 |
Darahija maje paplečniki na froncie idealahičnaje baraćby, kali łaska, nie abražajcie Halinu Ivanaŭnu. Ja chacieŭ by padyskutavać ź joju nakont idealahičnych prablemaŭ, ale jana ŭchilajecca. Mo chtości z adeptaŭ dziaržaŭnaje idealohii jaje padmienić?
Henik Łojka
* * *
dyrektaru SŠ №185 Jurcevič Halinie Ivanaŭnie
nastaŭnik skulptury Łojka Hienadź Stanisłavavič
Šanoŭnaja Halina Ivanaŭna!
Na moj pohlad, namieśnik dyrektara pa idealahičnaj pracy, Śviatłana Vitaleŭna Rozum, nie spraŭlajecca sa svajoj misijaj danosić i tłumačyć nam, nastaŭnikam dy vučniam, mudraść dziaržaŭnaje idealohii. Idealohija — heta, jak ja razumieju, strojnaja systema pohladaŭ, pavodle jakoj možna rastłumačyć lubuju žyćciovuju źjavu. Adnojčy, 21 lutaha, kali ja vyviesiŭ u faje našaj škoły vinšavańnie ź Mižnarodnym dniom achovy rodnaje movy, Śviatłana Vitaleŭna zryvała heny plakat. Zryvać dyk jana zryvała, ale dać uciamnaje tłumačeńnie svaim dziejańniam pavodle ŭsiomahutnaj dziaržaŭnaj idealohii nie zmahła. Adkaz kštałtu «Nielzia! Raźvie vy nie ponimajetie?» mianie — čałavieka z vyšejšaj adukacyjaj za plačyma — absalutova nie zadavalniaje. Ja prymaju tolki arhumentavanyja adkazy. Tamu ja źviartajusia da Vas, bolš vysokapastaŭlenaha dziaržaŭnaha čynoŭnika, — budźcie łaskavyja, rastłumačcie mnie niekatoryja rečy z vyšyni dziaržaŭnaje idealohii.
My, biełarusy, majem dzień 25 Sakavika. Niahledziačy na toje, što Vy, Halina Ivanaŭna, hadavalisia nie ŭ Biełarusi, jak historyk, Vy musicie viedać, što ŭ hety dzień 1918 h. Biełaruskaja dziaržava dakumentalna aznačyła sabie šlach — NIEZALEŽNAŚĆ. Vy heta viedajecie. Bo heta — histaryčnaja praŭda. Inšaja sprava, što, mahčyma, heta nie vyklikaje ŭ Vašym sercy anijakaha vodhuku. Ale paviercie mnie na słova, dla nas, biełarusaŭ, heta — śviatynia, heta — vielmi, vielmi, vielmi važny dzień. A nazyvać Dniom niezaležnaści 3 lipienia — heta paprostu histaryčnaja mana. Bo ŭ toj dzień biełarusy nie prymali kursu na niezaležnaść. Tady ŭ biełarusaŭ byŭ tolki adzin kurs — «Na Berlin!»
Halina Ivanaŭna, rastłumačcie mnie, kali łaska, z pazycyi dziaržaŭnaje idealohii, čamu Dzień abaroncaŭ ajčyny adznačajecca mienavita 23 lutaha? Vy, jak nastaŭnica historyi, peŭna, dabivajeciesia ad biełaruskich vučniaŭ, kab jany viedali na pamiać daty bliskučych pieramoh biełaruskaje zbroi: 15 lipienia i 8 vieraśnia. Niaŭžo štości bolš słaŭnaje ździejśnili našyja mužčyny 23 lutaha? Nakolki ja viedaju, u heny dzień u časy niamiecka‑fašystoŭskaje akupacyi ŭtvaryŭsia niejki bataljon Biełaruskaj vajskovaj samapomačy. Ale ž, zhadziciesia, heta nie nahoda navat dla taho, kab prosta vypić, nia kažučy ŭžo pra Śviata Ŭsiaje Krainy. Ci, moža, u asnovu Dnia abaroncaŭ biełaruskaj ajčyny lehła data z historyi inšaj, susiedniaj, dzaržavy? Tady heta budzie idealohija kalanijalnaj, a nie suverennaj dziaržavy.
