Kolkaść dziaciej, jakija atrymlivajuć adukacyju pa-biełarusku, imkliva skaračajecca. Kali baćki chočuć, kab na hetaj movie vykładali pradmiety ŭ škole, jany pavinny prasić, pisać zajavy, nabirać «krytyčnuju masu» žadajučych, ci vazić małych u biełaruskamoŭny sadok i škołu na druhi kaniec horada. U rehijonach začyniajucca małakamplektnyja škoły, pieravažna biełaruskamoŭnyja. Što dumajuć nakont hetaha baćki, deputat Nacyjanalnaha schodu i pradstaŭniki Ministerstva adukacyi.
Šmatdzietny baćka: «My nie fryki, my adukavanyja ludzi, my chočam, kab dzieci vučylisia pa-biełarusku»
Prablemy biełaruskamoŭnaj adukacyi abmiarkoŭvali ŭ Tavarystvie biełaruskaj movy niekalki dzion tamu. U razmovie ŭdzielničali baćki, deputat Alena Anisim, pradstaŭniki Ministerstva adukacyi.
Deputat pałaty pradstaŭnikoŭ Alena Anisim ličyć, što moŭnaje pytańnie treba padnimać u parłamiencie. Momant zručny — rychtujecca novy Kodeks ab adukacyi. Tym bolš, da deputata z prablemami źviartajucca baćki. Pa papierach kožnaje dzicia maje prava atrymlivać adukacyju na biełaruskaj ci ruskaj movie. Ale, niahledziačy na harantyi, jakija daje zakanadaŭstva, na praktycy ź biełaruskim navučańniem ŭsio daloka nie tak prosta.
Žychar Minska Andruś Klikunoŭ — šmatdzietny baćka, u jaho čaćviora dziaciej.
— U našaj siamji mova kamunikacyi - biełaruskaja. Starejšyja — bilinhvy, a małodšaja ŭ svaje čatyry hady jašče całkam biełaruskamoŭnaja. Va ŭmovach rasijskamoŭnaha asiarodździa taki płan składana ažyćciavić, ale mahčyma, — raspaviadaje Andruś Klikunoŭ. — Chacieŭ by paprasić Ministerstva adukacyi zvažać na toje, što jość biełaruskamoŭnyja dzieci. My nie fryki. My adukavanyja ludzi, jakija bačać situacyju ŭ krainie i važnaść taho, što ŭ našym kantekście treba, kab raźvivałasia biełaruskaja mova, kab jana hučała z vusnaŭ dziaciej u pieršuju čarhu.
Ale vielmi časta baćki vymušany prykłaści vielmi šmat namahańniaŭ, kab dabicca harantavanaha prava dla svaich dziaciej.
— Pa-pieršaje, dzie znajści sadočki na biełaruskaj movie, škoły, himnazii na biełaruskaj movie ŭ miežach krokavaj dastupnaści? Druhaja prablema — adsutnaść pierajemnaści biełaruskamoŭnaj adukacyi. My žyviem u Maskoŭskim rajonie. Małodšyja dziaŭčynki chodziać u sadok u Paŭdniovy Zachad. Tam jość cudoŭnaja biełaruskamoŭnaja hrupa, vydatniejšaja vychavacielka, vydatniejšaja. Ale kali starejšaja dziaŭčynka jašče chodzić da hetaj vychavacielki, to małodšaja ŭžo nie maje šansaŭ atrymlivać daškolnuju aśvietu na biełaruskaj movie. Nu, na heta my zapluščvajem vočy, bo nam nasustrač iduć inšyja vychavacieli, jany imknucca kamunikavać z dačkoj pa-biełarusku. Voś małodšaja ŭžo padrastaje i chutka taksama pojdzie da hetaj vychavacielki ŭ biełaruskamoŭnuju hrupu, a starejšaja zaraz užo idzie ŭ škołu. Biada ŭ tym, što dzieci vychodziać z sadočka ad cudoŭnaj, addanaj svajoj pracy vychavacielki, i što my bačym? Na vieś Maskoŭski rajon Minsku tolki adna biełaruskamoŭnaja škoła — № 60, na vulicy Rozy Luksiemburh. Kali ŭ ciabie čaćviora dziaciej, nie tak lohka razvozić dziaciej kožny dzień pa samych roznych ustanovach adukacyi.
