Ministar zamiežnych spravaŭ Biełarusi Ŭładzimier Makiej adčyniŭ šyldu ŭ honar Kamisaryjatu pa zamiežnych spravach SSRB, a taksama panarakaŭ u svajoj pramovie na hetym adkryćci, što inšyja dziaržavy prysvojvajuć sabie biełaruskuju historyju.
Vielmi dobra, što dziaržava pačynaje dbać pra taki aspekt mižnarodnaha prestyžu Biełarusi, jak toje, što mnohich vychadcaŭ ź Biełarusi nia ličać u śviecie biełarusami.
Zrazumieła, što nielha admaŭlać taho, što Kaściuška i Damiejka mohuć nazyvacca i palakami. Prosta reč u tym, što ŭ čas ich žyćcia Biełaruś ličyłasia častkaj Polščy, tamu i mnohich pradstaŭnikoŭ biełaruskaj arystakratyi — pahatoŭ vychavanych na polskaj movie i ŭ polskaj kultury — možna ličyć i palakami taksama. I tut nie pavinna być supiarečnaści i nie pavinna być niajomka za biełaruskuju specyfiku: tak, u nas takaja kraina, dzie čałaviek XIX stahodździa moža być i biełarusam, i palakam, i rasiejcam adnačasova, a ŭ XX stahodździ z troch bratoŭ adzin moža być biełarusam, druhi — palakam, a treci — litoŭcam. Ci robiacca Alaksandar Łukašenka ci Śviatłana Aleksijevič niebiełarusami tolki ad taho, što nie razmaŭlajuć na biełaruskaj movie? Voś toje ž i z Kaściuškam, i z Damiejkam, i ź Mickievičam.
Adnak kudy bolš pytańniaŭ vyklikaje nadpis na šyldzie, jakuju ŭračysta adkryvaŭ U.Makiej, pramaŭlajučy tyja słovy pra biełaruskuju historyju, jakuju prysvojvajuć inšyja.
Hetaja šylda stałasia svojeasablivym niamym adkazam na hetuju frazu ministra:
prablema nia ŭ tym, što inšyja dziaržavy prysvojvajuć sabie biełaruskuju historyju. Prablema ŭ tym, što biełarusy vyrakajucca ŭłasnaj historyi sami.
Na šyldzie Kamisaryjat pa zamiežnych spravach SSRB, stvorany ŭ 1919 h., nazvany «pieršaj źniešniepalityčnaj ustanovaj dziaržavy». Heta dziŭna, bo na toj momant voś užo amal hod, jak isnavali orhany ŭłady Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.
Kamisija Mižnarodnych Spravaŭ Rady BNR była stvoranaja 29 sakavika 1918 hodu.
Jak inšyja orhany ŭłady BNR, jana, imavierna, mieściłasia ŭ Archirejskim padvorji (sučasny Praspekt Niezaležnaści d. 26).
Možna šmat za što paprakać Biełaruskuju Narodnuju Respubliku — tak, jana nie paśpieła aformicca ŭ paŭnavartasnuju dziaržavu; tak, ułady BNR nie paśpieli stvaryć paŭnavartasnuju systemu kiravańnia ekanomikaju; tak, lajalnyja da BNR biełaruskija partyzanskija atrady, armija Bałachoviča i stvoranyja pad ehidaj BNR biełaruskija atrady ŭ składzie vojskaŭ Polščy i Letuvy nie byli paŭnavartasnym rehularnym vojskam. Heta ŭsio zrazumieła.
Ale što-što, a
dyplamatyčnaja praca była ŭ BNR naładžanaja vielmi paśpiachova. Heta byŭ najbolš udały front pracy Rady BNR.
Mielisia dyplamatyčnyja pradstaŭnictvy BNR u bolš jak dziasiatku krainaŭ, adbyvalisia kantakty pradstaŭnikoŭ BNR z pradstaŭnikami mnohich zamiežnych dziaržavaŭ. BNR mieła faktyčnaje pryznańnie z boku Ukrainy (UNR), Litoŭskaj Respubliki, Łatvii, Estonii i Čechasłavaččyny i poŭnaje dyplamatyčnaje pryznańnie z boku Finlandyi.
Nu i, kaniečnie, samaje hałoŭnaje. Biełaruskaja Narodnaja Respublika była vyklučna ŭłasnabiełaruskim utvareńniem, jana była stvoranaja samimi biełarusami dziela biełaruskich metaŭ. U toj ža čas SSRB była stvoranaja na štychach zamiežnych vojskaŭ z metaj prasoŭvańnia savieckaj ułady na zachad.
