23 studzienia 1938 skončyŭ žyćcio palityk, navukoviec, adzin z kiraŭnikoŭ BNR. Vacłava Łastoŭskaha aryštavali ŭ 1930 h. pa spravie «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi», trymali ŭ turmie, paśla adpravili ŭ vysyłku ŭ Sarataŭ. Tam Łastoŭskaha ŭ 1937-m aryštavali paŭtorna i prysudzili da rasstrełu «jak ahienta polskaj raźviedki i ŭdzielnika nacyjanał-fašysckaj arhanizacyi».
Vacłaŭ Łastoŭski ŭ redakcyi «Našaj Nivy». Vilnia, 1914 hod.
Premjerstva Łastoŭskaha było adznačana i padtrymkaj antypolskaj biełaruskaj partyzanki, i notaj pra pryznańnie prava Litvy na Vilenski kraj, uručanaj im u 1922 h. staršyni Hienueskaj kanferencyi. Za heta Anton Łuckievič piśmova nazyvaje Łastoŭskaha «bandytam». Adnosiny Łastoŭskaha z Łuckievičami nikoli nie byli hładkimi...
Łastoŭski i Łuckievič
Va ŭspaminach Vacłaŭ Łastoŭski pisaŭ, što redakcyja «NN» była padzielenaja na dźvie pałaty: vierchniuju, u jakuju ŭvachodzili braty Łuckievičy i Ŭłasaŭ, i nižniuju, dzie pracavali Kupała, Anton Lavicki, sam Łastoŭski. Kamunikacyja miž pałatami adbyvałasia šlacham prasoŭvańnia pad dźviery tekstaŭ dla redaktury.
Łastoŭski i nia moh vyklikać davieru redaktaraŭ, — śćviardžaje A.Sidarevič. — Braty Łuckievičy, Ułasaŭ byli CK Biełaruskaj sacyjalistyčnaj hramady. «Naša Niva» na toj čas była štabam partyi i naahuł biełaruskaha ruchu. (Pakul u 1913 h. nie źjaviłasia hazeta «Biełarus» i nie pačaŭ afarmlacca chryścijanska‑demakratyčny ruch.) Łastoŭski ž pryjšoŭ jak čužy, jak techničny rabotnik na akład narodnaha nastaŭnika — 25 rubloŭ.
Čamu Łuckievičy ličyli jaho idejna čužym?Bo niekalki razoŭ mianiaŭ partyjnaść — spačatku byŭ u Polskaj partyi sacyjalistyčnaj, u našaniŭski peryjad ustupiŭ u Hramadu. Paźniej z sacyjalista zrabiŭsia nacyjanalistam. (BSH stajała na pazycyjach «krajovaha» patryjatyzmu, nadajučy bolš uvahi sacyjalnamu vyzvaleńniu dla nasielnikaŭ Biełarusi ŭsich nacyjanalnaściaŭ.) Paśla Łastoŭski mieŭ namier razam z baronam Kazimieram Šafnahielem i kniaziem Vincentam Śviatapołk‑Mirskim stvaryć klerykalna‑kanservatyŭnuju partyju, a ŭ 1919‑m niečakana dla mnohich staŭ eseram.
Łastoŭski‑redaktar
Niahledziačy na palemiki, kancepcyja «Našaj Nivy» zastavałasia niaźmiennaj i vyvieranaj, kaža historyk Andrej Unučak.Pry Ŭłasavu było chiba bolš ekanamičnych materyjałaŭ — jon sam žyva cikaviŭsia ekanomikaj; kali faktyčnym kiraŭnikom redakcyi byŭ Łastoŭski, bolš uvahi źviartałasia na litaraturu, farmavańnie nacyjanalnaj idei; na Kupałavu dolu prypali cenzurnyja biełyja plamy, źviazanyja z pačatkam vajny. Idejnaje ž i stratehičnaje redahavańnie hazety ciaham usiaho jaje isnavańnia ažyćciaŭlaŭ Anton Łuckievič. Hetaksama Łuckievič, dy jašče Francišak Alachnovič, pisali pieradavicy ŭ hazecie «Homan», što vychodziła ad 1916 h. pad niamieckaj akupacyjaj i redaktaram jakoj amal paŭtara hodu byŭ Łastoŭski. Dziŭny fakt, źviartaje ŭvahu A.Sidarevič, za čas redaktarstva jon nie napisaŭ, badaj, nivodnaha palityčnaha artykułu. Zajmaŭsia historyjaj, beletrystykaj.
