychodzić u hałavu zapytacca, ci heta biełarus, litoviec, łatyš u toj momant, kali jon vietlivy sa mnoj. Ci ŭ toj momant, kali mnie chamiać, niama nijakaj nacyjanalnaj prynaležnaści. Biezumoŭna, kali my havorym pra ahulny fon ciapier u Rasiei, to možna kazać, što ŭzrovień ahresii bolš vysoki, tut bolš namatvajuć ludziam nervy pa telebačańni, i heta vylivajecca ŭ hramadztvie. Majo koła znosinaŭ — heta vyklučna vychavanyja, intelihientnyja ludzi, na jakich nijak nie ŭpłyvaje, što jany naradzilisia ŭ Rasiei ci ŭ Biełarusi.
Hanna Soŭś: Vy byli ŭ Stakholmie na ŭručeńni Nobeleŭskaj premii pa litaratury Śviatłanie Aleksijevič. «Były syn» — vaš debiutny raman — u 2014 hodu atrymaŭ litaraturnuju «Russkuju priemiju». I hety raman možna nazvać biełaruskim. A vy siabie jakim piśmieńnikam ličycie? Rasiejskim, biełaruskim, prosta piśmieńnikam?
Saša Filipienka: Maje karani, na ščaście, nie adarvalisia. Ale jość adčuvańnie, što ŭ svajoj krainie ja adčuvaju siabie «byłym synam». Heta kštałtu pytańnia, jakim piśmieńnikam ličyć Kafku, jaki źjechaŭ z Bahiemii i ŭ Čechii pisaŭ pa-niamiecku. Ličyć jaho niamieckim ci habrejskim ci českim piśmieńnikam? Ci jakim piśmieńnikam ličyć Mickieviča? Važna, što my čytajem Mickieviča. Biezumoŭna, ja liču siabie rasiejskamoŭnym biełaruskim piśmieńnikam. Časam kažuć, što ja źjechaŭ u Rasieju, pišu pa-rasiejsku, značyć — rasiejski piśmieńnik. Heta krychu dziŭna, bo ja nikudy kančatkova nie źjaždžaŭ. Tak skłałasia, što ŭ mianie tut vydaviec i praca. Ja časta byvaju ŭ Miensku. Kali ludzi źjaždžajuć pracavać u konsulstva Biełarusi ŭ Paryžy, jany nie pierastajuć być biełarusami. Biełaruskija futbalisty, kali pačynajuć hulać u «Arsenale», nie pierastajuć być biełaruskimi futbalistami
Hanna Soŭś: Usie tvory Aleksijevič byli napisanyja pa-rasiejsku, ale potym pierakładalisia i vydavalisia pa-biełarusku. Ci ŭ vašych planach pierakłady i vydańni pa-biełarusku?
Saša Filipienka: Tak. Ale heta zaležć nie ad mianie, a ad majho ahienta… Kali surjozna, ja byŭ by vielmi rady, vielmi ščaślivy, kali b maje knihi vyjšli pa-biełarusku. Ja nia vielmi ŭjaŭlaju, jakija vydaviectvy ŭ Biełarusi mahli b heta zrabić. Vidavočna, što niedziaržaŭnyja vydaviectvy. Najpierš, ja chacieŭ by, kab «Były syn» vyjšaŭ pa-biełarusku. I «Ckavańnie», chacia tam i nie zusim biełaruski siužet.
Hanna Soŭś: U praciah pytańnia pra Aleksijevič, vy zapisvali ź joj interviju ŭ Stakholmie, vaš raman «Ckavańnie» drukuje toje ž aŭtarytetnaje vydaviectva «Vriemia», jakoje drukuje jaje tvory. U čym na vaš pohlad, fenomen Aleksijevič, i čamu b vy chacieli ŭ jaje navučycca?
