Miraž pad nazvaj futboł

Napisać niešta novaje pra futboł ciažka nie tamu, što kožny, chto choć adnaho razu ŭ žyćci haniaŭ miač, ličyć siabie znaŭcam hetaj hulni. Ciažkaść u tym, što ŭ futbołu bieźlič abliččaŭ.

Možna stavicca da futbołu jak da spabornictva darosłych dzieciukoŭ, jakim niama kudy vylić enerhiju dy nazapašanuju doma ci na pracy ahresiju. Ale hety varyjant, nasamreč, nia maje nijakaha dačynieńnia da hulni, jakuju ŭ ekstatyčnym zachapleńni hladziać miljardy ludziej u śviecie – u tym liku i sami amatary dvarovaha futbołu.

Možna ŭsprymać futboł vyklučna jak hulniu – sa svaimi strohimi praviłami, mudrahielistymi kambinacyjami, taktykaj i stratehijaj. Svajho rodu šachmaty z žyvymi fihurynami na došcy.

Hałava jak miač u varotach

Prychilniki hetaj hulni jość svajho rodu sektantami, kołam paśviačonych, ci, dakładniej skazać, – varjataŭ. Jany mohuć cełymi dniami razvažać z sabie padobnymi ab tym, chto jakuju stupieńku zojmie ŭ turnirnaj tablicy, kaho z łavy zapasnych hulcoŭ hałoŭny trener vypuścić na nastupny matč, albo padrabiazna buduć raźbirać jaki-niebudź epizod la bramy spabornika: chto jakuju pazycyju zajmaŭ, chto kamu pavinien byŭ dać pas i kolki milimetraŭ nie chapiła dla taho, kab miač trapiŭ u bramu. Hladzieć futboł u kampanii z takimi varjatami (kali tolki ty sam nie varjat) – sapraŭdnaja pakuta. Kožny pas, udar albo ruch kožnaha futbalista budzie adkamentavany, niezaležna ad taho, što havoryć telekamentatar.

Pry hetym aŭtar chatniaha kamentaru, zrazumieła, zrabiŭ by na miescy luboha futbalista ŭsio značna lepiej i dakładniej.

Pavodle mocy škodnych emocyjaŭ, jakija narmalny čałaviek adčuvaje siarod takich zaŭziataraŭ, ich možna paraŭnać chiba z amatarami padkazvać susiedu ŭ kinazali, jaki ŭpieršyniu hladzić detektyŭny film, što budzie dalej i chto zabojca...

Možna stavicca da futbołu jak da šoŭ-biznesu. Tym bolš, što heta i jość siońnia sapraŭdny šoŭ-biznes, dzie ŭsio raźličana i praličana – ad koleru butsaŭ i reklamy na majkach futbalistaŭ da vynikaŭ niekatorych (pakul jašče nia ŭsich) matčaŭ. Toje, što adbyvajecca na poli, dla biznesu maje kudy mienšaje značeńnie, čym toje, što adbyvajecca pa-za polem i nazyvajecca tajamničym słovam «transfer». Na spravie heta ŭsiaho tolki aperacyja kupli-prodažu. Sam hulec cikavy šoŭmenam nia stolki sam pa sabie, kolki ich cikaviać asobnyja častki jahonaha cieła – kožnaja naha zastrachavanaja ŭ zaležnaści ad mocy ŭdaru. Hałava – asobna. Dla šoŭmena hetaja častka cieła maje takoje samaje značeńnie, jak i dla futbalista z anekdotu. Na pytańnie: navošta jamu patrebnaja hałava, akramia taho, kab zabivać hały, futbalist adkazvaje – ja joj jem. Hałovami futbalistaŭ šoŭmen nia stolki zabivaje miačy ŭ čužyja bramy, kolki «zakałočvaje babki». Zrešty, i futbalist – taksama. I ŭsio heta dziakujučy tamu, što hałovy miljonaŭ hledačoŭ padčas čempijanatu śvietu, jak zaŭvažyŭ adzin humaryst, usie jak adna padobnyja pavodle svajho źmieściva na miač, jaki na šalonaj chutkaści lacić u sietku bramy.

Niaŭžo Illič?!

