Dziejańni Rasiei na Kaŭkazie, kali vieryć sacapytańniam, padtrymlivajuć prynamsi 80% rasiejskaha elektaratu. I ŭ hetym ničoha dziŭnaha niama, kali ŭličvać prapahandyscki efekt pracy rasiejskich dziaržtelekanałaŭ.
Ale pa‑raniejšamu ździŭlaje toje, što rasiejskaja intelektualnaja elita — palitolahi, historyki, sacyjolahi, žurnalisty — amal adnahałosna, choć i z ahavorkami, apraŭdvajuć hetyja dziejańni.
Dakładniej tak — u Paŭdniovaj Asetyi rasiejskija vojski, maŭlaŭ, dziejničali słušna, bo «dali pa zubach» Saakašvili i abaranili asetynaŭ ad «hienacydu». A voś pierachodzić miažu Hruzii było nia śled. (Tolki dzie jana ciapier, taja miaža?)
Čamu padajecca važnym iznoŭ źviarnuć na heta ŭvahu. Pa‑pieršaje, tamu, što ŭ biełaruskaj dziaržaŭnaj presie, dy ŭ bolšaści niedziaržaŭnych ŚMI surjoznaje abmierkavańnie apošnich padziejaŭ u Hruzii amal adsutničaje. Nie prymać ža ŭsurjoz kamentary ŭ navinach STV pra toje, što Biełaruś biezumoŭna pavinna padtrymać niezaležnaść Paŭdniovaj Asetyi dy Abchazii, a na reakcyju Zachadu — naplavać. (Litaralna tak i zajaviŭ niadaŭna deputat pałaty pradstaŭnikoŭ Siarhiej Kaścian.)
Pa‑druhoje, jakim by ni byŭ vybar ciapierašnich uładaŭ RB u dačynieńniach z Zachadam i Rasiejaj, jak by ni paviarnuŭsia dalejšy los Biełarusi, usio adno daviadziecca tym albo inšym čynam padtrymlivać stasunki z uschodnim susiedam, niejak ich vybudoŭvać na racyjanalnaj padstavie. Ale pieradusim varta pazbavicca niekatorych iluzijaŭ — u pryvatnaści, što da spadziavańniaŭ častki biełaruskaj intelihiencyi na «prasunutuju» demakratyčnuju apazycyju ŭ Rasiei, choć by ŭ perspektyvie.
Ułasna kažučy, paśla apošnich parlamenckich i prezydenckich vybaraŭ tamtejšaja demapazycyja pierastała być systemnaj. Ale ž i ŭ dysydentaŭ u klasyčnym sensie słova jaje pradstaŭniki nie pieratvarylisia. U klučavych pytańniach — takich, jak zamiežnaja palityka Rasiei, — jany trymajucca ŭ cełym patryjatyčnaj pazycyi, pazycyi padtrymki svajoj dziaržavy, krytykujučy ŭładu, chiba, za metady, jakimi viadziecca hetaja palityka. Na takuju pazycyju, zrazumieła, kožny maje prava. Ale časam u patryjatyčnym paryvie niekatoryja palitolahi zabyvajucca pra svoj abaviazak analizavać padziei i źjavy, a nia tolki davać im acenki.
«My pierastali być vorahami»
Charakterny prykład — abmierkavańnie na superliberalnym internet‑sajcie «Hrani. Ru» temy: ci možna ličyć, što ŭ vyniku padziejaŭ u Hruzii śviet viarnuŭsia ŭ epochu «chałodnaj vajny»? Usie ŭdzielniki dyskusii faktyčna ŭ adzin hołas zajaŭlajuć: nie, «chałodnaj vajny» niama i być nia moža pavodle vyznačeńnia.
«Hety vyraz byŭ zamacavany za supraćstajańniem kankretnych systemaŭ, tady była idealahičnaja linija frontu, pa roznyja baki jakoj było šmat krainaŭ, abjadnanych idealohijami. Z adnaho boku — zachodniaja demakratyja, z druhoha — saviecki balšavizm». (Hieorhi Sataraŭ, były pamočnik prezydenta Jelcyna.)
