Horadnia – adziny ŭ Biełarusi horad, jaki zaciata supraciŭlajecca sprobam zrabić ź jaho vialiki ahraharadok, kštałtu Miensku ci Voršy. Piša Andrej Pavač.
Vy, zdajecca, skazali, što chočacie hetym letam naviedać Horadniu. Čamu b i nie, žadańnie vielmi dobraje, pasprabuju prapanavać kolki svaich dumak tym, chto ŭsio ž taki navažycca takuju vandroŭku ažyćciavić, tym bolš što jak haradzieniec maju na heta prava.
Nu, pačniom z taho, što hałoŭnuju padzieju haradzienskaha leta 2006-ha vy ŭžo prapuścili. Festyval nacyjanalnych kulturaŭ skončyŭsia litaralna ŭ niadzielu. Tak što ŭbačyć adnačasova 40 tysiač haradziencaŭ, jakija, dobra padvypiŭšy, nočču šturmavali Zamkavuju haru, kab lepš bačyć hučna razreklamavanaje, a nasamreč davoli paskudnaje «łazernaje šoŭ», vam nie daviadziecca. Ale, jak napisaŭ u svaich uspaminach Vasil Bykaŭ, Horadnia – heta miesta, dzie dobra ludziam, jakija marać nie ab mituśni, a prahnuć žyćciovaha supakoju. Tamu na haradziencaŭ hladzieć i nia varta, hałoŭnym abjektam svaich nazirańniaŭ zrabiecie samu Horadniu, bo Horadnia, što bačna i ŭ jaje naźvie, – sapraŭdny horad, mahčyma, adziny va ŭsioj sučasnaj Biełarusi, jaki zaciata supraciŭlajecca sprobam zrabić ź jaho vialiki ahraharadok kštałtu Miensku ci Voršy. Supraciŭlajecca sam, nie žycharami, jakija, treba pryznać, mała viedajuć i razumiejuć horad, supraciŭlajecca svaimi vulicami, planiroŭkaj, kaściołami i cerkvami, nie dajučy realizavać biazhłuzdyja idei zanadta aktyŭnych apošnim časam budaŭnikoŭ.
Maju da vas dźvie parady. Pa-pieršaje, pastarajciesia papiarednie načytacca ab Horadni i jaje pomnikach, bo ŭ horadzie nijakaha vartaha daviednika vy nia kupicie. U Internecie jość para sajtaŭ, choć by harodnia.com, dzie vy zmožacie znajści niekalki knih pa historyi architektury Horadni, halerei starych paštovak, a taksama daviedajeciesia šmat ab siońniašnim dni horadu, najpierš ab jaho hetak zvanaj «rekanstrukcyi», kab nia vielmi spužacca, kali vyjdziecie na staruju Rynkavuju, a zaraz Savieckuju płošču, bo tak, jak zaraz, jana vyhladała chiba što letam 1941 h. paśla niamieckaje bambiožki.
Papracavaŭšy z krynicami, vy zmožacie zrabić adzin ci niekalki maršrutaŭ pa Horadni, što vyhodna roźniacca ad standartnaha: Stary Zamak – Novy Zamak – Płošča – Kałoža.
Naprykład, pavodle taho samaha sajtu, možna pavandravać siarod haradzienskich architekturnych pomnikaŭ epochi kanstruktyvizmu, jakich va ŭsioj Zachodniaj Biełarusi zastałosia mała i šmat jakija ź ich u Horadni buduć źniščany ŭžo hetym letam.
Abo, naprykład, vandroŭka pa miaścinach horadu, źviazanych ź biełaruskim nacyjanalnym rucham, bo Horadnia – heta nia tolki karaleŭskaja stalica, ale i horad Kastusia Kalinoŭskaha, druhaja stalica Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, horad Branisłava Taraškieviča i Zośki Vieras.
Što da muzejaŭ – varta naviedać muzei ŭ haradzienskich zamkach i dom-muzej M.Bahdanoviča. Ekspazycyja ŭ zamkach staraja i davoli zaniadbanaja, jak i sami zamki («roskvit i stabilnaść niezaležnaj Biełarusi» siudy jašče nie dabralisia i naŭrad ci dabiarucca), ale ekspanaty ŭnikalnyja. Domik Bahdanoviča ŭtulny, ciopły i vielmi pryhožy, mienčukam budzie jak paraŭnać hety muzej ź mienskim. Darečy, na starych haradzienskich mohiłkach pa vuł.Antonava pachavana maci paeta, tam ža znajšła viečny supakoj i Eliza Ažeška.