Andruś ličyć: baćki baćkami, ale ŭ pieršuju čarhu dziaržava pavinna zabiaśpiečyć pierajemnaść adukacyjnaha pracesa na ŭsich etapach, pačynajučy z daškolnaha ŭzrostu i da vyšejšaj škoły.
Akramia taho, u škołach nie matyvujuć dziaciej razmaŭlać pa-biełarusku.
— Dzieci z ruskamoŭnych siemjaŭ čujuć biełaruskuju movu zredku. Jašče ŭ maim pakaleńni dzieci jeździli na leta ŭ viosku, u ich tam byli biełaruskamoŭnyja babuli. Viartalisia i navat u rasiejskamoŭnaj škole pačynali niešta pa-biełarusku kazać. Zaraz dzieci ŭ vioski ŭžo amal nie jeździać. Na moj pohlad, vykładajučy biełaruskuju movu, treba rabić akcent na kamunikacyjnym aśpiekcie. Treba, kab dzieci viedali, što jość svaja mova, na jakoj možna nie tolki vyvučać pradmiety i hladzieć teatralnyja vystupy, a razmaŭlać.
Deputat Alena Anisim dadała, što siońnia jość baćki, jakija pieravodziać dziaciej na chatniaje navučańnie, nie zdoleŭšy pieramahčy niespryjalnuju dla biełaruskamoŭnych dziaciej sistemu.
— Našaja zadača — nie kanfrantacyja, ale treba abaznačyć, jakija my zaraz majem prablemy, — adznačyła Alena Anisim. — A paśla iści i kožnuju ź ich pačynać vyrašać. Biezumoŭna, u nas nie było b ni prablemaŭ z naboram, kali b my išli pa tym šlachu, pa jakim išła ŭ svoj čas Prybałtyka. U Litvie jakaja była situacyja u 60−70 hady? Na try škoły minimum dźvie byli na litoŭskaj movie, adna — na ruskaj. Nijakim inšym čynam pytańnie nie vyrašałasia. A ŭ 90-ja hady ŭ nas pačali zakryvać biełaruskamoŭnyja kłasy, biełaruskamoŭnyja škoły pieraprafiliravać. Situacyija ž była narmalnaja. Prablemy nie było, siońnia heta zroblena prablemaj. Zaraz u nas niama praciahu navučańnia biełaruskaj movie ni ŭ siarednieśpiecyjalnych ustanovach, ni ŭ vnu, za vyklučeńniem asobnych fakultetaŭ, prahram asobnych śpiecyjalnaściaŭ.
Maci dźviuch dziaŭčynak Miłana Michalevič ź Minsku adznačyła, što navat u biełaruskamoŭnaj himnazii jość prablema z dadatkovymi materyjałami.
— Užo niekalki hod starejšaje dzicia ŭ navučalnym pracesie karystajecca konturnymi kartami na ruskaj movie. Tamu što inšych «niama ŭ pryrodzie» — tak adkazvajuć va ŭsich kniharniach. Pracoŭnyja sšytki, jakija nie abaviazkovyja dla vykarystańnia ŭ navučalnym pracesie, ale jakija bolšaść nastaŭnikaŭ prosić nabyvać, u pryvatnaści pa hieahrafii, majucca tolki na ruskaj movie, ich nie pieravydajuć pa-biełarusku. Toje, što znachodzim — pieradajem z ruk u ruki.