«Strach źnik, my pierastali być vorahami, źnikła idealahičnaja kanfrantacyja». (Alaksandar Kanavałaŭ, — dyrektar Instytutu stratehičnych acenak).
«Chałodnaja vajna — heta dvuboj idealohijaŭ, jakija majuć hlabalny charaktar. Rasieja nia jość krynicaj idealohii, što maje hlabalny charaktar, tamu chałodnaja vajna niemahčymaja».(Stanisłaŭ Białkoŭski, jaki pradkazvaŭ, što Pucin paśla prezydenckich vybaraŭ sydzie z palityki.)
I tolki palitolah Dźmitry Areškin dapuskaje, što Rasieja sprabuje ciapier kali nie «adnavić žaleznuju zasłonu pamiž raźvitym śvietam i Rasiejaj, dyk śćvierdzić pseŭdasavieckuju systemu kaštoŭnaściaŭ». Tut užo, jak kažuć, ciaplej…
Pytańnie sučasnym palitolaham i historykam — i nia tolki rasiejskim, ale j biełaruskim: pry kancy 1940‑ch — u pačatku 1950‑ch stalinskaja savieckaja idealohija ničym nie adroźnivałasia ad idealohii balšavikoŭ u 1917‑m? Balšaviki, jak viadoma, tady vysunuli lozunhi: «Niachaj žyvie suśvietnaja revalucyja! Mir narodam!» Ale ad tak zvanaha praletarskaha internacyjanalizmu nie zastałosia j śledu ŭ časie Druhoj suśvietnaj vajny. U 1942—1943 ułady ŭspomnili pra śviatuju pravasłaŭnuju Ruś, Alaksandra Nieŭskaha i hieneralisimusa Suvorava. U 1944 pačałasia masavaja departacyja čačencaŭ, inšych kaŭkazcaŭ, kałmykaŭ, krymčakoŭ, turak‑meschietyncaŭ — usich narodaŭ, abvinavačanych Stalinym u masavym pasobnictvie akupantam.
9 traŭnia 1945 hodu ŭ svaim śviatočnym toście Stalin prypisaŭ hałoŭnuju rolu ŭ pieramozie nad niamieckim fašyzmam «rasiejskamu narodu». («Ja pju, pierš za ŭsio, za zdaroŭje rasiejskaha narodu tamu, što jon źjaŭlajecca najbolš vybitnaj nacyjaj z usich nacyjaŭ, što ŭvachodziać u skład Savieckaha Sajuzu».) Usim astatnim narodam, jak vynik, advodziłasia rola zdradnikaŭ albo, u lepšym vypadku, pamočnikaŭ.
Biełarusy, jakija pieražyli niamieckuju akupacyju, taksama trapili pad padazreńnie ŭ nielajalnaści j navat supracoŭnictvie z akupantami. Było abvieščana, što partyzanskuju baraćbu ŭ Biełarusi arhanizavała CK KPB pad kiraŭnictvam Kramlu i pry ŭdziele doblesnaha NKVD. (Miž inšaha, tut uźnikaje jašče adzin momant. Dumki tych, chto ličyć, byccam partyzanka była całkam inśpiravanaja Maskvoj i što ŭ partyzanach byli vyklučna enkavedysty, palitruki‑»akružency» i prosta bandziuki, jakija zajmalisia rabavańniami dy hvałtam, mała čym, pa sutnaści, adroźnivajucca ad ćvierdžańniaŭ byłych hebistaŭ i stalinistaŭ, jakija advodziać biełaruskamu narodu rolu bydła. Ale ŭ hetym artykule niama patreby spyniacca na hetaj temie.)
Paśla vajny pačałasia baraćba ź «nizkapakłonstvam pierad Zachadam», a potym ź «biazrodnymi kasmapalitami» (inakš kažučy — ź jaŭrejami), jakim zabaraniali zajmacca kulturaj, navukaj, zajmać pasady lekaraŭ i h.d. I ŭsio heta adbyvałasia na fonie antyamerykanskaj, antyzachodnickaj isteryi.