Parada druhaja – nia jedźcie ŭ Horadniu ź jakoj-niebudź ekskursijaj. Dźvie hadziny pa horadzie na aŭtobusie, hałopam pa muzejach – voś usio, što zastaniecca ŭ vašaj pamiaci. Tvar Horadni (darečy, jak i Vilni, Krakava i luboha staroha eŭrapiejskaha horadu) – nie kaścioły i zamki. Heta najpierš vułački, zakutki horadu, jakija, darečy, i źmianiajucca najmienš, bo tam nia stavili pomnikaŭ hierojam hramadzianskaj vajny i nie rabili placaŭ dla pieršamajskich demanstracyjaŭ.
Nielha taksama zabyvacca i pra haradzienskija vakolicy, jakija vy litaralna za dva dni možacie abjechać maršrutnym aŭtobusam ci taksoŭkaj. Praŭda, da znakamitaha Aŭhustoŭskaha kanału jechać pakul nia radžu, bo toj, choć i byŭ abvieščany superturystyčnym abjektam, praciahvaje zastavacca ŭ pamiežnaj zonie ź Litvoju, i vy lohka možacie stać zdabyčaj biełaruskich pamiežnikaŭ.
Možacie dajechać da Śviacku ź jaho parkam i cudoŭnym pałacam XVIII stahodździa, jaki začynieny paśla vysialeńnia adtul sanatoryi.
Na poŭdzień – heta najpierš miaściny z žyćcia Elizy Ažeški: niomanskaja Śvisłač i Bahatyrevičy, dzie piśmieńnica stvarała svaje ramany. A adtul niedaloka i da Voŭpy i Hudzievič. U Voŭpie vielizarny (samy vialiki ŭ Biełarusi) draŭlany kaścioł XVIII st. z aŭtarom, ufundavanym Sapiehami; u Hudzievičach biełaruski muzej, biez sumnievu, samy biełaruski z usich muzejaŭ krainy, dzie vy zmožacie ŭbačyć rečy, pra jakija Miensku tolki maryć. Pamiž Voŭpaj i Hudzievičami – pareštki majontku Mikłaševičy, radzimaha hniazda Łarysy Hienijuš.
Heta tak, vielmi karotka i paviarchoŭna, a kali ŭvohule adnym słovam – prosta «pryjaždžajcie», pachadzicie pa HORADni, pastojcie na murach Staroha zamku, dakraniciesia da ściany Kałožy… Adčujcie, što HORADnia – heta nia spalnyja rajony Miensku i nie metro, dakažycie joj, što jana patrebna ŭsim biełarusam, i HORADnia dapamoža nam, bo heta adzin z tych niešmatlikich zaraz mastoŭ, što łučać nas z sapraŭdnaj Eŭropaj. Pryjaždžajcie ŭ Horadniu hetym letam – i zimovym viečaram niedzie pamiž stancyjami mienskaha metro «Płošča Jakuba Kołasa» i «Akademija navuk» vam u hałavu pryjduć słovy Zośki Vieras: «Čuju Horadniu, adčuvaju pavieŭ maładości, a ci nie pajechać mnie ŭ hetuju staruju Horadniu ŭ hości?»
❏
Biełaruskija miaściny Horadni
Horadnia – nia tolki karaleŭskaja stalica, ale i horad Kastusia Kalinoŭskaha, druhaja stalica Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, horad Branisłava Taraškieviča i Zośki Vieras. Znaŭcy mohuć arhanizavać dla vas cikavuju vandroŭku pa miaścinach, źviazanych ź biełaruskim nacyjanalnym rucham.
Haradzienskija vakolicy
Litaralna za dva dni vy možacie abjechać histaryčnyja i pryrodnyja kaštoŭnaści vakolicaŭ Horadni na maršrutnym aŭtobusie, taksoŭcy, nia kažučy pra svajo aŭto.
Śviacak – ź jaho parkam i cudoŭnym pałacam XVIII stahodździa.
Śvisłač i Bahatyrevičy – miaściny z žyćcia Elizy Ažeški, dzie piśmieńnica stvarała svaje ramany.
Voŭpa – samy vialiki ŭ Biełarusi draŭlany kaścioł XVIII st. z aŭtarom, ufundavanym Sapiehami.
Hudzievičy – biełaruski muzej Alesia Biełakoza.
Mikłaševičy – radzimaje hniazdo Łarysy Hienijuš.
Fota Julii Daraškievič
