Plušč na budynku Prynstanskaha ŭniviersiteta, jaki staŭ simvałam najlepšaj u śviecie adukacyi. Fota ranker.com
Ličbavaja epocha, pavodle raspaŭsiudžanaha mierkavańnia, pastaviła na miažu źniknieńnia šmatlikija elemienty kultury: źjaŭleńnie telebačańnia abiacała kaniec teatru, kolki hadoŭ takim ža čynam abmiarkoŭvajecca los papiarovych knih u epochu sieciva. Prykładna toje samaje pišuć pra ŭniviersitety – internet i dystancyjnaje navučańnie pieratvorać univiersiteckija aŭdytoryi i hmachi ŭ archaiku.
Ale pakul hramadstva budujecca na pryncypach statusu i kapitału, univiersitety buduć isnavać i spaborničać pamiž saboj. Prestyžny ŭniviersitet (toj, za navučańnie ŭ jakim ludzi hatovyja płacić bolš) niemahčymy biez raźvitaj sistemy «łakalnaha» histaryčnaha ŭjaŭleńnia. Apoviedy-lehiendy, rytuały i materyjalnaje azdableńnie stvarajuć važnuju častku simvaličnaha kapitału ŭniviersiteta.
Heta mohuć być małaznačnyja rečy, da prykładu, niaźmienny ciaham stahodździaŭ paradak rassadki studentaŭ za abiedam jak u Miertanskim kaledžy Oksfarda ci pazaciranyja dźviarnyja ručki ŭ hałoŭnym budynku Miunchienskaha ŭniviersiteta. Miž tym u abmierkavańni, jak pavinien vyhladać biełaruski ŭniviersitet i jak zrabić BDU kankurentam Harvarda, hety momant zazvyčaj prapuskajecca.
Jak vynajści tradycyju biez tradycyi
Biełaruski dziaržaŭny ŭniviersitet, zasnavany ŭ 1921-ym, jak i bolšaść našych vyšejšych vučelniaŭ nie moža źviarnucca da niečaha niaźmiennaha ciaham stahodździaŭ. Adnak vynachodnictva tradycyi – nie anamalija, a naturalny praces funkcyjanavańnia luboj supolnaści, u tym liku ŭniviersiteckaj.
I hety praces užo idzie ŭ biełaruskich VNU.
Hetak u budynku rektarata BDU možna ŭbačyć cytaty z Franciška Skaryny, a histaryčna-fiłałahičny fakultet Połackaha ŭniviersiteta raźmiaščajecca ŭ murach histaryčnaj Połackaj akademii.
Prablemaj zastajecca abmiežavanaść i pradkazalnaść takich pošukaŭ, źviazanaja jak z dalahladam ich natchnialnikaŭ, tak i z najaŭnaj «materyjalna-techničnaj bazaj». Pakolki historyja Biełarusi – heta nie ŭzajemaźviazanaja źmiena formaŭ arhanizacyi žyćcia, a sieryja razryvaŭ, pabudova apoviedaŭ pra historyju ŭniviersitetaŭ istotna ŭskładniajecca. Połackaja akademija, pieršaja VNU ŭ miežach sučasnaj Biełarusi, isnavała tolki vosiem hadoŭ. Pra Vacłava Ivanoŭskaha, rektara Biełaruskaha piedahahičnaha instytuta, zdajecca, nie pomnić nichto.
Ništo nie viernie Minsku budynak jezuickaha kalehiuma na Placy Voli, jaki źniščyli kamunisty.
