Śviatłana Aleksijevič padčas sustrečy ź biełaruskaj dyjasparaj u Vašynhtonie. Fota Paŭła Demieša.
U prahramie znachodžańnia Aleksijevič u Vašynhtonie byli intervju dla roznych amierykanskich miedyja, sustrečy ŭ dziaržaŭnych ustanovach, a taksama abied z udziełam Dałaj-Łamy, jaki tymi dniami taksama naviedvaŭ stalicu ZŠA.
Biełaruskaja dyjaspara ŭ Vašynhtonie u honar Śviatłany Aleksijevič arhanizavała admysłovy pryjom, jaki naviedali taksama biełarusy Ńju-Jorka i śpiecyjalisty pa Biełarusi.
Fota Paŭła Demieša.
«Niahledziačy na toje, što ŭłada maje sa mnoj składanyja adnosiny, mianie heta nijak nie zakranaje, bo paŭsiudna ad kožnaha biełarusa i ludziej, jakija žyvuć u Biełarusi, ja čuju stolki lubovi i stolki dobrych słovaŭ. I heta vielmi dapamahaje. Daj boh nam usim pieražyć hety smutny čas i sapraŭdy pabačyć svabodnuju Biełaruś».
Fota Paŭła Demieša.
Jakija b ni byli dyktatary ci aŭtakraty, im usio adno nie spynić čas, dadała piśmieńnica, kali pramaŭlała pierad naviedvalnikami pryjoma.
Razmova ŭ Nacyjanalnym fondzie ŭ padtrymku demakratyi. Fota Valera Kavaleŭskaha.
Hałoŭnym publičnym mierapryjemstvam u Vašynhtonie stała hutarka ŭ Nacyjanalnym fondzie ŭ padtrymku demakratyi (National Endowment for Democracy). Užo za tydzień da sustrečy z Aleksijevič usie kvitki razyšlisia.
Padčas sustrečy sa Śviatłanaj Aleksijevič u Nacyjanalnym fondzie ŭ padtrymku demakratyi. Fota Valera Kavaleŭskaha.
Sama hutarka ź piśmieńnicaj atrymałasia vielmi źmiastoŭnaj i hłybokaj. Na praciahu 90 chvilin surazmoŭcam Aleksijevič byŭ Leon Uiselcir (Leon Wieseltier), adzin z najbolš vybitnych intelektuałaŭ vydavieckaj industryi ZŠA, siabar Brukinskaha instytutu.
Leon Uiselcir (Leon Wieseltier). Fota Valera Kavaleŭskaha.
Acenka tvoraŭ Aleksijevič pryznanym ekśpiertam była nadzvyčaj vysokaj. Havoračy pra apošni jaje tvor «Čas sekand-chend», jon nazvaŭ jaho «šedeŭram humanizmu, adnoj z najbolš humanistyčnych knih, jakija davodziłasia čytać».
Tema situacyi ŭ Biełarusi štoraz uzdymałasia padčas hutarki, časam pieraciakała ŭ razvahi Aleksijevič pra Rasiju.
Napačatku razmovy Karł Hieršman, prezident NED, sa škadavańniem adznačyŭ, što Biełaruś atrymlivaje mała ŭvahi na fonie tych pakutaŭ, jakija joj davodzicca pieražyvać, i zadaŭsia pytańniem «Jak moža kraina adnavicca ad traŭmy takich niejmaviernych maštabaŭ?»
Jak užo stała peŭnaj tradycyjaj, Hieršman adznačyŭ słabaść demakrytyčnych siłaŭ Biełarusi, ale hetym razam vykazaŭ upeŭnienaść, što da takoha stanu spryčynilisia pakuty, apisanyja ŭ tvorach Aleksijevič.
Jon taksama źviarnuŭ uvahu na toje, što dla mnohich u śviecie skłałasia tryvałaja asacyjacyja Biełarusi z Alaksandram Łukašenkam jak najbolš paznavalnaj mižnarodnaj fihuraj. «Ale ciapier jość jašče adna biełaruskaja postać z bolšaj mižnarodnaj viadomaściu i z maralnym aŭtarytetam, jakaja našmat pieraŭzychodzić luboha palityka ŭ Biełarusi. Hetaja asoba — Śviatłana Aleksijevič», — padkreśliŭ Hieršman.
Prezident Nacyjanalnaha fonda ŭ padtrymku demakratyi Karł Hieršman (Carl Gershman) padčas sustrečy sa Śviatłanaj Aleksijevič u Vašynhtonie. Fota Valera Kavaleŭskaha.
Karł Hieršman i Leon Uiselcir padčas sustrečy sa Śviatłanaj Aleksijevič u Nacyjanalnym fondzie ŭ padtrymku demakratyi. Fota Valera Kavaleŭskaha.