Padviadziem vyniki. Śviata, zasnavanaje na histaryčnaj praŭdzie, maje kanstruktyŭny charaktar. A śviata, zasnavanaje na histaryčnaj manie — destruktyŭny. A jak na heta hladzić dziaržaŭnaja idealohija? Spadziajusia, što dziaržaŭny čynoŭnik Vašaha ranhu zdolny dać mnie kampetentny adkaz. I jašče adno pytańnie: čamu majo imknieńnie danieści dzieciam praŭdu Vy nazyvajecie «vovlečienijem dietiej v politiku»?
nastaŭnik skulptury Łojka Hienadź Stanisłavavič
TŁUMAČALNAJA CYDUŁKA
Šanoŭnaja Halina Ivanaŭna!
Ja nie vykonvaju niekatorych Vašych vusnych zahadaŭ. Heta praŭda. Vy, jak kiraŭnik škoły, časam robicie mnie zaŭvahi pra źniešni vyhlad ci jašče pra što. Ja prymaju ich da viedama i starajusia vypravicca. Tak i pavinna być u kalektyvie ludziej, jakija rehulujuć svaje pracoŭnyja adnosiny kantraktam. Ale jość rečy, jakich ja pryncypova nie mahu zračysia. Heta — nacyjanalnyja śviatyni. Najpierš, mova, bieł‑čyrvona‑bieły ściah, hierb «Pahonia», Dzień niezaležnaści 25 Sakavika. Ja ich šanavaŭ, šanuju i budu šanavaci. Tut Vy hatovyja padchapić: «Nu i šanuj sabie na zdaroŭje. Tolki na adlehłaści 5 metraŭ ad našaj škoły. Nie, nie 5, a 50 metraŭ. I navat nie 50, a 150 metraŭ ad terytoryi škoły — taki zakon dziaržavy. Pavažaj zakony dziaržavy, jakaja tabie daje zarpłatu». Halina Ivanaŭna, Vy cudoŭna viedajecie, što za 150 metrami našaj škoły pačynajucca 150 metraŭ susiedniaj, taksama dziaržaŭnaj škoły. I Vy, jak pradstaŭnik dziaržavy, musicie dbać pra dziaržaŭnyja zakony, a heta značyć, zabaranić mnie i tam. I dalej. I jašče dalej, i ŭ tym liku na placy Kastusia Kalinoŭskaha. Karciej kažučy, Vy mnie dazvalajecie šanavać svaje nacyjanalnyja śviatyni tolki na ŭłasnaj kuchni. Siadź tam u kutočak dy razmaŭlaj sabie na svajoj biełaruskaj movie kolki ŭlezie. I pry hetym: «Ja nie vinavataja. Bo nia ja ž sama ŭsio heta prydumała. Takija zakony dziaržavy. Dziaržava zaŭždy była mašynaj — što? — prymusu». Čamu Vaša dziaržava takaja nialudzkaja, u sensie, biastvaraja? Čamu nichto nia moža ŭziać na siabie asabistuju adkaznaść, niby na Niurnberskim pracesie? Čamu my majem fakt źniščeńnia pomnika biełaruskaha dojlidztva, ale nia možam znajści budaŭniča‑ramontnuju arhanizacyju, jakaja heta ŭčyniła? A voś maładafrontaŭca, jaki napisaŭ balončykam na płocie «Žyvie Biełaruś!», sadziać u turmu na samy vialiki termin, jaki dazvalajuć Vašyja dziaržaŭnyja kryminalnyja zakony, za niepapraŭny ŭron horadu i dziaržavie. «Čamu ty zasmuciŭsia? I čamu panik tvar tvoj? Kali robiš dobraje, to ci nie padymaješ tvaru? A kali nia robiš dobraha, to la dźviarej hrech lažyć; jon vabić ciabie da siabie, ale ty panuj nad