SSRB praisnavała dva miesiacy: na jaje miescy potym balšaviki na paŭhady stvaryli Litoŭska-Biełaruskuju Savieckuju Respubliku. I tolki ŭ 1920 hodzie, paśla vajny z Polščaj i ŭstalavańnia svajho kantrolu nad Uschodniaj Biełaruśsiu, jany stvarajuć BSSR.
Dyplamatyja SSRB, dyj navat BSSR bolš poźnich časoŭ, navat blizka nia mieła takoha maštabu i ŭzroŭniu kantaktaŭ, jak dyplamatyja BNR.
Paśla Druhoj suśvietnaj vajny Rada BNR, pa analohii z Łatvijskaj dyplamatyčnaj słužbaj u vyhnańni, aktyŭna kantaktavała z uładami dziaržavaŭ Zachadu, papularyzoŭvała Biełaruś jak samastojnuju krainu, jakaja dastojnaja taho, kab być niezaležnaju. A čym zajmałasia MZS BSSR u toj čas?
U relizie MZS Biełarusi pišacca, što «na praciahu voś užo 100 hadoŭ niaźmiennymi zastajucca zadačy i pryncypy biełaruskaj dypłamatyi: abarona nacyjanalnych intaresaŭ, zabieśpiačeńnie biaśpieki i dastojnaje pradstaŭleńnie Biełarusi na mižnarodnaj arenie». Heta całkam dziŭna čuć u dačynieńni da źniešniepalityčnaj struktury SSRB/BSSR: jaje zadačaj było hałasavać u AAN uśled za delehacyjaj SSSR.
Davajcie nia budziem chłusić sami sabie. MZS BSSR nia byŭ zamiežnapalityčnym viedamstvam samastojnaj (abo navat maryjanetkavaj) dziaržavy, a byŭ, na žal, dekaratyŭnym i prapahandysckim orhanam, jaki symbalična troški prypadymaŭ BSSR nad mnohimi inšymi savieckimi «respublikami» — ale nia bolš za toje. Jak i BSSR nie była respublikaj, a była pravincyjaj u adnapartyjnaj tatalitarnaj dziaržavie, dzie ŭłada manapolna naležała Kamunistyčnaj partyi, a luboje inšadumstva i pahatoŭ palityčnaja apazycyja žorstka padaŭlalisia.
Drenna, što aficyjnyja ŭłady Biełarusi dahetul bajacca BNR i staranna ihnarujuć BNR jak faktar budaŭnictva biełaruskaj dziaržaŭnaści. Absurdnaść hetaha badaj što najbolš vidavočnaja, kali kamisaryjat SSRB nazyvajuć «pieršaj biełaruskaj źniešniepalityčnaj ustanovaj».
Sučasnaja Biełaruś upieršyniu zajaviła pra siabie jak pra dziaržavatvorčuju nacyju mienavita praz abviaščeńnie BNR, a atrymańnie paŭnavartasnaj niezaležnaści ŭ 1991 hodzie stała pieramohaj na mienavita tym šlachu, jaki raspačaŭsia ŭ sakaviku 1918 hodu.
Biassprečna, epocha BSSR adyhrała svaju važnuju rolu: mienavita tam aformilisia biełaruskija dziaržaŭnyja instytuty, jakija potym zmahli pierafarmatavacca ŭ niezaležnuju Respubliku Biełaruś. U tym liku heta tyčycca i MZS Respubliki Biełaruś, jaki arhanizacyjna źjaviŭsia jak MZS BSSR. Ale pačatak hetaha pracesu — jon lažaŭ u 1918 hodzie.
Zrešty, akramia BNR mieła dyplamatyju i Vialikaje Kniastva Litoŭskaje — chiba ž vialikakniaskaja kancylaryja nia pieršaja źniešniepalityčnaja ŭstanova? Kanstytucyja Biełarusi (navat u jaje ciapierašniaj redakcyi) spasyłajecca na «šmatviakovuju historyju raźvićcia biełaruskaj dziaržaŭnaści».
Jak navat vonkava suadnosicca šmatviakovaja historyja dziaržavy i śćviardžeńnie, što pieršaja źniešniepalityčnaja ŭstanova źjaviłasia ŭ 1919 hodzie?
Pryniata kazać, što «Biełaruś šukaje svaju identyčnaść». A nasamreč usio daŭno było znojdziena, i ŭsio daŭno zrazumieła: prosta treba, kab jak maha bolš biełarusaŭ asvoili znachodki svaich papiarednikaŭ i byli sumlennymi pierad saboj. Pryznacca, narešcie, što Damiejka j Kaściuška byli biełarusami — heta važny krok. Pryznacca, što ciapierašniaja biełaruskaja dziaržaŭnaść pačałasia z BNR i spynić samim vyrakacca svajoj ułasnaj historyi — heta niepaźbiežny nastupny krok, choć zaŭtra, choć paślazaŭtra.