Hetkaja pierarvanaść historyi ŭ Biełarusi – dobra viadomaja reč, ale jana moža tvorča vykarystoŭvacca ŭ farmavańni imidžu biełaruskaha ŭniviersiteta. Dobrym prykładam tut moža być Uschodniaja Hiermanija, dzie ŭ vyniku kamunistyčnaha panavańnia ŭzrovień starych univiersitetaŭ istotna ŭpaŭ, a budynak Lejpcyhskaha ŭniviersiteta, zasnavanaha ŭ 1409-ym, padzialiŭ los Minskaha kalehiuma. U pačatku našaha stahodździa Lejpcyhski ŭniviersitet byŭ adbudavany, ale zusim nie ŭ styli samatužnaj biełaruskaj rekanstrukcyi à la Niamiha.
U svaju čarhu hetaja historyja stała nieadjemnaj častkaj mifałohii Alma mater Lipsiensis. Mienavita takija rečy farmujuć «emacyjnuju pierakanaŭčaść» univiersiteta jak supolnaści, dazvalajuć jamu pryvablivać studentaŭ jak z baćkaŭščyny, tak i z-za miažy.
Karparacyjnaja kultura biełaruskich univiersitetaŭ
Kali karparacyja – heta «sadružnaść žyvych i miortvych», jana moža isnavać tolki praź intehracyju ŭ štodzionnaść naratyvaŭ pra historyju ŭniviersiteta. Ujaŭlenaja historyja ŭniviersiteta – padmurak karparacyjnaj kultury, i jana «patrabuje kłopatu». Hetaja prablema niepasredna datyčyć i niefarmalnaj adukacyi. U hetym sensie charakternyja prykłady EHU i Biełaruskaha kalehiuma, jakija dahetul nie stvaryli ŭłasnych mifałohijaŭ.
Naprykład, amal niemahčyma znajści adkaz na pytańnie: chto pobač z Alesiem Ancipienkam zasnavaŭ Biełaruski kalehium u 1997-ym. Najaŭnaść na sajcie ŭstanovy rubryki «Letapis» nie dapamahaje – adtul možna daviedacca, badaj, tolki pra toje, što kalehium paŭstaŭ «ź lubovi i tryvohi za krainu».
Heta pryhoža, ale trahična mała.
Padajecca, mienavita tamu Maksim Žbankoŭ moh bieskłapotna pakinuć Biełaruski kalehium. «Heta ŭžo nie maja historyja» – kalehium uvohule nie maje historyi.
Toje ž datyčyć EHU. Historyja ŭniviersiteta skłałasia tolki na ŭzroŭni brendu ŭniviersiteta na vyhnańni, jaki vykarystoŭvaŭsia chutčej jak biznes-instrumient. Niejkich słavutych unutranych rytuałaŭ hałoŭnaja biełaruskaja inavacyjnaja VNU nie raźviła. Tut jaje dastatkova paraŭnać z rasijskimi dy ŭkrainskimi anałahami. Studenty Kijeva-Mahilanskaj akademii myjuć pomnik Hieorhiju Skavaradzie, u Jeŭrapiejskim univiersitecie Sankt-Pieciarburha štohod razhortvajuć pažarny šłanh jak napamin ab sprobie zakryćcia hetaj ustanovy ŭ 2008-m.
U hetym sensie cikava, jak budzie raźvivacca jašče małady Jeŭrapiejski kaledž Liberal Arts u Biełarusi (ECLAB). Ale ŭžo ciapier možna zapytacca, jakuju rolu pry hetym moža hrać «nacyjanalnaje». Biełaruski kalehium hienietyčna źviazany z nacyjanalnym Adradžeńniem 1988–1995 hadoŭ, «jeŭrapiejski» ECLAB vyhladaje ad hetaj tradycyi adłučanym. Ci paŭpłyvaje heta niejak na farmavańnie adpaviednych karparacyjaŭ dy ich ukaranieńnie ŭ časie i prastory?
Pakul ža biełaruskija arhanizacyi bolej dumajuć pra adukacyjnyja prahramy (što, biezumoŭna, dobra), ale nie varta zabyvać, što ŭniviersitetam hetaksama patrebnaja pafasnaja historyja supolnaści, da jakoj chočacca dałučycca.