Łastoŭski i «krajoŭstva»
Łastoŭski palemizuje na staronkach «NN» z byłymi adnapartyjcami. Viadomy jahony list da Antona Łuckieviča, u jakim Łastoŭski rezka vystupaje suprać Ułasava, vinavaciačy jaho ŭ «liberalnaści da krajovaj idealohii» (majecca na ŭvazie napisany ŭ 1912 h. prahramny artykuł Ułasava z kancepcyjaj «kraju piaci nacyjaŭ»). Łastoŭski zaklikaje «abapiracca na fanatykaŭ śviatoj spravy» nacyjanalnaha adradžeńnia.
Kancepcyja «krajoŭstva», pryniataja BSH, vyrasła z systemy arhaničnaj pracy, jakuju stvaryła miascovaja elita paśla parazy paŭstańnia 1863 h., — kaža A.Unučak. — Padstavovym pryncypam taje systemy byŭ pryncyp lehalnaści. Pad vyhladam sielskahaspadarčych tavarystvaŭ, praviadzieńnia sielhasvystavaŭ Vajniłovič, Skirmunty stvarali systemu ŭpłyvu, miascovaha samakiravańnia, niezaležnuju ad carskich čynoŭnikaŭ.Kultyvavali niezaležnuju ad rasiejskaj dziaržavy aktyŭnaść.
I Łuckievičy, i Ŭłasaŭ byli taksama nośbitami hetaj idei. Pahladzicie — i «NN» vystupaje za ziemstvy, samakiravańnie. Vystupaje za stvareńnie sietki narodnych škołaŭ — heta druhi važny punkt. «NN» raspaŭsiudžvajecca praz tuju samuju sietku ahientaŭ, što i šmatlikija polskija hazety. Praź sietku, jakaja stvarałasia dziesiacihodździami. Dziela pašyreńnia ŭpłyvu dziejačy BSH stvarajuć — pobač z «Našaj Nivaj» — hazety na polskaj (Kurjer Krajowy) i rasiejskaj («Viečierniaja Hazieta») movach.
Paźniej, u lutym 1918 hodu, Łastoŭski adzin hałasuje na pasiedžańni Biełaruskaj Rady suprać stvareńnia Biełaruska‑litoŭskaj dziaržavy — na «krajovych» padstavach.
Da padziełu redakcyi, jak jaho apisvaje Łastoŭski, A.Unučak stavicca skieptyčna: «Byŭ padzieł nievidočny, padzieł u vychavańni, adukacyjnym uzroŭni. Łuckievičy i Ŭłasaŭ, byli nośbitami arystakratyčnaj tradycyi, Łastoŭski ž byŭ samavuk, niachaj i hienijalny, Kupała taksama ŭ vialikaj miery. Kupała ŭ listach źviartajecca da Łuckieviča «panočak». Heta było naturalna. I jakraz Łuckievičy, Ułasaŭ imknulisia zahładzić hetuju prorvu. Znachodzili rabotnikam žytło, pracu, mahčymaść vučycca, uvodzili «ŭ śviet». Navat toj fakt, što
Łastoŭski byŭ u masonskaj łožy, jakuju na ŭsierasiejskim uzroŭni pradstaŭlaŭ A.Łuckievič, — chto inšy jaho moh tudy zaprasić? Chiba heta nia śviedčańnie ŭmoŭnaści padziełaŭ?
Łastoŭski‑mason
Što takoje było masonstva — «masaneryja», jak kazali ŭ Vilni, u pačatku XX stahodździa? Nadnacyjanalnaja arhanizacyja, što jadnała prahresiŭnych ludziej, jakija stavili svajoj metaj źviaržeńnie samaŭładztva. Pradstaŭnik Vilenskaj masonskaj łožy Anton Łuckievič na ahulnarasiejskich źjezdach sustrakaŭsia, da prykładu, ź Michajłam Hrušeŭskim, Alaksandram Kieranskim, kaža Anatol Sidarevič. Ale nacyjanalnaje i sacyjalnaje zaŭždy biare vierch. U 1917 hodzie adbyŭsia momant iściny. I
byłyja masony, kali paŭstała patreba budavać nacyjanalnyja dziaržavy, stali pa roznych bakach barykadaŭ.
