Imia architektara Elizabety Dyler źviazana i asacyjujecca ŭ pieršuju čarhu ź Ńju‑Jorkam. Ciapier hetaja ambicyjnaja spadarynia, prafesarka Prynstanskaha ŭniversytetu, razam sa svaimi siabrami i adnadumcami Rykarda Skafidjo i Šarlam Renfro pracuje nad niezvyčajna śmiełym i revalucyjnym prajektam źmieny identyčnaści rodnaha horadu, kab, ź jaje słovaŭ, «vyciahnuć na pavierchniu toje, što apošnimi dziesiacihodździami było prychavana».
«My pracujem nad rekanstrukcyjaj formaŭ i źmiestu Linkaln Centru», — kaža aŭtar na berlinskim forumie, kudy jana pryjechała pradstaŭlać svoj prajekt: «My źmianiajem nie samu pabudovu, my źmianiajem dušu Ńju‑Jorku».
«Elitarnaja ideja kultury 50‑ch skončyłasia. Nadyšoŭ čas adkryć dla ludziej i vulicy, jak mastactva, tak i architekturu». «…Nieabchodna zrabić architektaničnaje cieła jak maha mienš statyčnym».
Tak, u planach rekanstrukcyi Centru pieravaha budzie addavacca piešachodnamu ruchu, jaki stvoryć vizualnaje adzinstva pamiž vulicaj, zialonym masivam i kulturnymi ŭstanovami. «Architektura — heta ŭkład u demakratyčnuju adkrytaść hramadztva…». «My raźbirajem na častki Linkaln Centar, kab zatym sabrać jaho ŭ formu bolš pryvabnuju i zabaŭlalnuju. Duša Ńju‑Jorku terminova patrabavała hłybokaha analizu, kab vyciahnuć na śviet toje, što było schavana», — śćviardžaje architektar, havoračy aluzijami na Vudzi Alena i Frojda.
Ale jość taksama i hvozd prahramy prajektu, jon datyčyć novaj aŭdytoryi «Elis choł». «My patracili paŭtara hodu na toje, kab stvarać sumieś syntetyčnaha vałakna i dreva, luminescentnych elementaŭ i smały dla ścien». Vyjšła kancertnaja zala (na 2738 miescaŭ), apranutaja ŭ ciopłuju skuru z dreva, jakaja zdolnaja źmianiać koler i intensiŭnaść śviatła ŭ zaležnaści ad muzyki abo spektaklu na scenie. U hetaj zadumcy ŭhadvajecca metafara, jakaja natchniła aŭtaraŭ rekanstrukcyi Linkaln‑Centru: «My mroili pra luminescentnuju marskuju žyviołu, cudoŭnaha hibrydnaha monstra ŭ centry horadu».
Publicy padabajucca nia tolki prajekty vyšej zhadanych aŭtaraŭ (studyi DS&R), ale i ŭdzieł Elizabet Dyler va ŭsich debatach pra architekturnuju i ŭrbanistyčnuju budučyniu Manhetanu. U dadzieny momant studyja zaniata na dva vialikija franty: plan dla vierchniaha parku na Chaj‑łajn, amal dva z pałovaj kilametry padviešanaha parku abapał raki Hudzon na ŭzroŭni halerei Čełsi i restrukturyzacyja 61 tys.kv.m. Linkaln‑Centru, pryznačanych pad teatralna‑kancertnyja patreby.
Kali architektara zapytali, ci nie zajzdrościć jana svaim kaleham pa cechu z bujnych architekturnych firmaŭ, jakija na siońnia addajuć pieravahu Dubaju abo Pekinu, zamiest taho, kab pracavać u svaim horadzie? Jana adkazała: «Mnie tyja harady nie cikavyja…» Mała taho, aŭtar śćviardžaje, što maje «etyčnyja prablemy z kalehami, jakija raskidvajuć svaje architekturnyja stvareńni paŭsiul, biez pavahi da svaich i čužych kulturnych karanioŭ». «Kožnaja architektura maje svaje karani, i tolki pačynajučy ź ich i pavažajučy ich mahčyma transfarmavać jaje ŭ demakratyčnuju architekturu».