Pra palityku i apazicyju Biełarusi
Aleksijevič uchiliłasia ad naŭprostavaha adkazu na pytańnie, ci ličyć jana siabie palityčnaj fihuraj, adnak ź jaje słovaŭ było zrazumieła, što zastavacca ŭ baku ad palityki jana nie ličyć mahčymym.
«Ja nie chacieła b być palityčnaj fihuraj, chacieła b być piśmieńnikam. Ale ŭ nas takoje žyćcio, što ja ŭvieś čas apynajusia na barykadzie. Niesumlenna prosta siadzieć i pisać. Kali ty siadziš i tolki pišaš, ty adčuvaješ, što ty patrebien, bo ŭ nas piśmieńnik heta zaŭsiody bolš čym piśmieńnik. Ty adčuvaješ, što pavinien u va ŭsim hetym brać udzieł. Choć ja zaŭsiody bajusia barykad, bo heta kiepskaje miesca dla mastaka. Tam ty nie bačyš realnaha žyćcia, tam ty bačyš tolki mišeń».
Aleksijevič vykazała sumnieŭ nakont taho, što jaje maralny aŭtarytet jak łaureata Nobieleŭskaj premii zmoža paŭpłyvać na Łukašenku.
«Kali b Łukašenka viedaŭ, što takoje Nobieleŭskaja premija, ja była b ščaślivaja», — pažartavała piśmieńnica pad śmiech i apładysmienty aŭdytoryi.
Śviatłana Aleksijevič u Nacyjanalnym fondzie ŭ padtrymku demakratyi. Fota Valera Kavaleŭskaha.
«Što takoje dyktatura? Heta vielmi małakulturnaja kanstrukcyja. Jana abapirajecca na ludziej, jakija takim čynam ŭjaŭlajuć sabie śviet. Jaki adukavany čałaviek moža ŭjaŭlać sabie śviet takim? Ale jany jaho tak i ŭjaŭlajuć», — adznačyła Aleksijevič.
Piśmieńnica ličyć składanym pytańnie pra toje, jakim pavinien być zaraz pasył apazicyi da ludziej.
«Ludzi rasčaravalisia i nie chočuć nijakich pastyraŭ. Jany nikomu nie vierać. I tak budzie praciahvacca peŭny čas».
Aleksijevič addała naležnaje patencyjału zvyčajnych ludziej, ale adznačyła ich niedachop. «Ludzi razumniejšyja za apazicyju i za ŭładu, ale nie majuć idei, jak arhanizavacca».
Pa mierkavańni Aleksijevič, samaja hałoŭnaja prablema — heta prablema elit. «U Biełarusi hetaja prablema absalutna vidavočnaja. Z adnaho boku elitu našaj krainy źniščyŭ Stalin, z druhoha boku Hitler padčas vajny źniščyŭ jaŭrejaŭ. Heta była hałoŭnaja kulturnaja prasłojka ŭ našaj krainie. Na hetym stajała kulturnaja stabilnaść i tryvałaść. Zaraz hetaje sialanskaje nasielnictva biez elity i, kaniečnie, viedy tolki adnyja — sialanskija. Voś staršynia kałhasa — voś heta pravadyr, voś heta lidar».
«Adzinaje spadziavańnie, što jany nie mohuć spynić čas», — skieptyčna acaniła pierśpiektyvy chutkich pieramienaŭ piśmieńnica.
Jana spasłałasia na słovy Michaiła Chadarkoŭskaha, jaki padčas sustrečy ź joj kazaŭ pra nieabchodnaść padrychtoŭki novych ludziej ź pierśpiektyvaj prychodu pieramienaŭ u Rasii ŭ 2028 hodzie. «Kab znoŭ nie atrymałasia, što my bieź idej i bieź ludziej», — pryviała jana słovy rasijskaha apazicyjaniera.
Zakranajučy pytańnie vuličnych pratestaŭ, Aleksijevič krytyčna acaniła ich efiektyŭnaść. «Tak, na Płošču zavuć. I što kažuć? Kažuć niejkija emacyjnyja banalnaści». Pry hetym, pa jaje słovach, ludziam treba realna ŭjaŭlać jak im abaranić siabie ad admoŭnych nastupstvaŭ. Aleksijevič nie ličyć siabie prychilnicaj revalucyi. «Ja mahu iści na Płošču, ale mnie ciažka klikać tudy ludziej».
Tym nie mienš, Aleksijevič adznačyła patencyjał masavych pratestaŭ. Pa jaje słovach, na demanstracyi ŭ Biełarusi pałkoŭnik milicyi skazaŭ joj, što «pakul vas buduć tysiačy, ja budu vas razhaniać, kali vas budzie paŭmiljona, ja budu z vami».
«Ja nie piesimist. Prosta my tak doŭha ramantyzavali, tak doŭha ŭjaŭlali sabie niejkija ramantyčnyja rečy, što heta budzie revalucyja, svaboda i demakratyja, što ciapier užo złačynstva — paŭtarać heta nanoŭ. Ciapier treba realna i vielmi dakładna ŭjaŭlać, jaki narod, jakija my, što my možam i kolki treba času», — padsumavała piśmieńnica.