Himnazija №23 adna ź ličanych, što pracuje pa-biełarusku
U rehijonach Biełarusi svaja prablema: začyniajucca małakamplektnyja škoły, a zbolšaha jany biełaruskamoŭnyja. Dziaciej viazuć aŭtobusami ŭ novuju škołu — časta ŭžo ruskamoŭnuju, alternatyvy nie prapanujecca, adznačyli ŭdzielniki razmovy.
Darečy, naprykancy maja «Naša Niva» praanalizavała dadzienyja Biełstata pa biełaruskamoŭnaj adukacyi. Tak, za apošnija 10 hadoŭ kolkaść vučniaŭ, jakija atrymlivajuć viedy pa-biełarusku, źmienšyłasia ŭdvaja: z 246 da 129 tysiač čałaviek. Vydańnie nazyvaje situacyju moŭnaj katastrofaj.
Minadukacyi: «Pytańnie ŭ tym, što niama žadajučych vučycca pa-biełarusku»
Iryna Bułaŭkina, hałoŭny śpiecyjalist upraŭleńnia ahulnaj siaredniaj adukacyi Ministerstva adukacyi, adkazvaje, što ŭ viedamstvie «taksama pieražyvajuć», što kolkaść tych, chto vučycca pa-biełarusku, skaračajecca.
— Z 2012 hoda Ministerstva adukacyi dazvoliła, paraiła ŭstanovam adukacyi z ruskaj movaj navučańnia vučebny pradmiet «historyja Biełarusi» vykładać na biełaruskaj movie. U nas jość mahčymaść farmiravać tyražy takich padručnikaŭ. Kali nabirajecca kłas, to dzieci majuć prava vyvučać u ruskamoŭnaj ustanovie adukacyi hety pradmiet na biełaruskaj movie, — adznačyła Iryna Bułaŭkina — Kali ŭ kłasie budzie adno takoje dzicia, to navučańnie pa-biełarusku ažyćciaŭlać składana.
Pradstaŭnica Minadukacyi pryvodzić ličby: u 2015−2016 navučalnym hodzie 18 760 vučniaŭ pažadali vyvučać historyju Biełarusi na biełaruskaj movie, u 2016−2017- 22 740.
Darečy, Alenie Anisim pryjšło piśmo z rehijonaŭ. Baćki prosiać deputata chadatajničać pierad parłamientam i Ministerstvam adukacyi, kab va ŭsich navučalnych ustanovach Biełarusi biełarusaznaŭčyja dyscypliny (historyja Biełarusi, hieahrafija Biełarusi, historyja biełaruskaj kultury) vykładalisia pa-biełarusku. Adpaviednyja źmieny prapanujuć unieści ŭ Kodeks ab adukacyi. Prosiać taksama ab mahčymaści stvarać u kłasach pa hetych pradmietach dźvie hrupy, kali tolki častka baćkoŭ žadaje biełaruskamoŭnaha vykładańnia.
Što datyčycca zaŭvah pra niesistemnaść i niepierajemnaść biełaruskamoŭnaha navučańnia, krokavuju niedastupnaść biełaruskamoŭnych škoł, ź imi pradstaŭnica Minadukacyi paraiła iści ŭ vykanaŭčyja i rasparadčyja orhany ŭłady.
— U horadzie Minsku heta kamitet pa adukacyi Minharvykankama. I vielmi karysna było b, kab pradstaŭniki kamitetu pa adukacyi prysutničali na takich razmovach i viedali hetyja prablemy, — adznačyła Iryna Bułaŭkina.
Jana začytała, u jakich škołach i kłasach u dźviuchmiljonnym Minsku adukacyja siońnia viadziecca pa-biełarusku.
***
Biełaruskamoŭnyja škoły i kłasy
(Minsk, 2016−2017 hh., pa infarmacyi Iryny Bułaŭkinaj, Minadukacyi)
Zavadski rajon. Himnazija № 14, siaredniaja škoła № 68 (tolki niekalki biełaruskamoŭnych kłasaŭ), siaredniaja škoła № 112 (biełaruskamoŭnym byŭ tolki pieršy kłas).