Saša Filipienka: «Vriemia» mianie zaŭsiody vydavała. «Były syn» taksama vyjšaŭ u hetym vydaviectvie, tamu što Barys Pasternak taksama ź Biełarusi, jon vielmi sočyć za biełaruskimi aŭtarami, i tak atrymałasia, što ź Biełarusi byli vybranyja Śviatłana Aleksijevič i ja. My rabili dakumentalny film pra Aleksijevič u Stakholmie. Razmaŭlali ź jaje pierakładčykami, vydaŭcami. Film ciapier u pracy, ja spadziajusia, što chutka źjavicca. Čamu by ja chacieŭ navučycca ŭ jaje? Jana zrabiła vialiki ŭniosak u litaraturu, pa-pieršaje, pakazaŭšy čyrvonaha čałavieka. Pa-druhoje, jość mastackaja śmiełaść… Zrazumieła, pryjom, jakim karystajecca Aleksijevič, nia novy, mnohija jaho vykarystoŭvali jašče napačatku 20 stahodździa, ale jana vyvodzić siabie z tekstu, i daje prahučać hołasu svaich hierojaŭ, časam jaje hołas prachodzić adnoj remarkaj, i hetaja remarka stanovicca ŭ niekalki razoŭ bolš važnaja i dakładnaja. Heta cudoŭna. Ja lublu knihi Śviatłany Aleksijevič, ja raskazvaju pra jaje studentam…
Hanna Soŭś: Tvory biełaruskich piśmieńnikaŭ vydajucca nievialikimi nakładami — 500-1000 asobnikaŭ. Vaš apošni raman u časopisnym varyjancie vyjšaŭ nakładam 3 tysiačy asobnikaŭ…
Saša Filipienka: Ciapier u Rasiei nakłady vielmi małyja taksama. Nakład «Byłoha syna» byŭ 1000 asobnikaŭ, ale jon pieravydavaŭsia ŭžo piać razoŭ.
Hanna Soŭś: Vy raniej kazali ŭ našaj razmovie, što ciapier mała čytajuć. Ci vierycie vy ŭ siłu mastackaha słova?
Saša Filipienka: Ja kazaŭ pra toje, što heta nia tyja pamiery, jakija buduć cikavić uładu. Kab heta było na TV… Kali knihu pračytajuć 10, 20 tysiačaŭ čałaviek, to heta buduć 20 tysiač rasiejskich intelihientaŭ, jakija nie cikaviać uładu, i ź jakimi ŭłada daŭno nie kantaktuje. Nakłady, biezumoŭna, małyja. Vydaŭcy strachujucca, vypuskajuć pieršy nakład, i potym hladziać, jak jon raschodzicca… Ci vieru ja ŭ siłu słova? Ja vieru ŭ toje, što ja pavinien rabić heta, a toje, ci paŭpłyvaje heta na kahości, nia viedaju. Ja pišu tamu, što nie mahu hetaha nie napisać. Tak byŭ napisany «Były syn». Pieršym pavinien byŭ stać raman «Zamysły», ale ja pabyvaŭ u 2010 hodzie ŭ Miensku i zrazumieŭ, što ja pavinien napisać «Byłoha syna». Toje samaje, jak «Ckavańnie» niemahčyma było ciapier nie napisać. Heta važny dakument času. Ci vieru ja ŭ toje, što heta na kahości paŭpłyvaje? Raman u siecivie 48 hadzinaŭ pakul. Ja atrymlivaju peŭnuju kolkaść listoŭ ad ludziej, dla jakich jon staŭ niečym važnym. Ale ŭ toje, što litaratura moža niešta hlabalnaje źmianić, ja nia vieru.
Hanna Soŭś: U vašaj pieršaj knizie «Były syn», jość fraza«zastalisia dva vandroŭnyja narody — biełarusy i cyhany», pakolki vializarnaja kolkaść biełarusaŭ źjaždžaje i žyvie i pracuje ŭ inšych krainach, i hety praces nie spyniajecca, kali nie pašyrajecca. Ci paraili b vy biełarusam źjaždžać u Rasieju, jak heta zrabili vy?
Saša Filipienka: Kožny raz heta asabistaje pytańnie kožnaha čałavieka. Ci varta źjaždžać? Čamu my pavinny źjaždžać, a nie ludzi jakija nam psujuć žyćcio? Ja źjaždžaŭ ź Biełarusi, kali mnie było 19 hadoŭ, i heta było emacyjnaje rašeńnie. Ciapier ja razumieju, što ja ŭ Biełarusi nia zmoh by zajmacca tym, čym zajmajusia ŭ Rasiei — telebačańniem dy inšym. Ci varta źjaždžać z Rasiei? Dla piśmieńnika ciapier u Rasiei raj. Tut stolki faktury, «miasa», jak kažuć, scenarysty, tamu źjaždžać, biezumoŭna, nia varta…
