U hutarcy Nastaśsi Roŭdy z Uładzimieram Ceśleram u vypusku «Tok» naš vybitny mastak i dyzajner vykazvaje mierkavańnie, što hierb «Pahonia» varta było b dapracavać («daciahnuć»). Pakolki, kaža Ceśler, hierb «uvieś čas krychu rozny», historyki narešcie pavinny vyrašyć, jakija abrysy pavinna mieć «Pahonia», jakija krynicy ŭziać za asnovu.
Padajecca, što, kažučy pra roznyja versii «Pahoni», jakija, pa słovach Uładzimiera Ceślera, adroźnivajucca adna ad druhoj, šanoŭny spadar Uładzimier mieŭ na ŭvazie jak histaryčnyja versii, hetak i sučasnyja mastackija interpretacyi.
Interpretacyi, kaniešnie, mohuć być roznyja, i padziei 2020 hodu dali novyja mastackija pieraasensavańni staražytnaha siužetu, što całkam zrazumieła. Užyŭ siužet «Pahoni» i sam Uładzimier Ceśler u niekatorych svaich bliskučych, jak zaŭsiody, tvorach.
Sapraŭdy, na roznych etapach historyi vyjava «Pahoni» (vieršnik na kani) mieła roznyja varyjanty, a kali my pryhadajem jašče hierby haradoŭ dy šlachieckich radoŭ — dyk havorka pojdzie pra dziasiatki ci navat sotni. Ale kali my kažam pra najnoŭšuju historyju i pra «Pahoniu» mienavita jak dziaržaŭny hierb Respubliki Biełaruś, dyk u hetaj jakaści była i zastajecca tolki adna «Pahonia» — taja, jakaja była pryniataja Viarchoŭnym Savietam u 1991 hodzie.
I jak dziaržaŭny hierb Respubliki Biełaruś «Pahonia» nijakaj dapracoŭki nie patrabuje — u svoj čas nad joj niekalki miesiacaŭ pracavali kvalifikavanyja mastaki, historyki i hieraldysty.
Pakolki značnaja častka aŭdytoryi, asabliva tyja, chto pačaŭ cikavicca palitykaj paśla 2020-ha, mahčyma, nia viedaje pra źviazanyja z «Pahoniaj» padziei 1990-ch (a niekatoryja, jak ja sa ździŭleńniem pierakonvajusia, navat nia viedajuć, što jana, naroŭni ź bieł-čyrvona-biełym ściaham, była dziaržaŭnym symbalem), — nia lišnim budzie zrabić nievialikuju histaryčnuju retraspekcyju.
19 vieraśnia 1991 «Pahonia» i bieł-čyrvona-bieły ściah byli zaćvierdžanyja Viarchoŭnym Savietam u jakaści dziaržaŭnych symbalaŭ, ale biaz dakładnych etalonaŭ ź nieabchodnymi ŭ takich vypadkach detalovymi rehlamentaciami. Voś u tyja miesiacy, da śniežnia 91-ha, sapraŭdy možna było ŭbačyć samyja roznyja varyjacyi i formaŭ, i koleraŭ «Pahoni» mienavita jak dziaržaŭnaha hierbu.
Miž inšym, kali prytrymlivacca histaryčnaj dakładnaści, dyk «Pahonia» i bieł-čyrvona-bieły ściah byli i apošnimi dziaržaŭnymi symbalami BSSR. Zakon ab nadańni im statusu dziaržsymbalaŭ ustupiŭ u dziejańnie adrazu, jak byŭ prahałasavany, a hałasavańnie za novuju nazvu krainy (Respublika Biełaruś) adbyłosia chvilinaŭ praz 20-30.
Eskiz «Pahoni» byŭ zrobleny na prośbu staršyni Apazycyi BNF u Viarchoŭnym Saviecie Zianona Paźniaka hrupaj mastakoŭ — Jaŭhienam Kulikam, a taksama Uładzimieram Krukoŭskim, Alesiam Maračkinym, Lavonam Bartłavym, Lvom Tałbuzinym. 4 kastryčnika 1991 Viarchoŭny Saviet stvaryŭ admysłovuju kamisiju dla raspracoŭki etalonaŭ hierbu i ściaha, kudy ŭvajšli historyki, mastaki admysłoŭcy ŭ halinie hieraldyki. Uznačalvaŭ kamisiju deputat Aleh Trusaŭ.
Była raspracavanaja vyjava hierba, detalova raśpisanyja praporcyi, kolery. Toje ž tyčyłasia i bieł-čyrvona-biełaha ściaha (naprykład, suadnosiny daŭžyni i šyryni byli jak 2:1, tanalnaść čyrvonaj pałasy vyznačałasia ličbami ad 110506 da 130708 pavodle Atłasu koleraŭ).
Pałažeńnie ab dziaržaŭnych hierbu i ściahu byli zaćvierdžanyja Viarchoŭnym Savietam 10 — 11 śniežnia 1991. Z hetaha momantu «Pahonia» pačała ŭžyvacca na aficyjnych blankach, piačatkach, šyldach dziaržustanoŭ, a krychu paźniej i ŭ pašpartach mienavita ŭ «etalonnym» varyjancie, i nijak inakš.
Mienavita takaja «Pahonia» była prymacavanaja da trybuny Viarchoŭnaha Savieta i znachodziłasia na vokładcy Kanstytucyi, na jakoj Alaksandar Łukašenka prynosiŭ prysiahu ŭ jakaści tady jašče lehitymna abranaha prezydenta Respubliki Biełaruś u lipieni 1994 hoda.