Ad hetaj katehoryi hledačoŭ zusim niedaloka stajać tyja, dla kaho futboł – relihija. Dla ich dzień pačynajecca i skančvajecca futbołam. I pažadana, kab takich dzion na tydzień było siem. Pierapynak u čempijanacie pierad adnoj vośmaj finału dla ich – sapraŭdnaja trahiedyja. Futbalisty dla ich – žyvyja bahi albo, u skrajnim vypadku, idały. Idały, jak i kumiry, viadoma, dziela taho j stvarajucca, kab ich ad času da času skidali z pjedestałaŭ. Učorašni kumir dla sapraŭdnaha zaŭziatara nie kumir.

Daŭno zaŭvažana psycholahami – kali vy chočacie źbić z pantałyku jakoha-niebudź naviaźlivaha zaŭziatara, jaki duryć vam hałavu svaimi zachapleńniami futbolnymi zorkami, lepiej za ŭsio pačać ź im razmaŭlać taksama pra zorak. Ale – kolišnich. Nie pra Ranaldyńjo, Bekchema, Drahba ci Šaŭčenku, a, skažam, pra hulcoŭ mienskaha «Dynama» ŭzoru 1982 hodu. Ci – pra Mustyhina j Čyślenku. Vysokaj klasy byli futbalisty. Pačatku 1960-ch hadoŭ. Zahavaryŭšy pra ich z sučasnym zaŭziataram, vy ŭbačycie, jak źnikaje jahony entuzijazm, ciamniejuć vočy.

Zrazumieła, jość zorki minułaha, jakimi pryniata zachaplacca va ŭsie časy. Ale nie krytykavać. Pele, Maradona, Bobi Čarłtan. Jany – jak Marks, Enhiels i Lenin, jakich treba viedać, ale nie abaviazkova čytać. U našym vypadku – nie abaviazkova bačyć hulniu kolišnich kumiraŭ, a tym bolš raźbirać jaje. A kali vy raptam pobač z Pele ŭzhadajecie inšaha brazylca – kulhavaha hienija futbołu Harynču, dyk na vas pahladziać jak na dysydenta ci revizijanista. Kali ŭvohule ŭspomniać, kaniečnie, chto taki Harynča i jaki fantastyčny dryblinh demanstravaŭ jon na poli.

Darečy, zusim niezdarma za savieckim časam byŭ papularny anekdot pra čałavieka, jaki nia zmoh paznać na fatahrafii Pele. Kali jamu nastojliva paraili ŭspomnić, usio-tki, imia, jakoje viedajuć darosłyja j dzieci va ŭsim śviecie, toj žachnuŭsia: niaŭžo heta Ŭładzimier Illič?

Tak futboł pryjšoŭ na źmienu relihii marksizmu. Pieršym siarod balšavikoŭ taki zychod pradčuvaŭ saviecki pasoł u Anhielščynie. Zdajecca, jahonaje proźvišča było Majski (taksama, darečy, jak i ŭ adnaho ź biełaruskich spartovych kamentataraŭ). Na pytańńnie «Ci chutka ŭ Anhielščynie budzie praletarskaja revalucyja?» toj nibyta adkazaŭ: «Revalucyi ŭ Anhielščynie nia budzie, pakul tam isnuje futboł».

Nia tolki va Ŭkrainie «aranžavyja»

I tut my pierachodzim da jašče adnoj katehoryi ludziej, jakija bačać i lubiać u futbole pierš za ŭsio palityku. Kali futbalistaŭ adpraŭlajuć u lahier ci rasstrelvajuć, jak heta zdaryłasia paśla projhryšu savieckaj kamandy kamandzie «revizijanisckaj Juhasłavii», – heta, viadoma, krajni vypadak. Taksama, jak i «futbolnyja vojny» ŭ Łacinskaj Amerycy.

Ale kožnaha razu, kali na poli sustrakajucca zbornyja Niamieččyny j Anhielščyny, anhielskija fany, u tym liku j žurnalisty, zhadvajuć Druhuju suśvietnuju vajnu.

A kali Japonija vyjhraje ŭ Rasiei, u Maskvie, na Krasnaj płoščy, pačynajuć padpalvać aŭtamašyny.