Voś jak pra rekanstrukcyju Linkaln Centru vykazaŭsia viadomy sučasny italjanski architektar Masymiljana Fuksas: «Linkaln Supercentar, pavodle zadumki jahonych aŭtaraŭ, ujaŭlaŭ ź siabie novy Akropal. Miesca, dzie byli sabranyja razam usie mahčymyja formy sučasnaha mastactva. Ńju‑Jorski filarmaničny arkiestar, Metrapaliten‑opera i Amerykanski teatar baletu zaŭsyjody, jak padajecca amerykancam, naležali da viaršyni suśvietnaj kultury. Era Saarynien, Ŭoles Harysan, Hordan Banšaft, a zatym i tvorčy uniosak Filipa Džonsana vyjavili kulturnuju płyń, jakuju my nazyvajem madernam i internacyjanalnym stylem — jany paśpiachova ŭvieś hety čas i ŭtvarali ŭrbanistyčnaje pałatno. Linkaln‑Supercentar taksama byŭ tvareńniem, jakoje i lubili, i nienavidzieli. Tema demakratyi ŭ sučasnym horadzie, jak padziemny ručaj, jaki časam vyjdzie na pavierchniu, pakažacca, a zatym znoŭ źniknie, nie pakinie śledu.
Architektura i demakratyja — heta tema, jakaja za apošnija hady ažyviła anemičnuju dyskusiju pamiž architektarami. Demakratyja i horad, demakratyja i architektura źjaŭlajucca, adnak, temami, jakija patrabujuć bolšaha pahłybleńnia. Ci architektura moža być dapamohaj u sutyknieńni z sučasnymi i budučymi fenomenami, jakija čakajuć čałaviectva? Całkam mahčyma, tamu što architektura składaje častku pracesu, jaki imkniecca da daskanałaści demakratyi. Daskanałaści niedasiahalnaj, ale žadanaj i nieabchodnaj. Voś čamu Linkaln‑Centar, jak i inšyja važnyja architekturnyja tvory, moža vyjści sa svajho pasyłu jon budavaŭsia jak asiarodak kultury dla nievialikaj hrupy ludziej, i stać šlacham, jaki dazvolić nablizić jak maha bolšuju kolkaść asobaŭ da kulturnych centraŭ. Demakratyja — heta suŭdzieł. U haradach kultura zaŭsiody suisnavała poruč z kamercyjaj i žytłom, što haradzkaja zabudova zaŭsiody i demanstravała. Adnak pierachod ad maleńkaj da vialikaj kolkaści žycharoŭ źmianiŭ našy harady i naša ŭjaŭleńnie pra toje, što značyć być haradžanami. 60% ludziej u śviecie vybrali sabie za miesca žycharstva bujnyja ŭrbanistyčnyja placoŭki. Zrabić mahčymym suisnavańnie roznych narodaŭ i etnasaŭ, roznych kultur i mentalnaściaŭ — adna z samych składanych metaŭ, jakuju čałaviectva pastaviła pierad saboj.
Šlach ad karanioŭ demakratyi «polisu» da demakratyi «mehapolisu» zusim nia prosty (voś dzie architektura i ŭrbanistyka mohuć praciahnuć ruku dapamohi). Linkaln‑Centar aŭtarstva Dyler i Skafidjo, jak i inšyja tvory, jakija demanstrujuć u haradach najlepšyja prajavy mastactva i čałaviečaj kreatyŭnaści, naradžajucca ź niespatolnaha žadańnia aŭtaraŭ dać mahčymaść vyjści na pavierchniu hetamu padziemnamu ručaju, pra miescaznachodžańnie jakoha ŭ dadzieny momant my nia viedajem dakładna.
 |