im», — tak skazaŭ Boh Kainu, prabačcie za moj ułasny pierakład. Karaciej, aproč Vašych dziaržaŭnych zakonaŭ jość jašče i Božy sud (pavažajecie Lermantava?) i zakon sumleńnia. Kali sumleńnie mnie padkazvaje pastupić inačaj, čym zapisana ŭ Vašych dziaržaŭnych zakonach, što ž — heta chiba apošnich. Ja budu razmaŭlać pa‑biełarusku, kali b navat zastaŭsia adzinym na hetaj ziamli siarod tych, chto ŭžo źniščyŭ biełaruskuju movu. Ale ja nie adziny. Nam siońnia ŭžo niedastatkova razmaŭlać miž saboj na svajoj movie. Maja misija takaja — prykłaści ŭsie namahańni, kab biełaruskaja mova žyła na biełaruskaj ziamli. Heta značyć, kab nia tolki ja, ale ŭsie na Biełarusi razmaŭlali pa‑biełarusku. Taki zakon Božy. Boh daŭ nam hetuju ziamlu i hetuju movu. I skažu Vam ščyra, padniaŭšy tvar, — nie strymajuć mianie Vašyja «150 metraŭ». Nacyjanalnyja śviatyni nia mohuć naležać mnie adnamu. Ja ich budu nieści i prapahandavać usioj nacyi i paŭsiul na Biełarusi, jak dazvalaje mnie sumleńnie.
Darečy, a Vašaje sumleńnie dazvalaje Vam nastolki nie pavažać našuju nacyju, kab, zajmajučy dziaržaŭnuju pasadu, nie vałodać pieršaj dziaržaŭnaj movaj?
Takim čynam, 17 sakavika ja znoŭ vinšavaŭ tymi ž ulotkami biełarusaŭ (darosłych biełarusaŭ) sa śviatam Niezaležnaści. Heta adbyvałasia pad adkrytym niebam Biełarusi. Ja pierapyniŭ svaje vinšavańni, bo treba było iści na ŭrok na zamienu.
Karystajučysia vypadkam, vinšuju i Vas, Halina Ivanaŭna, z takim viasnovym Dniom niezaležnaści! Zyču Vam voli, heta značyć, svabody i mocy duchoŭnaj. Usio budzie dobra. Viasna idzie.
Jurcevič Halinie Ivanaŭnie
nastaŭnik vyjaŭlenčaha mastactva Łojka Hienadź Stanisłavavič
ZAJAVA
Pierš čym paprasić Vas skasavać moj kantrakt, chaču krychu padzialicca dumkami ad knižki, jakuju Vy mnie parekamendavali — «Osnovy idieołohii biełorusskoho hosudarstva. Posobije dla učitielej. 2005». Ja zrazumieŭ, čamu Vy dali mnie samomu čytać, kab nie interpretavać dziaržaŭnuju idealohiju asabista, pazirajučy mnie ŭ vočy. U knižcy tak pryhoža napisana, što dziaržava pavinna «zabiaśpiečyć adkrytaje, spraviadlivaje praviadzieńnie vybaraŭ». Ale ž u realnym žyćci my z Vami sami ŭdzielničali ŭ hetym pracesie i cudoŭna viedajem, što za vybary byli. «Kožnamu čałavieku harantujecca svaboda mierkavańniaŭ, pierakanańniaŭ i ich svabodnaje vyražeńnie», — dobra pračytać takoje ŭ knižcy. Ale jašče lepš, kab takoha nie pabačyć u realnaści ŭ svajoj dziaržaŭnaj ustanovie. Bo dziaržava ŭ asobie bolš vysokapastaŭlenaha orhana — RAA — pilna adsočvaje svaju «harantyju»: «Čamu ŭ vašaj škole ŭsio jašče pracuje čałaviek, jaki na schodzie adziny prahałasavaŭ «suprać»?!»
