Pramova Andreja Pačobuta na cyrymonii ŭručeńnia jamu premii časopisu ARCHE «Za sumlennaje słova» ŭ Horadni 17 studzienia.
Atrymoŭvać žrnalisckija premii zaŭždy pryjemna. Heta značyć tvaja praca była zaŭvažana, zastałasia ŭ pamiaci ludziej na troški bolš času čym žyvuć zvykłaja haziety ci časopisy, a mienavita ab hetym maryć kožny žurnalist. Mnie nadzvyčaj pryjemna, što maje ścipłyja sproby paznać, rastłumačyć upieršuju čarhu samomu sabie, a za tym i čytačam, sutnaść, maštaby i historyju paślavajennaha antysavieckaha supracivu na Haradzienščynie byli zaŭvažany kalehami.
Na žal siońnia
histaryčnaja źjava «antykamunistyčny paślavajenny supraciŭ» zastajecca małavyvučanaj i źmiastoŭnyja publikacyi na hetuju temu naležać da redkaści.Pryčyny takoha stanu pierš za ŭsio ŭ sučasnaj palityčnaj sistemie Biełarusi i ahulnym padparadkavańni navuki intaresam ideałohi.
Paślavajenny ŭzbrojeny supraciŭ raźbivaje adzin ź mifaŭ, na jakim bazavałasia savieckaja ideałohija i jaki byŭ pieraniaty sučasnaj biełaruskaj dziaržaŭnaj ideałohijaj — mit Vialikaj Ajčynnaj vajny, zamacavany ŭ kiniematohrafie, mastactvie dy tysiačach knih mif «dnia so ślezami na hłazach», śviata vyzvaleńnia ŭsich narodaŭ Jeŭropy, jakoje nibyta pryniesła Čyrvonaja Armija.
Ci było hetaje śviata? Ci pryniesła Čyrvonaja Armija sapraŭdnuju svabodu? Ci sapraŭdy adbyłasia tolki źmiena adnaho vidu tatalitaryzma na inšy? Jak aceńvała tahačasnaje hramadstva hetyja padziei? Na hetyja patańni daje svoj adkaz historyja antykamnistyčnaha supracivu. Akazvajecca, sotni tysiačaŭ ludziej z zbrojaj u rukach, jak mahli, adbivalisia ad «vyzvalicielaŭ».
Miljony byli niezadavolenyja tymi sistemnymi pieraŭtvareńniami, jakija pryniesła ustalavańnie kamunistyčnaj ułady.
Ad Bałtyjskaha mora da Čornaha z kamunistami zmahalisia ŭkrainskaja, biełaruskaja, polskaja i prybałtyjskija niezaležnickija antykamunistyčnyja padpolli.Supiarečnaści pamiž imi, jakija isnavali ŭ papiaredni pieryjad, adyšli na dalšy płan pierad pahrozaj mahutnaha voraha, tamu historyja supraciva viedaje fakty supracoŭnictva polskich i litoŭskich, ukrainskich i polskich partyzanaŭ.
Historyja hetaj baraćby siońnia svabodna vyvučajecca ŭ Litvie, Polščy, Ukrainie... Na žal, pa siońnia mahčymaści vyvučeńnia hetaj temy ŭ Biełarusi istotna abmiežavany. Ułady i nadalej zachoŭvajuć abmiežavańni na dostup da infarmacyi, jakaja tyčycca paślavajennaha padpolla i ŭtrymlivajecca ŭ biełaruskich archivach. Sprava nie tolki ŭ absalutnaj zamknionaści archivaŭ KHB i Ministerstva unutranych spravaŭ, jakija siońnia absalutna niedastupnyja dla niezaležnaha daśledčyka. Navat u dziaržaŭnych archivach da šerahu dakumientaŭ, jakija tyčacca antykamunistyčnaha padpolla, dostup abmiežavany i ad čynoŭnikaŭ zaležyć, kamu z daśledčykaŭ dazvolena zazirnuć u hetyja dakumienty, a dla kaho jany zastanucca tajamnicaj. Tam, dzie niama dostupu da infarmacyi, čaściakom jaje zamianiajuć u lepšym vypadku viersii, pabudavanyja na dastupnych krynicach, u horšym – zaideałahizavanaja chłuśnia i bajki. I nie važna, jakija mety staviać sabie aŭtary – abialić NKVD i Saviecki Sajuz albo naadvarot pierabolšyć siłu padpolla i takim čynam stvaryć čarhovy, hetym razam nacyjanalny miy — ničoha supolnaha z praŭdaj takija daśledavańni nie majuć.
Ja pierakanany, što
historyju, jakaja b składanaja ci supiarečlivaja jana ni była b, varta vyvučać maksimalna paźbiahajučy ideałahičnaha šałupińnia.«Tolki praŭda źjaŭlajecca cikavaj», – śćviardžaŭ znakamity polski piśmieńnik Juzaf Mackievič. I mianie cikavić mienavita praŭda pra paślavajenny supraciŭ.
