twitter.com/firstpost
19 kastryčnika 2015 h. u Kanadzie prajšli fiederalnyja parłamienckija vybary. Ja zdoleŭ prahałasavać i na ich, i na biełaruskich prezidenckich vybarach, jakija taksama prajšli ŭ kastryčniku 2015 h. Kab uziać udzieł u biełaruskich vybarach, ja pajechaŭ na aŭtobusie z Manreala ŭ Atavu. Prahałasavaŭšy, ja zajšoŭ u załe, dzie vybarščykaŭ častavali cukierkami. Tam išła aktyŭnaja dyskusija pra… kanadskija vybary.
Chto pieramoža na biełaruskich vybarach, było bolš-mienš viadoma, a voś pradkazać vynik kanadskich vybaraŭ — heta ŭžo było cikava.
Na samaj spravie, letašnija kanadskija vybary byli siarod najcikaviejšych nie tolki dla tutejšych biełarusaŭ, ale i dla ŭsich žycharoŭ hetaj krainy ŭvohule. Takim čynam, 68% kanadskich vybarščykaŭ uziało ŭ ich udzieł; taki vysoki pakazčyk u apošni raz tut bačyli ŭ 1993 h. A vynik dyk byŭ uvohule biesprecedentnym: u pieršy raz za ŭsiu kanadskuju historyju partyja, jakaja zaniała treciaje miesca na papiarednich vybarach, pieramahła nastupnyja. Hetaja partyja była Libieralnaja partyja Kanady, jakuju z 2013 h. uznačalvaje Žusten Trudo (taksama viadomy jak Džaścin Trudo, bo tak vymaŭlajecca jahonaje imia pa-anhlijsku).
Čamu Trudo i jahonaja partyja pieramahli, pavialičyŭšy kolkaść kresłaŭ z 36 (jakija partyja atrymała ŭ 2011 h., kali jaje ŭznačalvaŭ syn rasijskaha imihranta Majkł Ihnaćjeŭ) da 184?
Jakim čynam jany atrymali pryblizna 40% hałasoŭ i 54% deputackich kresłaŭ, kali ŭ pačatku vybarčaj kampanii, za dva miesiacy da vybaraŭ, analityki na bazie apytańniaŭ pradkazvali im 25% hałasoŭ, što pakinuła b ich na trecim miescy, i pradkazvali pieramohu hałoŭnaj apazicyjnaj Novaj demakratyčnaj partyi, jakaja ŭrešcie zaniała treciaje miesca?
Tut było niekalki važnych faktaraŭ, ale adnoju z hałoŭnych pryčyn pieramohi libierałaŭ stała ich staŭleńnie da siryjskich uciekačoŭ.
Viadoma, na pieršym płanie stajali ekanamičnyja pytańni. Kansiervatary, jakija kiravali krainaju dzieviać hadoŭ, abiacali, što ŭ vypadku ich pieramohi jany praciahnuć kansiervatyŭnuju biudžetnuju palityku, biez anijakich deficytaŭ. Na ździŭleńnie elektaratu, apazicyjnyja levyja novyja demakraty paabiacali pryblizna toje ž samaje. Centrysckim libierałam zastałosia paabiacać pavieličeńnie fiederalnaha biudžetu (chaj sabie canoju deficytaŭ), i narod pajšoŭ za imi. Ale razam z tym pytańnie ŭciekačoŭ taksama było vielmi važnym faktaram, jaki paŭpłyvaŭ na kančatkovy vybar kanadskich vybarščykaŭ.
U pačatku vybarčaj kampanii nie było asablivych pryčyn dumać, što siryjskija ŭciekačy stanuć vyrašalnym faktaram na vybarach.
Kanada pačała prymać siryjskich uciekačoŭ u 2013 h. i płanavała ŭpuścić 11300 uciekačoŭ ź Siryi za piać hadoŭ. Na praktycy za dva hady Kanada pryniała tolki 2500 siryjskich uciekačoŭ. Premjer-ministr Ścivien Harpier paabiacaŭ, što Kanada prymie jašče 10000 čałaviek ź Siryi i Iraku za čatyry hady, ale ŭ asnoŭnym z relihijnych mienšaściaŭ (čytaj: niemusulman).