I Vy, Halina Ivanaŭna, ščyra vierycie, što hałasavać «suprać» moža tolki zambiravany abo kupleny za dalary čałaviek. A voś ludzi, kuplenyja za dziaržaŭnuju zarpłatu, jakija spažyvajuć tolki infarmacyjnuju pradukcyju Biełaruskaha telebačańnia, jakija myślać adnolkava ŭ rečyščy dziaržaŭnaje idealohii i hałasujuć «za» — heta norma. Nie, šanoŭnaja Halina Ivanaŭna, nastaŭniki (Vašyja padnačalenyja) — ludzi šyrokaha kruhahladu, tvorčyja, razumnyja. Ja heta viedaju znutry. A jašče ja viedaju, što jany chłusiać, h.zn. hałasujuć adzinahałosna, tolki pad ciskam biaźlitasnaha dziaržaŭnaha aparatu, pad stracham represij. Inšaja sprava — navošta Vašaj dziaržavie chłuśnia? Na takoj chłuśni ŭ svoj čas trymałasia KPSS. A vynik?
Adzin nastaŭnik Vašaj škoły nie napisaŭ planu ŭroku, nie zabiaśpiečyŭ najaŭnaści vučnia na ŭroku, karaciej, učyniŭ vytvorčaje złačynstva. Ale heta nia vyklikała ŭ dziaržavy takoj reakcyi, jak zaklik hetaha ž nastaŭnika da svaich vučniaŭ adśviatkavać nacyjanalnaje śviata. Tut ža prybyŭ čynoŭnik z rajonu, sabralisia ŭsie zavučy, jak byccam byŭ učynieny zamach na dziaržaŭnuju biaśpieku! I pry hetym čytajem, što ŭ «Kanstytucyi zamacavany pryncyp palityčnaha i idealahičnaha pluralizmu», kažam, što ŭ nas niama palityčnych represij. Ja taksama nie patraplaju pad represii za svaje idealahičnyja pohlady — ja pišu hetuju zajavu na zvalnieńnie dobraachvotna.
Vy, Halina Ivanaŭna, ščyra ździŭlajeciesia: «Dziaržava jaho vyraściła, vyhadavała, napaiła, dała adukacyju biaspłatnuju (!), pracu, dobry zarobak, kvateru novuju!.. Što jašče treba?»
— …Kab što? — chacieŭ by praciahnuć Vašu frazu pytańniem. — Što jašče dziaržavie treba zrabić, kab ja zabyŭ svaju biełaruskuju movu? Kab adroksia ad nacyjanalnych symbalaŭ? Kab nie zaklikaŭ svaich vučniaŭ na śviatkavańnie Dnia niezaležnaści rodnaj nacyi?
Vy kažacie, što sutnaść dziaržaŭnaj idealohii — heta dabrabyt hramadzianaŭ. Z hetym ciažka nie pahadzicca. Čarka i skvarka — i elektarat kupleny. Ale heta nie aryhinalna. Nakolki ja viedaju, dziejnaść narveskaj dziaržavy taksama skiravanaja ŭ toje ž rečyšča. Z adnoj tolki roźnicaj: i skvarka tam tłuściejšaja, i čarka paŭniejšaja. I hałoŭnaje, dziaržava dasiahaje hetaha nie amonaŭskimi dručkami, zahaniajučy tytulnuju nacyju kudyści na Banhałor, a zusim naadvarot. Kali narvežac choča adznačyć nacyjanalnaje śviata, dyk dziaržava dziela jaho ŭpryhožvaje samyja centralnyja praspekty i placy.