Źviartajučysia da pytańnia taho, na što biełarusam spadziavacca ŭ sensie palityčnaj padtrymki, Aleksijevič pažartavała, majučy na ŭvazie kandydata Donalda Trampa, što novyja fihury amierykanskaj palityki ździŭlajuć: «My ŭ Biełarusi spačatku spadziavalisia na Rasiju — atrymali Pucina. Spadziavalisia na Amieryku — zaraz, kali łaska, nie pryniasicie nam siurpryz».
Nienad Peič (Nenad Pejic), vice-prezident Radyjo Svabodnaja Eŭropa / Radyjo Svaboda, padčas sustrečy sa Śviatłanaj Aleksijevič u Nacyjanalnym fondzie ŭ padtrymku demakratyi. Fota Valera Kavaleŭskaha.
Pieramoha ŭ Vialikaj Ajčynnaj vajnie i Ruskaja pravasłaŭnaja carkva
Na pohlad Aleksijevič, toje, što ŭłady stolki ŭvahi nadajuć pieramozie ŭ vajnie, tłumačycca tym, što inšych padobnych dasiahnieńniaŭ nie isnuje. Pa jaje słovach, kali zabrać Pieramohu, to zastaniecca Hułah, pra jaki tady treba budzie havaryć. Pieramoha miž tym zasłaniaje ŭsie prablemy.
«Ja suprać taho, što Pieramoha takaja pryhožaja. Kali čałaviek uziaŭ zbroju ŭ ruki, jon nie moža być charošym, nie moža być pryhožym. Dla sučasnaha čałavieka heta vidavočna. Nas prymušali 50 hadoŭ padzialać hetyja zababony. I ciapier nas pavaročvajuć nazad i prymušajuć žyć pa zakonach taho času. «Pieramoha nie pryhožaja, jana strašnaja, i Stalin vinavaty ŭ vajnie», — padkreśliła Aleksijevič.
Jana taksama krytyčna acaniła rolu pravasłaŭnaj carkvy ŭ hramadskim žyćci.
«RPC — heta častka zvarotnaj savietyzacyi. Carkva zusim nie samastojnaja. Jana druhaja ŭłada, ale nie pieršaja. Tamu što pieršaja ŭłada dazvoliła joj być uładaj. Sapraŭdnaj carkvy ŭ nas niama. Kazać pra jaje ŭpłyŭ možna tolki toje, što jana pravodzić upłyŭ ułady».
Aleksijevič pra svabodu i ideju
Što takoje svaboda, mnohija ludzi nie viedajuć da hetaha času. Asablivaść takaja, što kali čałaviek nie viedaje, što takoje svaboda, infarmacyja, jakuju jon spažyvaje, nie prabirajecca ŭ jaho. «U vyniku za 20 hadoŭ my paciarpieli parazu, bo nie byli hatovyja da dumki, što svaboda — heta nie śviata i nie zaŭtra, a heta doŭhi šlach».
U vyniku Aleksijevič piesymistyčna acaniła pierśpiektyvy pieramienaŭ u Biełarusi i Rasii. «Jašče nie chutka ŭ nas budzie taki histaryčny šaniec jak u 90-ja hady».
Aleksijevič krytyčna vykazałasia pra toje, jak u nas staviacca da idei. «U nas čamuści ličycca, što dziela idei možna zabić čałavieka ci va ŭsiakim razie pasadzić jaho ŭ turmu». Miž tym, jak tvorca, adznačyła Aleksijevič, jana nie moža być piśmieńnikam z pachodniaj, demakratam, libierałam, jaki pieraśleduje peŭnuju ideałohiju: «Dla mianie i kat, i achviara adnolkava cikavyja jak abjekt vyvučeńnia».
Źviartajučysia da historyi paśla 1991 hoda Aleksijevič vykazała mierkavańnie, što «ideja heta nie šviejcarski šakaład», jaki možna pryvieźci ŭ krainu. «Ideja pavinna mieć šlach da dušy, a hety šlach idzie cieraz kulturnaje pole», adnak takich kulturnych kodaŭ nie było, takija idei nie mieli na što abapiercisia. Akramia taho, dla idej faktyčna nie było supravadžeńnia, ich nie tłumačyli ludziam.
Pa jaje słovach, jana «vyčerpvała ź siabie savieckaha čałavieka, vyčerpvała viodrami». Tym nie mienš, słova «savok» niepryjemnaje dla piśmieńnicy, jakaja ŭ takija momanty ŭjaŭlaje tvar svajho baćki. Pa jaje słovach, heta nie «savok», heta — trahičnaja fihura. Tym bolš, što nie šmat kamu atrymlivałasia vykaraskacca z hetaha stanu.