Adnak usio źmianiłasia, kali 3 vieraśnia va ŭsim śviecie, u tym liku ŭ Kanadzie, była apublikavanaja sumna viadomaja fatahrafija cieła maleńkaha trochhadovaha siryjskaha chłopčyka Ałana Kurdzi, jaki patanuŭ u Mižziemnym mory pry sprobie dapłyć z Turcyi da Hrecyi.
Kanadcy adrazu pačali patrabavać, kab ich palityki štości zrabili, kab dapamahčy siryjskim uciekačam. Cisk na palitykaŭ značna pavialičyŭsia, kali vyjaviłasia, što ciocia Ałana, Cima Kurdzi, žyła ŭ Vankuviery, i što jana biespaśpiachova sprabavała aformić kanadskuju vizu svajmu bratu (dziadźku Ałana), i što baćki Kurdzi taksama chacieli pierabracca ŭ Kanadu.
Paśla hetaha palityka premjer-ministra Harpera ŭ dačynieńni da siryjskich biežancaŭ pačała vyhladać nieprymalna žorstkaj. Sam jon heta abviarhaŭ i nastojvaŭ na tym, što jahonaja palityka była adnoju z samych ščodrych u śviecie. Adnak Kanada prymała pryblizna ŭ tysiaču razoŭ mienš siryjskich uciekačoŭ, čym Livan albo Turcyja, i tamu słovy Harpiera pra ščodraść Kanady hučali davoli śmiešna.
Dźvie hałoŭnyja apazicyjnyja partyi — Novaja demakratyčnaja partyja i Libieralnaja partyja — unieśli prapanovy značna bolš ščodraj palityki ŭ dačynieńni da ŭciekačoŭ. Libierały paabiacali pryniać 25 tysiač siryjskich uciekačoŭ za čatyry miesiacy, a novyja demakraty — 46 tysiač siryjskich uciekačoŭ za čatyry hady.
Takim čynam, kansiervatary pastavili na toje, što kanadcy nie zachočuć bačyć u siabie vialikuju kolkaść siryjskich uciekačoŭ, asabliva musulman. Jany padkreślili toje, abviaściŭšy 2 kastryčnika, što adkryjuć haračuju liniju, kudy ludzi zdolejuć patelefanavać z danosam suprać «varvarskich kulturnych praktyk». Mnohija analityki interpretavali hety krok jak sprobu spłacić kanadski elektarat na antymusulmanskaj płatformie. Tym časam libierały i novyja demakraty pastavili na toje, što kanadcy chočuć bačyć adkrytaje, talerantnaje hramadstva z adčynienymi dźviaryma dla dziasiatkaŭ tysiač uciekačoŭ, mnohija ź jakich, viadoma, buduć musulmanami.
U vyniku apazicyja mieła racyju. Na kastryčnickich vybarach kolkaść deputackich kresłaŭ kansiervataraŭ źniziłasia z 159 da 99. Jany syšli ŭ apazicyju, a libieralny lidar Trudo zamianiŭ Harpiera na pasadzie premjer-ministra.
Pryjšoŭšy da ŭłady, Trudo adrazu pačaŭ vykonvać abiacańnie nakont siryjskich uciekačoŭ. Pieršy samalot z uciekačami, jaki pryziamliŭsia ŭ Kanadzie paśla vybaraŭ, Trudo sustrakaŭ asabista. Na videa možna ŭbačyć, jak jon kaža adnoj siryjskaj siamji: «Vitaju vas u vašym novym domie» — i doryć joj dziciačuju zimovuju vopratku i miadźviedzika.
Trudo taksama pryznačyŭ afhanskuju ŭciakačku Marjam Mansief, jakaja pierabrałasia ŭ Kanadu ŭ 1996 h., ministram demakratyčnych instytutaŭ, daručyŭšy joj spravu zapłanavanaj reformy struktury kanadskaha sienata.
Mienavita takoha premjer-ministra chacieli kanadcy. Pavodle dadzienych CBC, u dadzieny momant Trudo padtrymlivajuć pryblizna 60% žycharoŭ Kanady, što značna pieravyšaje pakazčyki lidaraŭ inšych partyj, a taksama adsotak ludziej, jakija hałasavali za libierałaŭ na letašnich vybarach. Pry libieralnym uradzie, ź listapada 2015 h. pa siońnia, pa aficyjnych dadzienych Kanada pryniała 29207 siryjskich uciekačoŭ.