Ja kažu pra nacyjanalnaje jak pra tradycyjna etničnaje, a Vy, Halina Ivanaŭna, napeŭna, układajecie ŭ hetaje słova zusim inšy sens. Prynamsi, u Vašaj knižcy biełaruskim nacyjanalnym ličycca vyklučna prynaležnaje dziaržavie. Saviecki patryjatyzm uziaty za etalon. Biełaruskaha savieckaha vielmi mała zastałosia ŭ historyi, amal usio pachavanaje ŭ Kurapatach. Astatniaje — etničnaje, a nie savieckaje. Nia dziva, što Vašaja idealohija panična baicca Biełaruskaha Adradžeńnia. Ja zhodny z Vašaj knižkaj, što «mohuć być polietničnyja nacyi. Takoje razumieńnie nacyi zamacoŭvaje AAN». Hetakija nacyi skłalisia, u asnoŭnym, na ziemlach Ameryki dy Aŭstralii, dzie vyniščyli abaryhienaŭ. Saviecki Sajuz 70 hod stvaraŭ takuju polietničnuju nacyju, dy nia zdoleŭ. Tak i nie zmahli heta nazvać nacyjaj, a ŭsiaho tolki — «novaja supolnaść saviecki narod». A Vy, značyć, praciahvajecie hety hibły prajekt. Chočacie zbudavać savieckuju nacyju na asobna ŭziataj ziamli. I nazva niebłahaja — «Biełoruśsija». Ale kab zbudavać tut svoj savok, Vam prosta nieabchodna źniščyć usio biełaruskaje. Jakraz heta Vy i robicie: parvali bieł‑čyrvona‑bieły ściah, skinuli «Pahoniu», padmianili Dzień niezaležnaści, na čarzie — štrafy za napisańnie biełaruskaju movaju. I vučni Vašyja — dzieci biełarusaŭ — pavinnyja zabyć, što jany biełarusy. Vy vučycie ich nia viedać, nie pavažać i nienavidzieć rodnyja śviatyni. Vy hadujecie janyčaraŭ. I nia možacie pastupać inačaj.
Ja ž nie chaču ŭdzielničać u hetym pracesie. Tamu prašu Vas skasavać pracoŭny kantrakt sa mnoju pavodle zhody bakoŭ. Chaču skiravać svaje ścipłyja zdolnaści na Adradžeńnie nacyi, a nie na jaje źniščeńnie.
* * *
Ad Redaktara. Skiravać zdolnaści na Adradžeńnie nacyi» možna, kali ty pracuješ ź dziećmi, a nie kali ty siadziš udoma. Tamu my miarkujem, što sp.Łojka niasłušna dziejničaŭ u hetaj sytuacyi. Pra jakuju «zhodu bakoŭ» jon kaža, kali tut vykručvajuć ruki? Zaŭvahi na jahony adras tatalitarnyja i antybiełaruskija pa svaim źmieście. Svaboda pierakanańniaŭ nia prosta harantujecca biełaruskimi zakonami, jana vynikaje z samich pryrodnych pravoŭ čałavieka. Ludzi naissent et demeurent libres en droits, naradžajucca i zastajucca svabodnymi ŭ svaich pravach, jak sfarmulavała ŭ Deklaracyi pravoŭ čałavieka i hramadzianina jašče Francuskaja revalucyja. Kožnaje prymusovaje zvalnieńnie — heta dakument pra skažeńnie zakonu i pryvatyzacyju ŭłady adnoj hrupoŭkaj. Ale kožny taki hordy sychod u znak pratestu — heta prosta hordy sychod.
* * *
Henik Łojka skulptar, aŭtaru pleneraŭ «Lehienda ź piasku», daniadaŭna — nastaŭnik skulptury mienskaj siaredniaj škoły №185 z architekturna‑mastackim uchiłam. Jamu pačali pahražać zvalnieńniem z pracy paśla taho, jak jon paviedamiŭ vučniam histaryčnyja fakty, źviazanyja z 25 Sakavika. Kiraŭnictva SŠ № 185 charaktaryzuje heta jak «vovlečienije dietiej v politiku».