Hetaja «Pahonia» źjaŭlajecca i ŭ časie hutarki z Uładzimieram Ceśleram u vierchnim pravym kucie videazapisu.
Nahadaju, što Viarchoŭny Saviet 12-ha sklikańnia tak i nie zaćvierdziŭ vyniki «referendumu» 1995 hodu — heta zrabiŭ tolki praz hod VS-13. Prykmietna, što kali deputat Pavał Znaviec pasprabavaŭ pryhadać pra źbićcio deputataŭ BNF u zali parlamenta, śpikier Šarecki adklučyŭ pierad im mikrafon. Miž tym, sam fakt hvałtoŭnych dziejańniaŭ suprać deputataŭ u časie pryznačeńnia referendumu apryjory jaho delihitymizuje (užo nia kažučy pra šmatlikija parušeńni Kanstytucyi i zakanadaŭstva). De-jure, i «Pahonia», i bieł-čyrvona-bieły ściah, zastajucca dziaržaŭnymi symbalami, i dla viartańnia ich de-fakta budzie dastatkova rašeńnia ab skasavańni antykanstytucyjnych rašeńniaŭ ciapierašniaj ułady.
Što tyčycca himnu, pra jaki ŭzhadvaje Ŭładzimier Ceśler, dyk mahu pryhadać nastupnuju historyju.
Uvosień 1991 Vasil Uładzimieravič Bykaŭ paprasiŭ mianie pieradać u Viarchoŭny Saviet list, padpisany, akramia jaho, Alesiem Adamovičam i Ryhoram Baradulinym. Jany prapanoŭvali abviaścić dziaržaŭnym himnam Biełarusi «My vyjdziem ščylnymi radami..». (tekst Makara Kraŭcova, muzyka Uładzimiera Teraŭskaha). Nasamreč, tekst lista pisaŭ Bykaŭ.
«Heta vieličnaja melodyja i vydatny tekst, — havaryłasia ŭ liście. — I nia tak važna, što niekatoryja momanty jaho nie adekvatnyja sučasnaj palitycy Biełarusi, što jany, moža, palityčna sastarełyja. Heta zusim nia toj vypadak, kali patrebnaja złabadzionnaść. Teksty himnaŭ cyvilizavanych krainaŭ zvyčajna archaičnyja, ale jany niaźmienna kananičnyja, achryščanyja kryvavaj historyjaj, i ŭ hetym ich mastackaja i duchoŭnaja siła. My prapanujem uzakonić himn na słovy M. Kraŭcova, ažyćciaviŭšy tym nadzvyčaj važny dziaržaŭny akt na šlachu da sapraŭdnaj suverennaści Respubliki Biełaruś».
Bykaŭ daŭ mnie hety list u siaredzinie listapada, ja zarehistravaŭ jaho ŭ sakrataryjacie Viarchoŭnaha Savieta i ŭ toj ža dzień pieradaŭ kopiju hałoŭnamu redaktaru «Narodnaj hazety» Iosifu Siaredziču — nakolki pamiataju, jon nadrukavaŭ zvarot u adnym ź bližejšych numaroŭ hazety. Navat kali archiŭ Viarchoŭnaha Savieta «pačyścili» ad «kramolnych» dakumentaŭ — numar hazety, spadziajusia, u biblijatečnych padšyŭkach jość. U kožnym razie, ja zachoŭvaju kopiju taho lista.
Ci isnavała ŭ toj momant realnaja mahčymaść pryniać «My vyjdziem ščylnymi radami…» u jakaści dziaržaŭnaha himnu?
Liču, što tak. Kaniešnie, parlamenckaja bolšaść užo adyšła ad paślaputčaŭskaha žnivieńskaha šoku, pad uździejańniem jakoha prahałasavała za Niezaležnaść, i adnu za druhoj zavalvała prapanovy deputataŭ BNF pra ŭłasnaje vojska, ułasnuju hrašovuju systemu, narešcie, pra daterminovyja vybary. Namenklatura zubami trymałasia za ŭładu. Ale z druhoha boku — u pačatku śniežnia Viarchoŭny Saviet ratyfikavaŭ Biełavieskija pahadnieńni i zaćvierdziŭ vyšej uzhadanyja Pałažeńni pra «Pahoniu» i bieł-čyrvony-bieły ściah.
Tamu — šancy zastavalisia. Adnak niekatoryja pavažanyja asoby ź liku ŭpłyvovych deputataŭ vykazalisia za toje, kab «nie śpiašacca» i inicyjavali konkurs na stvareńnie novaha himnu (isnavała mierkavańnie, što nia biez spadziavańnia samim pieramahčy ŭ hetym konkursie. Žadańnie ŭvajści ŭ historyju aŭtaram dziaržaŭnaha himnu zrazumieć, kaniešnie, možna).
Prapanovu Bykava, Adamoviča i Baradulina adkłali, abviaścili konkurs, i ciahnuŭsia hety konkurs nia miesiac i nia try — až da taho momantu, pakul nie pieramahli siły, jakija ŭvohule abviaścili svajoj metaj intehracyju z Rasiejaj i, pa sutnaści, likvidacyju niezaležnaści.
Ale ŭsio heta, biassprečna, nie pazbaviła «My vyjdziem ščylnymi radami» jaho mastackaj i duchoŭnaj siły, jakoj nasyčajucca ŭsio novyja pakaleńni biełarusaŭ.
