Krušni śvisłackaha zamku
Pałac Bułhakaŭ u Žyličach
Antyčnaja lapnina, dekaratyŭnyja elementy, kaminy susiedničajuć z savieckimi vitražami i karcinami ŭ styli sacrealizmu.
Babrujskaja fartecyja
Ujazdnaja brama ŭ krasnabiareski pałac, azdoblenaja ŭ nieahatyčnym styli.
Pałac Kozieł-Pakloŭskich (kaniec XIX st.) u Krasnym Bierazie
Kažan (u centry) — jaskravy element ramanskaha i hatyčnaha stylu.
Anton Astapovič
Kali ŭ Biełarusi adnavić chacia b pałovu z raskidanych pa ŭsioj terytoryi architekturnych pomnikaŭ, my žyli b u inšaj krainie. Na žal, praminułyja 17 hadoŭ niezaležnaści byli biaźlitasna pramarnavanyja. I tolki ciapier, stamiŭšysia ad biaskoncych razmovaŭ ab raźvićci turyzmu, dziaržava siam-tam uziałasia-tki za adnaŭleńnie historyka-kulturnaj spadčyny. U vandroŭcy, naładžanaj Biełaruskaj asacyjacyjaj žurnalistaŭ, staršynia respublikanskaj rady HA «Biełaruskaje dobraachvotnaje tavarystva achovy pomnikaŭ historyi i kultury» Anton Astapovič paznajomiŭ nas z małaviadomym maršrutam pa Mahiloŭščynie, jaki maje ŭsie šancy stać kultavym.
Śvisłač
Vioska Śvisłač, centar sielsavietu ŭ Asipovickim rajonie, staić na malaŭničym miescy — złučeńni rek Śvisłač i Biarezina. Kaliści jana była stalicaj udzielnaha kniastva na paŭdniovaj miažy Połackaj ziamli. Bolš za 10 hadoŭ tamu źjaviŭsia dakument, zhodna ź jakim tutaka musiŭ paŭstać Nacyjanalny park, ale «voz i nynie tam».
Bolš za toje, kali zazirnuć u Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ, vy znojdziecie tam adno brackuju mahiłu časoŭ apošniaj vajny dy budynak 1911 hodu, jaki naležaŭ miascovamu habreju-handlaru i dzie mieściłasia kramka z karčmoj.
Absurd, ale hałoŭnaj śvisłackaj słavutaści — zamčyšča, kulturny słoj jakoha siahaje ažno CHIII stahodździa, u śpisie historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ niama. Čamu? «Nad śpisam, jaki byŭ zaćvierdžany ŭ 2007 hodzie, u asnoŭnym pracavała miascovaje čynavienstva. Kab było mienš kłopatu, šmat jakija abjekty paprostu ihnaravali», — tłumačyć Anton Astapovič, jaki sam pachodzić z Asipovičaŭ.
Pieršapačatkova śvisłacki zamak byŭ draŭlany. U 1655 hodzie, padčas žachlivaj vajny Rečy Paspalitaj z Maskvoj, spalili jaho daščentu. Tolki ŭ XVIII stahodździ na ŭzhorku pabudavali niekalki arsenalnych pamiaškańniaŭ — cajchhaŭzaŭ, ale dalej sprava nia rušyła. Ruiny, u jakich prasočvajecca tradycyjnaja biełaruskaja miašanaja muroŭka z razynkavym arnamentam, zachavalisia na zamčyščy da našaha času.
«U nas modna stała havaryć pra raźvićcio turystyčnaj infrastruktury. Dyk voś, letaś naša Tavarystva niekalki razoŭ źviartałasia da Nacyjanalnaha ahienctva pa turyźmie ź inicyjatyvaj pravieści dla turfirmaŭ sumiesny seminar pa interpretacyi historyka-kulturnaj spadčyny. Ale nasamreč ich heta nie cikavić!» — aburajecca spadar Astapovič.
Pakul miascovyja ŭłady marudziać, ruiny śvisłackaha zamčyšča hibiejuć biez achovy i kanservacyi. Kolki jany jašče vytryvajuć, nie viedaje nichto.
Žyličy
Mała chto viedaje, što ŭ vioscy Žyličy Kiraŭskaha rajona Mahiloŭskaj vobłaści mieścicca ci nie najvialikšy ŭ Biełarusi šlachiecki dvor — pałac Bułhakaŭ — pomnik epochi klasycyzmu pieršaj traciny XIX stahodździa.
U dobrym stanie zachavalisia paradnyja pamiaškańni.
Antyčnaja lapnina, dekaratyŭnyja elementy, kaminy susiedničajuć z savieckimi vitražami i karcinami ŭ styli sacrealizmu.
Siońnia pałac Bułhakaŭ (razam ź Niaśviskim i Mirskim zamkami, Krasnabiareskim pałacam, Kałožaj, Bieraściejskaj i Babrujskaj krepaściami i inš.) uvachodzić u śpis 10 nieruchomych historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ dla pryjarytetnaha finansavańnia ź dziaržbiudžetu. I adznačany jon 1-j katehoryjaj kaštoŭnaści.
Jak raspaviała navukovy supracoŭnik muzeju Iryna Šlachtava, letaś na raspracoŭku prajektna-kaštarysnaj dakumentacyi pa restaŭracyi zachodniaj častki pałacu było vydzielena 360 młn rubloŭ. Sioleta tam pavinny raspačacca restaŭracyjnyja raboty koštam bolš za 1 młrd. rubloŭ.