Inakš kažučy, palityka SSSR pry kancy žyćcia Stalina była ŭžo nia stolki savieckaj (dakładniej, nia tolki savieckaj), kolki imperskaj, prasiaknutaj vialikadziaržaŭnym rasiejskim šavinizmam i ekspansijanizmam.
Zakančeńnie historyi?
Mienavita takuju palityku, jak my bačym, sprabujuć adradzić siońnia Pucin i jahonaja kamanda. Dniami ŭ Rasiei źjaviŭsia novy padručnik historyi SSSR (1917—1945), jaki budzie rekamendavany ŭ jakaści hałoŭnaha navučalna‑metadyčnaha dapamožnika dla rasiejskich nastaŭnikaŭ. Stalin u im nazyvajecca samym paśpiachovym menedžaram XX stahodździa, masavyja represii 1930‑ch apraŭdvajucca «prahmatyčnymi zadačami» kiraŭnictva krainy, a zabojstva aficeraŭ Vojska Polskaha (siarod jakich byli i biełarusy) u Katyni — «histaryčnaj adpłataj» za zabojstva čyrvonaarmiejcaŭ u Polščy ŭ 1920‑m. Apalahety pucinskaj vialikadziaržaŭnickaj palityki imknucca ŭklučyć dziela svaich metaŭ u sučasnuju historyju Rasiei ŭsio: ad Bizantyi i Kijeŭskaj Rusi, ułučna ź Jarasłavam Mudrym, ad apryčniny Ivana Hroznaha i carskaj dynastyi Ramanavych da Vialikaj sacyjalistyčnaj revalucyi, raskułačvańnia (ale biaz hoładu, jakoha, kaniečnie, nie było), Druhoj usiaśvietnaj i chałodnaj vojnaŭ, zavajavańnia kosmasu, jadziernych vyprabavańniaŭ, braterskaj internacyjanalnaj dapamohi Čechasłavaččynie i Aŭhanistanu. Voś tolki harbačoŭski i jelcynski peryjady nia vielmi choča ŭspaminać ciapierašniaja rasiejskaja namenklatura, całkam abaviazanaja svaim stanoviščam i ŭzbahačeńniem Jelcynu. Nu i, kaniečnie, śniežań 1991 hodu, Viskuloŭskija pahadnieńni pra SND. Ich nia tolki nia chočuć uspaminać, ich chočuć pierahledzieć post‑faktum, najaŭnym paradkam. Što ŭłasna kažučy, užo j zrabiŭ Kreml, pryznaŭšy niezaležnaść Abchazii i Paŭdniovaj Asetyi.
Liberalnaja intelihiencyja, jakaja klaniecca ŭ viernaści ideałam revalucyi 1991‑ha, pa sutnaści, nia choča pryznać, što savieckaja, stalinisckaja častka historyi Rasiei nikudy nie padziełasia, što stalinizm, u krychu madernizavanym i padmalavanym vyhladzie, znoŭ naviazvajecca Kramlom narodam Rasiei i navakolnym krainam u jakaści adzina pravilnaj madeli isnavańnia. Heta i jość jaje cyvilizacyjny vybar. Pryznavać hetaha nia chočacca, bo heta aznačaje pryznać krušeńnie svaich demakratyčnych ideałaŭ i iluzijaŭ.
Da «haračaj vajny» Zachadu z Rasiejaj sprava, vidać, sapraŭdy nia dojdzie, jak i da poŭnamaštabnaj «chałodnaj». Ale ž i dziŭnaja chaładnavataja vajna doŭha praciahvacca nia moža. Chto ŭ joj prajhraje — jasna ŭžo ciapier. Rasiejskija tanki ŭ razburanym hruzinskim Hory, na fonie pomnika Stalinu kala muzeju jahonaha imia ŭ jahonym rodnym horadzie — znak taho, što koła historyi zamknułasia. Praz 130 hadoŭ z dnia naradžeńnia Josifa Džuhašvili nabližajecca zakančeńnie stvoranaj im imperyi.
Lepšuju dekaracyju dla hetaha ciažka było prydumać.