Kaliści, u dalokim 1982-m, mienskaje «Dynama» stała čempijonam SSSR, nachabna parušyŭšy niehałosny tabel ab ranhach. Navat maskoŭski «Spartak» – ulubionuju kamandu Palitbiuro i asabista hiensieka – kamanda pad kiraŭnictvam Eduarda Małafiejeva tady pierajhrała. Jak ciapier zrazumieła, dziorzkaja vychadka datul ścipłych biełarusaŭ pradviaščała, nasamareč, chutki skon Savieckaha Sajuzu.

Z taho času ni mienskaje «Dynama», ni zbornaja Biełarusi vialikich pośpiechaŭ nia mieli. I naŭrad ci chutka buduć mieć. Bo futboł, u adroźnieńnie ad taho ž chakieju, da prykładu, u najmienšaj stupieni zaležyć ad hrašovych ulivańniaŭ. Inakš čym patłumačyć, što SSSR šmat razoŭ byŭ čempijonam śvietu dy Eŭropy pa chakiei i nivodnaha razu – pa futbole? A voś pośpiechi savieckaha klubnaha futbołu ŭ Kubku kubkaŭ (byŭ taki ŭ minułym stahodździ) źviazanyja z sapraŭdy nacyjanalnymi kamandami – «Dynama-Kijeŭ» i «Dynama-Tbilisi»! Tahačasny hieroj kijeŭskaha «Dynama» Błachin treniruje Ŭkrainu, jakaja prabiłasia ŭ finalnuju častku ČS-2006 i hulaje ciapier z hrandami suśvietnaha futbołu – hišpancami, na zajzdraść rasiejcam i biełarusam.

Čamu ž biełarusy hladziać čempijanat śvietu, kali jany zusim čužyja na hetym śviacie žyćcia? Cikavić ich, viadoma ž, nia toje, ci prabjucca dalej słavianskija kamandy – Serbija j Čarnahoryja (krainy niama, a kamanda jašče jość – voś takija dzivosy byvajuć u futbole), Polšča, Čechija, Ukraina. (Zrešty, patryjoty miascovaha hatunku palakaŭ z čechami sapraŭdnymi słavianami ličyć nia chočuć.) Albo – ci pieramoža, narešcie, Stary Kantynent Novy Śviet? Futbołu taki prymityŭny padzieł nie pasuje. Dy pasprabuj tut raźbiarysia – afrykanskija talenty hulajuć za anhielskija j francuskija kluby, arhientyncy – za italjanskija, palaki – za niamieckija, a za Švecyju vystupaje futbalist z padazronym proźviščam Ibrahimavič.

A ŭsio-tki – ściahi, himny, nacyjanalnyja kolery dy emblemy na tvarach zaŭziataraŭ... Aranžavyja halandzkija zaŭziatary nahadvajuć usiamu śvietu, što nie Ŭkraina pieršaj abrała hety koler jak symbal revalucyi, a – pratestanckija Niderlandy ŭ XVI st. I čyrvony hieorhijeŭski kryž na biełym anhielskim pałotniščy pra niešta kaža sercu biełarusa, ci nia praŭda?

Šukać u poli svabody

Ale ž i nia heta hałoŭnaje.

Futboł jak hulnia, u jakoj spałučylisia indyvidualnaje i kalektyŭnaje, raźlik i natchnieńnie, mužnaść i chitraść, skaryŭ usie narody, bo kožny narod, jak i kožny čałaviek, znachodzić u joj toje, što adpaviadaje jahonamu ŭłasnamu charaktaru. Jon, futboł, biaskonca šyroki j raznastajny, jak samo žyćcio. Ale jość admietnaści, jakija robiać hetaje vidovišča asabliva pryciahalnym dla ludziej. Heta, pa-pieršaje, pačućcio svabody, ułaścivaje futbołu. Tupaja fizyčnaja siła nia zdolnaja harantavać pieramohu. Niekali tatalny futboł, prydumany halandcami, staŭ svojeasablivaj procivahaj tatalitaryzmu, u tym liku ŭ sporcie. I choć Halandyja prajhrała Arhientynie ŭ 1974-m, halandcy zavajavali sercy hledačoŭ va ŭsim śviecie nazaŭždy.