Łastoŭski‑premjer
Daŭnija idealahičnyja i palityčnyja supiarečnaści z A.Łuckievičam pryčyniłsia da taho, što ŭ śniežni 1919 hodu Łastoŭski daŭ zhodu stać «ściaham» pieravarotu ŭ Radzie BNR, splanavanaha Kračeŭskim i Zacharkam. Jany vinavaciać A.Łuckieviča ŭ «palanafilskaj palitycy» za pastajannyja sustrečy z Padereŭskim i Piłsudzkim. Jany ličać, što varta raspačać pieramovy z balšavikami. A «palanafił» Łuckievič u toj čas internavany palakami i znachodzicca pad faktyčnym aryštam u varšaŭskim hateli. Jon, Łuckievič, viedaje, što Łastoŭski, Kračeŭski i Zacharka stali na falšyvy šlach, bo staršynia Saŭnarkamu USSR Chryścijan Rakoŭski adnaznačna skazaŭ jamu, što saviety nie pryznajuć BNR, navat kali BNR prymie savieckuju kanstytucyju. Łuckievič šukaŭ klučy ad biełaruskaha pytańnia ŭ Paryžy, Berlinie i Varšavie. Staŭleńnie ž Zachadu vykazaŭ adzin z haspadaroŭ tahačasnaha śvietu, Žorž Klemanso, udaryŭšy pa mapie na tym miescy, dzie mieścicca Biełaruś, i pramoviŭšy: «Tut budzie Rasieja!» Zastavałasia nadzieja na Piłsudzkaha, jaki peŭny čas byŭ schilny budavać novuju Reč Paspalituju na federatyŭnych pryncypach. Pryznała b BNR Polšča — pryznaŭ by i Zachad.
Premjerstva Łastoŭskaha było adznačana i padtrymkaj antypolskaj biełaruskaj partyzanki, i notaj pra pryznańnie prava Litvy na Vilenski kraj, uručanaj im u 1922 h. staršyni Hienueskaj kanferencyi. Za heta Anton Łuckievič piśmova nazyvaje Łastoŭskaha «bandytam». Navošta Łastoŭski heta zrabiŭ? Mo raźličvaŭ zdabyć padtrymku ad litoŭcaŭ na dziejnaść partyzanki, ny kulturnyja prajekty. Jahonaja «Historyja biełaruskaj (kryŭskaj) knihi» vyjdzie ŭ Litvie.
Łastoŭski — hienijalny samavuk, kaža historyk Anatol Sidarevič.
Pačatkovaja škoła, niaskončanaja himnazija (adličany za niazdadzieny ekzamen pa rasiejskaj movie) — voś i ŭsia adukacyja. A stvaryŭ pijanerskuju pracu «Karotkaja historyja Biełarusi» (pieršuju napisanuju biełarusam pa‑biełarusku dla biełarusaŭ, jak adznačaŭ prafesar Anatol Hryckievič).«Historyja biełaruskaj (kryŭskaj) knihi» zasłuhoŭvaje vysokaj acenki navat sučasnych daśledčykaŭ. Jaje prezentuje, da prykładu, prafesar Jaŭhien Niemiroŭski ŭ pieršym tomie svajoj «Istorii słavianskoho kiriłłovskoho knihopiečatanija», što vyjšła ŭ Maskvie ŭ 2003 h.
Navat za savieckim časam, kali samo imia Vacłava Łastoŭskaha nielha było stanoŭča zhadvać u druku, jahonyja tvory žyli svaim žyćciom. Tak, niekalki napisanych im padańniaŭ, takich jak «Niapro i Sož», «Kniaź i vajavoda», uvajšli pad vyhladam narodnych u akademičny zbornik «Lehiendy i padańni». Znaŭca historyi našaniŭskaha peryjadu Ściapan Aleksandrovič apublikavaŭ u 1970‑ia ŭ «LiMie» natatku pra vydadzienuju ŭ 1913 h. u Pinsku knižačku «Pryhody Tarasa i Panasa» aŭtarstva niejkaha Arcioma Muzyki. Ci viedaŭ jon, što heta pseŭdanim Łastoŭskaha? I što hety tvor pad sapraŭdnym imiem aŭtara vychodziŭ u miunchienskim vydańni jahonych tvoraŭ? Napeŭna ž.
Nia vyklučana, što i pieśnia «U niadzielku paranieńku…» pra bitvu pad Voršaj naležyć piaru hienijalnaha stylizatara Łastoŭskaha.Ale hetaha my ŭžo nikoli nie daznajemsia.