Da 2010 hoda ŭ Žylickim pałacavym kompleksie planujecca całkam adnavić šlachieckuju siadzibu XIX stahodździa. Ale pa infarmacyi, jakuju Anton Astapovič atrymaŭ ad navukovaha kiraŭnika prajektu — dyrektara Centru pa rehieneracyi historyka-kulturnych landšaftaŭ i terytoryj Alaksandra Kropatava, finansavańnie moža być pamienšanaje, a terminy zdačy abjektu adniesienyja na 4-5 hadoŭ.
Babrujsk
Jašče adzin abjekt z TOP-10 nieruchomych historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi — Babrujskaja fartecyja (krepaść), pabudavanaja na miescy staražytnaha horadu na pačatku XIX stahodździa. Jahony stan vyklikaje najbolšy niepakoj admysłoŭcaŭ.
Charakterna, što samy ciažki ŭdar fartecyja pieraniesła nie padčas suśvietnych vojnaŭ, a ŭ 1950-60-ja hady. Tady saviety źniščyli ŭsie vonkavyja fartyfikacyjnyja pabudovy, vały, bastyjony. Siońnia zastaŭsia tolki 8-my palihon uzdoŭž Biareziny, reštki ŭmacavańnia «Frydrych Vilhielm», fort Apiermana i šerah kazarmaŭ.
«Samaje strašnaje,— raspaviadaje Anton Astapovič, — što ŭ miascovych uładaŭ niama ahulnaj kancepcyi ŭ dačynieńni da historyka-kulturnaj kaštoŭnaści 2-j katehoryi. Abjekty Babrujskaj krepaści raspradajucca navat biez aŭkcyjonu i za hetymi supraćzakonnymi dziejańniami niama anijakaha kantrolu. Naprykład, letaś ja razmaŭlaŭ z pradprymalnikam, jaki vykupiŭ u harvykankama kazarmu za 50 tys. rubloŭ!».
Dadamo, što uletku na terytoryi krepaści byŭ adčynieny najvialikšy ŭ Biełarusi ŭltrasučasny ladovy pałac, što, pa słovach ekspertaŭ, taksama jość parušeńniem historyka-kulturnaha zakanadaŭstva.
Krasny Bierah
Krasnabiareski pałac kanca XIX st. Kozieł-Pakleŭskich (2-ja katehoryja kaštoŭnaści) — prykład ramantyčnaj architektury, jakaja spałučaje ŭ sabie niearamanskaje abličča — tak zvanaje «cahlanaje» dojlidztva, i kompleks interjernaj azdoby pakojaŭ i załaŭ pałacu — u stylach antyčnym, hatyčnym, alhambry, mańjeryzmu, baroka i h.d.
Ciaham dziesiacihodździaŭ tut mieścilisia navučalnyja karpusy sielhastechnikuma. U 1993-m pačałasia restaŭracyja, ale praz sparadyčnaje finansavańnie budynina pačała razvalvacca na vačach. Pałac uratavaŭ cud. Kažuć, adnojčy ŭ 2003 hodzie tahačasny staršynia Kamitetu dziaržkantrolu Anatol Tozik vyrašyŭ pakazać žoncy miaściny junactva. Ubačany zaniapad tak aburyŭ čynoŭnika, što jon nadaŭ spravie novy impuls.
Ciapier, pa słovach Antona Astapoviča, restaŭracyja Krasnabiareskaha pałacu ŭ metadalahičnym planie — adna z najmienš prablemnych u krainie. Jak i ŭ Žyličach, padradčykam pa restaŭracyi ŭnikalnych unutranych interjeraŭ vystupaje ZAT NVA «Elvira», dzie sabranyja najlepšyja restaŭracyjnyja kadry krainy.
Restaŭratary sprabujuć vykonvać mižnarodnyja metodyki, ale ŭdajecca heta daloka nie zaŭsiody. Hetak, zamiž draŭlanych akonnych prajomaŭ pastavili plastykavaja škłopakiety.
Pierad tym, jak budavać pałac, tut zasnavali svaju cahielniu, ale pakolki ŭłasnych tradycyjaŭ vytvorčaści nie było, cehła vychodziła vielmi nizkaj jakaści. Praŭda, siońnia jość niamieckaja technalohija, jakaja dazvalaje ŭzmacniać hetyja vosypy.
Historyk architektury Natalla Piatrovič, jakaja rychtavała navukovuju daviedku Krasnabiareskaha pałacu, pierakananaja, što jon musić być zaniesieny ŭ śpis JUNESKA.
Padsumoŭvajučy, raskład z histaryčnymi pabudovami ŭ Biełarusi davoli prosty: kali prymajecca pastanova ab nadańni siadzibie ci pałacu katehoryi kaštoŭnaści (pažadana 1-j), — usio budzie dobra, buduć vyłučacca srodki i pabudovu buduć restaŭravać. Pomnik zastaniecca pa-za ŭvahaj dziaržavy — jaho čakajuć zaniapad i pastupovaje razbureńnie.
Anton Astapovič (na fota) i jaho niešmatlikija paplečniki z Tavarystva achovy pomnikaŭ zmahajucca za zachavańnie našaj ahulnaj spadčyny pa ŭsioj krainie. «Ja cudoŭna razumieju, što ciapier kardynalnym čynam my ničoha źmianić nie možam, — kaža jon. — U Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ ŭklučana bolš za 4700 pomnikaŭ materyjalnaj i niemateryjalnaj kultury. Ale prablema ŭ tym, što ŭ Biełarusi chranična parušajecca zakanadaŭstva ŭ achovie pomnikaŭ. Tamu nam zastajecca źbirać dakumenty dla budučych pakaleńniaŭ. Bo ja vieru, što abaviazkova pryjdzie čas i ŭsiamu budzie dadzienaja pravavaja acenka».
fatazdymki Kastusia Łaškieviča