Siońnia niamieckaja futbolnaja zbornaja, jakuju zaŭsiody raniej paraŭnoŭvali ź ciažkoj biaźlitasnaj mašynaj, demanstruje zusim inšuju – lohkuju, raskavanuju i elehantnuju – hulniu. I tym zavajoŭvaje sympatyi sučasnych hledačoŭ. Choć i nieabaviazkova jana pryniasie niemcam čempijonstva. Tut niama lohiki. Niekali ŭ 1982-m, u Hišpanii, francuzy prajhrali ŭ paŭfinale niemcam, skaryŭšy, tym nia mienš, svajoj pryhožaj hulnioj futbolnaje čałaviectva.

Prychodzić na pamiać i kolišni matč Niamieččyny z Aŭstryjaj. Niavažna, na jakim čempijanacie heta było. Heta byŭ tatalny antyfutboł. Abiedźvie kamandy zadavalniała ničyja, i futbalisty prosta imitavali hulniu. Nie, jany ruchalisia, navat bili ad času da času pa bramach adno adnaho. Ale hledača nielha padmanuć. Uvieś matč – a na trybunach byli i niemcy, i aŭstryjcy – nad stadyjonam stajaŭ śvist. Takija matčy taksama zdarajucca kali-nikali. Ale futboł, jak i teatar, nie daruje falšu. Lubaja imitacyja, padman, udary zzadu pa nahach adrazu bačnyja miljonam hledačoŭ. Mabyć, tamu jaho tak lubiać i ŭ Biełarusi. Šukajuć u hulni toje, čaho tak nie chapaje ŭ žyćci?

Tolki adnaho futboł nia ŭ stanie zrabić. Jon nia moža prymusić hledačoŭ samim zrabicca dziejnymi asobami. Futboł – heta vialikaja iluzija sučasnaści. Fantastyčny miraž, pamnožany na miljony teleekranaŭ, ad jakoha niemahčyma adarvacca. Dyj dziela čaho?

❏

Chto nia moža ŭzbudžacca padčas matčaŭ?

Patryjarch Non Nhiet horadu Pnampeń (stalicy Kambodžy) paviedamiŭ 40 tysiačam kambadžyjskich budyjskich manachaŭ, što praźmiernaje ŭzbudžeńnie padčas prahladu teletranślacyj z Čempijanatu śvietu moža pahražać vyhnańniem z supolnaści.

— Raźvićcio technalohij robić niemahčymym kantrol za tym, chto i dzie prahladaje matčy, — havoryć Non Nhiet. — Televizijnyja tranślacyi dastupny praktyčna ŭsiudy, jak i adpaviednaja technika. Ale manachi pavinny hladzieć matčy spakojna! — nastojvaje Nhiet.

Patryjarch Non Nhiet pryhraziŭ, što ŭskryki, vopleski, hałašeńni i praźmiernaja ruchlivaść padčas matčaŭ mohuć stać pryčynaj pazbaŭleńnia manaskaj rasy.

❏

Na mundyjali možna zarabić

1. 20 klijentam, jakija kupiać televizar za 1 tysiaču funtaŭ u Błejrhaŭry (Uschodniaja Šatlandyja), buduć viernuty patračanyja hrošy, kali kamanda Svena Jorana Eryksana zdabudzie tytuł čempijonaŭ śvietu. Anhličanie aburajucca, u toj čas jak miascovyja žychary ličać prapanovu vielmi zabaŭnaj. «Heta amal rasizm», — zajaviŭ adzin z anhielskich žycharoŭ Błejrhaŭru. Jość i inšyja takija prapanovy, užo biez padtekstu. Tak, u vypadku pieramohi kamandy Eryksana łaptop «Tošyby» patańnieje na 66%, a domaŭładalnik ź Londanu admovicca ad ježy.

2. «Tajmz» zacikaviłasia tymi, chto na mundyjali stracić. «Jość ludzi, jakija chočuć, kab Anhlija vybyła jak maha raniej», — pišuć žurnalisty. Havorka idzie pra ŭładalnikaŭ restaranaŭ (jany apuścieli, bo ŭsie siadziać doma), punktaŭ prakatu DVD-dyskaŭ (zamiest filmaŭ klijenty viečarami lipnuć da televizara) i bukmekiery (pieramoha Anhlii aznačaje dla ich finansavuju katastrofu). «Čakajucca vielmi nervovyja tydni. Kožny tydzień udziełu Anhlii ŭ mundyjali — heta padzieńnie prodažaŭ», — havoryć rabotnik mahazynu haspadarčych tavaraŭ.

❏