Sprava ŭ tym, što pryniaćcie ŭciekačoŭ — heta daŭniaja kanadskaja tradycyja.
Jak nahadvaje dziaržaŭny partał, pryśviečany hetaj temie, Kanada mnoha razoŭ za svaju historyju prymała dziasiatki tysiač uciekačoŭ, pačynajučy jašče z amierykancaŭ, jakija byli na baku Brytanskaj impieryi padčas amierykanskaj vajny za niezaležnaść u 1780-ch. Mnohich siryjskich uciekačoŭ (dakładniej 10417 na siońniašni dzień) spansaruje nie ŭrad, a kanadskija pryvatnyja asoby albo arhanizacyi, u tym liku cerkvy, sinahohi i miačeci.
Taksama płyń siryjskich uciekačoŭ nie nosić stychijny charaktar u Kanadzie, u adroźnieńnie, skažam, ad Hiermanii. Usio-tki dziasiatki tysiač — heta nie sotni tysiač. Pamiž Kanadaj i Siryjaj lažać Atłantyčny akijan i Mižziemnaje mora, tamu Kanada moža brać uciekačoŭ vybaračna, spačatku dajučy AAN mahčymaść vyśvietlić u kožnym vypadku, chto hety ŭciakač, pierad tym jak dać jamu mahčymaść pakinuć łahier uciekačoŭ u Livanie, Turcyi albo Iardanii i prylacieć u Kanadu. Taksama, pakolki ryzyka ekstremizmu zvyčajna najvialikšaja siarod niežanatych mužčyn, Trudo vyrašyŭ prymać siarod siryjskich uciekačoŭ tolki dziaciej i žančyn, a taksama siemji, jakija mohuć uklučać u siabie mužčyn. Niežanatyja darosłyja siryjskija ŭciekačy-mužčyny mohuć pryjechać u Kanadu, tolki kali jany źjaŭlajucca hiejami, što moža aznačać dla ich dadatkovuju niebiaśpieku na radzimie.
Siryjskija ŭciekačy pastupova pryzvyčajvajucca da žyćcia ŭ novaj krainie. A kali sioleta ŭ mai ŭsio nasielnictva kanadskaha horada Fort Mak-Miory (pravincyja Albierta) było časova evakujavana pa pryčynie lasnych pažaraŭ, 60 siamiej siryjskich uciekačoŭ u Edmantanie (stalicy pravincyi) razam sabrali 3500 kanadskich dalaraŭ na ježu dla evakujavanych kanadcaŭ.
Tym časam amierykanskija susiedzi Kanady pryniali tolki 6727 siryjskich uciekačoŭ z kastryčnika 2015 h., majučy pry hetym nasielnictva ŭ dzieviać razoŭ vialikšaje, čym kanadskaje. U adroźnieńnie ad Hiermanii, nie kažučy ŭžo pra krainy-susiedki Siryi, Kanada nie moža pryniać sotni tysiač siryjskich uciekačoŭ. Adnak jana robić što moža, i hetuju palityku, pavodle apytańnia, praviedzienaha ŭ mai, padtrymlivajuć 68% kanadcaŭ. Jak minimum u maštabach amierykanskaha kantynienta, Kanada pad kiraŭnictvam Žustena Trudo ŭziała na siabie rolu hałoŭnaha prytułku dla siryjskich uciekačoŭ.
* * *
Pra aŭtara: Rašed Čoŭdchury naradziŭsia ŭ Minsku. Atrymaŭ stupień doktara fiłasofii pa historyi ŭ MakHiłaŭskim univiersitecie (Manreal, Kviebiek, Kanada). Źjaŭlajecca navukovym supracoŭnikam Centra indyjska-akijanskaha śvietu ŭ MakHile. Syn bienhała i biełaruski, jon daskanała vałodaje biełaruskaj movaj. Łaŭreat premii časopisa «Arche» za svaje biełaruskamoŭnyja artykuły.