Leninski rajon. Himnazija № 38.
Maskoŭski rajon. Siaredniaja škoła № 60
Kastryčnicki rajon. Siaredniaja škoła № 89 (byli tolki pieršy i druhi kłasy).
Partyzanski rajon. Siaredniaja škoła № 72 (tolki 3 i 4 kłasy pačatkovaj škoły).
Pieršamajski rajon Himnazija № 9, siaredniaja škoła № 190 (niekalki kłasaŭ).
Saviecki rajon. Himnazija № 23.
Frunzienski rajon. Himnazija № 4.
***
— U Frunzienskim rajonie płanujecca adkryć pieršyja kłasy ź biełaruskaj movaj navučańnia ŭ šerahu ustanoŭ ahulnaj siaredniaj adukacyi. Ale heta pry ŭmovie, što buduć vučni, — adznačaje Iryna Bułaŭkina. — Na siońniašni dzień u siaredniaj škole № 56 — try zajavy ad baćkoŭ, jakija žadajuć vyvučać pradmiety na biełaruskaj movie, u škole № 96 — taksama try zajavy, u škole № 128 — 10 zajavaŭ, u № 151 — 4 zajavy, u № 179 — 1 zajava. Nu i ŭsio… Ja paraiła śpiecyjalistam adździeła adukacyi: kali nie zmožacie adkryć u kožnaj škole taki kłas, adkryjcie ŭ niejkaj adnoj škole. Jany razhledziać pytańnie i buduć vybirać tuju ustanovu, u jakuju budzie zručna dabiracca z roznych kancoŭ Frunzienskaha rajona.
Ale, kaža čynoŭnica, situacyja z adkryćciom novych kłasaŭ stanie zrazumiełaj nie raniej za 31 žniŭnia.
— Jašče chaču skazać, što, dziakujučy namahańniam hramadskaści i Ministerstva adukacyi, ŭ minułym hodzie u siaredniaj škole Mahilova adna dziaŭčynka vučyłasia pa-biełarusku. Ale heta byŭ nie poŭny biełaruskamoŭny kłas: šeść pradmietaŭ linhvistyčnaha i fiłałahičnaha nakirunku vykładalisia pa-biełarusku, astatnija — pa-rusku, — adznačyła Iryna Bułaŭkina i pryviała jašče niekalki padobnych prykładaŭ u krainie.
Pradstaŭnica Ministerstva adukacyi ŭpeŭniła, što ŭ Biełarusi jość mahčymaść i ŭ ruskamoŭnaj, i ŭ biełaruskamoŭnaj adukacyi.
— Pytańnie ŭ tym, što niama žadajučych vučycca pa-biełarusku!
— Skažycie, kolki zajavaŭ ad baćkoŭ dastatkova siońnia dla taho, kab u ruskamoŭnych škołach adkryŭsia biełaruskamoŭny kłas? — spytalisia žurnalisty.
— Pa kodeksie, jak zaraz isnuje, u himnazii i ŭ pieršych-trecich kłasach — 20 vučniaŭ, dalej — 25.
Na pytańnie, čamu, niahledziačy na roŭnaść dziaržaŭnych moŭ, navat adnoj zajavy niedastatkova (kali nie ličyć vyklučeńni), kab u ruskamoŭnaj škole aŭtamatyčna adčynić biełaruskamoŭny nakirunak, pradstaŭnica Minadukacyi spasłałasia na zakanadaŭstva i adpraviła da kiraŭnictva.
Nakont niedachopu dadatkovych školnych materyjałaŭ pa-biełarusku, pradstaŭniki ministerstva ŭpeŭnienyja: havorka idzie tolki pra tyja rabočyja sšytki, u jakich niama śpiecyjalnaha hryfa Minadukacyi.
