Na hetym tydni pačynajecca amerykanskaja pajezdka Nobeleŭskaj laŭreatki Śviatłany Aleksijevič. Napiaredadni dyrektar Radyjo Svaboda Alaksandar Łukašuk naviedaŭ vydaviectva Random House u Ńju-Jorku, jakoje vypuściła knihu «Čas second hand», i hutaryŭ z redaktaram knihi Semam Nikałsanam.
Vydaviectva Penguin Random House — samaje vialikaje ŭ śviecie, z abjomam prodažaŭ bolš za čatyry miljardy dalaraŭ — upieršyniu vypuściła knihu aŭtara ź Biełarusi. Na vokładku vyniesieny słovy Nobeleŭskaha laŭreata 2003 hodu Džona Kutzee « Začaroŭvaje… Arkiestar Aleksijevič vykonvaje bahatuju symfoniju rasiejskich hałasoŭ, jakija raskazvajuć svaje historyi lubvi i śmierci, radaści i biady«. Tekst ad vydaviectva taksama apisvaje knihu muzyčnaj — i «rasiejskaj/ruskaj» — terminalohijaj: «magnum opus, symfaničnaja vusnaja historyja raspadu Savieckaha Sajuzu i naradžeńnia novaj Rasiei». U reklamnych materyjałach, adrasavanych amerykanskamu čytaču, paniaćci «Rasieja, ruski, rasiejski» časta vykarystoŭvajucca jak synonimy «Saviecki Sajuz, saviecki, post-savieckija krainy, narody» — biez uvahi na hetyja važnyja dla eŭrapiejcaŭ i samich hierojaŭ knihi adroźnieńni. Jak sprabavali patłumačyć mnie ŭ Ńju-Jorku, heta idzie nia stolki ad niaviedańnia ci patrabavańniaŭ markietynhu, kolki ad asablivaści samoj amerykanskaj kultury, jakaja bazujecca nie na movie ci nacyjanalnaj prynaležnaści, a na fenomenie imihracyi.
Alaksandar Łukašuk (Radyjo Svaboda): Jak vam jak redaktaru było pracavać nad hetaj knihaj?
Sem Nikałsan (Sam Nickolson, Random House): Z radaściu! Heta byŭ vielmi intensiŭny peryjad — u mianie było try tydni na redahavańnie pierakładu. Try tydni na 500-staronkavuju knihu — heta vielmi napružanaje redahavańnie. Heta byŭ vielmi napružany dośvied, bo heta vielmi mocnaja, emacyjna zaradžanaja kniha. Ale heta była radaść.
AŁ: A jak vy ŭspryniali navinu pra Nobeleŭskuju premiju?
SN: Random House nabyŭ pravy amal adrazu paśla prysudžeńnia, na praciahu tydnia. Chacia humanizm tvorčaści Śviatłany Aleksijevič vielmi ŭniversalny, adnak tema vyrašajecca praz pryzmu Savieckaha Sajuzu, praz «savieckaha čałavieka». Tamu rašeńnie pra premiju dla mianie było vielmi cikavym. Ja dumaŭ, što Nobeleŭskuju premiju prysudziać za niešta bolš «ahulnačałaviečaje». Jana, kaniečna, zasłužanaja, ale…
AŁ: Nu, jak prykład universalnaści, u Paryžy prachodziŭ festyval spektaklaŭ pavodle «Čarnobylskaj malitvy», i na praciahu miesiaca svaju pastanoŭku pakazvali teatry sa Švecyi, Švejcaryi, Vialikabrytanii, Niamieččyny, Polščy, Francyi… Knihi Aleksijevič vielmi papularnyja ŭ roznych krainach Eŭropy. Ale vierniemsia da knihi — vy kazali pra radaść redahavańnia?
SN: Viedajecie, premija — heta cudoŭna, i samo saboj ja hanarusia, što my publikujem laŭreatku Nobeleŭskaj premii. Ale jašče bolš ja hanarusia tym, jakaja heta kniha, jakoha kštałtu. Koratka pra siabie: maje dzied i baba pieražyli Hałakost. Jany rodam z Polščy, Łodź i Varšava, i pieražyli Aŭšvic. U Ameryku pryjechali, nia viedajučy ani słova pa-anhielsku. Ja ź imi pravodziŭ šmat času, bo maje baćki pracavali dapazna. I ja ŭvieś čas čuŭ ich raspoviedy pra toj čas. Heta taki ŭrok značnaści historyj prostych ludziej. I kali ja byŭ mały, jany raskazvali vielmi ablehčanuju versiju padziejaŭ. Kali ja padros, tolki tady ja pačaŭ razumieć usiu ich składanaść. Dla mianie było vielmi važna zrazumieć, što tuju samuju historyju možna raskazać pa-roznamu.
AŁ: I vy heta ŭśviedamlali, kali słuchali?
SN: Absalutna. Ja nadavaŭ hetamu vialikuju ŭvahu. I ja hanarusia hetaj knihaj Aleksijevič mienavita tamu, što tam jość praŭda i składanaść historyj prostych, zvyčajnych ludziej. Siła i zdolnaść aŭtara tak raskazać hetyja historyi, dać historyju epochi praz historyi ludziej, na maju dumku, nadzvyčaj uražvajuć. Ja nia viedaju, ci chto kali-niebudź zrabiŭ padobnaje. Ja dakładna nikoli nia bačyŭ mienavita takoha partretu. Forma knihi, na maju dumku, unikalnaja. Heta była radaść.
AŁ: U vydańni Random House źmienieny aŭtarski padzahałovak: zamiest «čyrvonaj utopii» stała «apošnija z savieckich ludziej» («The Last of the Soviets»).
SN: Tak, my paličyli, što «čyrvonaja ŭtopija» budzie mienš zrazumiełaja. «Apošnija z savieckich» taksama prajaśniajuć hieahrafiju i čas dla čytačoŭ.
AŁ: A što jašče vam jak redaktaru treba było mianiać, kab było zrazumieła amerykanskamu čytaču?
SN: Naprykład, «mazanki» ci «ziamlanki». Amerykancy nia viedajuć, što heta, takoha niama u našym leksykonie. Zvyčajna heta pytańnie terminalohii. Jašče prykład — tam byŭ taki radok pra ludziej, jakija spali na piečy. Ja nikoli nia čuŭ, kab tak ludzi spali! Ja spytaŭsia pierakładčycu, Bełu Šajevič, moža heta pamyłka? Čamu?! Moža, jana mieła na ŭvazie — kala piečy? Ja nijak nia moh heta ŭjavić. Inšymi słovami, prablemy zaŭsiody byli takoha kulturnaha kštałtu. Ale što tyčycca sensu hetych historyj — a jany vielmi pryviazanyja da času i miesca — jany majuć vielmi ŭniversalnyja temy. I ŭ mianie nikoli nie było prablem z razumieńniem hetych historyj. I, kaniečnie, Beła vykanała hihanckuju pierakładčyckuju pracu, i maja praca była paraŭnalna lohkaj.
AŁ: Chto z žyvych amerykanskich piśmieńnikaŭ zasłuhoŭvaje Nobeleŭskaj premii?
SN: Prosta tak schodu… Don DeLiła. Filip Rot. Ja dumaju, Džoan Dydyjon — heta było b u žanry non-fikšn. Denis Džonsan. Marharet Etvud taksama zasłuhoŭvaje…
AŁ: Śviatłana Aleksijevič — piśmieńnica ź Biełarusi. Što, pa-vašamu, amerykanski čytač viedaje i budzie viedać pra Biełaruś paśla hetaj knihi?
SN: Ja sam trochi viedaju… Ale dakładna viedaju bolš paśla pracy nad hetaj knihaj i vyvučeńnia tvorčaści Śviatłany. Ameryka — niezvyčajnaja kraina ŭ sensie kultury. Naša kultura bazujecca nie na nacyjanalnaści ci movie. Litaratura inšych narodaŭ vielmi časta pra hrupu ludziej z adnoj historyjaj i ahulnaj movaj, i z hetaj movy vyrastaje ich kultura. Asnovaŭtvaralny pryncyp u Amerycy — imihracyja. Dla amerykanskaha ramana — navat kali jon nie pra imihracyju — heta bolš važnaja častka našaj kultury. Heta fundamentalnaja rysa Mełviła, heta fundamentalna dla Fołknera, dla Rałfa Elisana, dla Cheminhueja. Tamu što heta robić nas nacyjaj. My nacyja imihrantaŭ.
***
Random House taksama nabyŭ pravy na jašče dźvie knihi Śviatłany Aleksijevič — «U vajny nie žanočaje abličča» i «Apošnija śviedki», jakija zaplanavanyja da vychadu ŭ 2017 hodzie.
Ad redakcyi: Na hetym tydni pačynajecca amerykanskaje padarožža Śviatłany Aleksijevič. Jana budzie vystupać u Ńju-Jorkskaj publičnaj biblijatecy, u Publičnaj biblijatecy ŭ Bruklinie, u Vašynhtonie imprezu ŭ honar Nobeleŭskaj laŭreatki ładzić Nacyjanalny fond demakratyi, zaplanavanyja sustrečy ź biełaruskaj dyjasparaj, z redkalehijaj hazety The Washington Post, inšymi ŚMI. Sačycie za paviedamleńniami Svabody.
