Niadaŭna biełaruskivučony-fizik Siarhiej Haponienka vydaŭ padručnik «Uvodziny ŭ nanafatoniku», jaki byŭ rekamiendavany Kiembrydžskim univiersitetam jak navučalny dapamožnik dla studentaŭ starejšych kursaŭ i mahistrantaŭ.
— Jak vyjšła, što vy napisali knihu dla Kiembrydžskaha ŭniviersiteta?
— Heta ŭžo druhaja maja kniha, apublikavanaja ŭ hetym vydaviectvie. Pieršaja vyjšła ŭ 1998 hodzie i nazyvałasia «Aptyčnyja ŭłaścivaści paŭpravadnikovych nanastruktur». Tady ja sam vystupiŭ inicyjataram. Dla mianie było vielmi hanarova, kali ŭniviersitet apublikavaŭ knihu. Ale jana pryznačana, zbolšaha, dla navukoŭcaŭ, nie dla studentaŭ. Hetaja ž kniha potym vyjšła ŭ Kitai.
U apošnija niekalki hadoŭ da mianie źviartalisia vydaviectvy z roznymi prapanovami. Tady ja byŭ dyrektaram Instytuta malekularnaj i atamnaj fiziki. Potym naš instytut dałučyli da Instytutu fiziki, ja staŭ prosta zahadčykam łabaratoryi, i ŭ mianie źjaviŭsia čas. Z usich vydaviectvaŭ, jakim raniej admaŭlaŭ, znoŭ vybraŭ Kiembrydžskaje.
Adna z pryčyn palahaje ŭ tym, što vykładčyki, jakija čytajuć lekcyi pa nanafatonicy, źviarnuŭšysia ŭ vydaviectva, mohuć atrymać knihu biaspłatna. Naprykład, vykładčyki ź Biełarusi, Rasii, Indyi, kali niama hrošaj, mohuć atrymać knihi Kiembrydžskaha vydaviectva biaspłatna.
Kniha recenzavałasia tryma ananimnymi recenzientami z roznych krain.
— Čamu ananimnymi?
— U navucy pryniataje zakrytaje recenzavańnie, kab aŭtar nie viedaŭ recenzienta. Časam možna ŭkazvać śpis ekśpiertaŭ, jakija mahli b dać acenku navukovamu artykułu. A časam možna ŭkazvać ludziej, jakim niepažadana dasyłać artykuł na recenziju, tamu što aŭtary mohuć ź imi kankuravać albo mieć jurydyčnuju ci materyjalnuju zaležnaść. Niekatoryja časopisy dapuskajuć recenzavańnie, kali, naadvarot, nieviadoma proźvišča aŭtara. Usio heta robicca z adnoj metaj — kab ekśpiertyza była niezaležnaj.
U maim vypadku było try zakrytyja recenzienty. Recenzavaŭsia prajekt stvareńnia knihi, h.zn. ja pisaŭ, navošta hetaja kniha patrebnaja, pra što jana, jakija ŭ joj buduć raździeły i hłavy. I ja pavinien być albo viadomy jak čałaviek, jaki piša dobryja knihi, albo pavinien prykłaści čarnaviki asobnych hłavaŭ, kab ekśpierty mahli acanić, ci zdolny čałaviek naohuł napisać dobruju knihu, ci dastupna jon vykładaje dumki, ci dastatkova dobra vałodaje anhlijskaj.
— Vy pisali adrazu
— Tak, adrazu
— Jak doŭha vy nad hetym pracavali?
— Prykładna 500 staronak ja pisaŭ 16 miesiacaŭ. Dniom i ŭnačy, viečarami i ŭ adpačynku.
— Na padstavie čaho vy pisali padručnik? Što ŭ źmieście?
U anatacyi da knihi napisana, što jana «zasnavanaja na navukovym dośviedzie, jaki aŭtar nabyŭ, pracujučy ŭ Instytucie malekularnaj i atamnaj fiziki ŭ dziesiacihadovy pieryjad z 1997 pa 2007 hod». Heta akurat pramiežak pamiž napisańniem pieršaj i druhoj knih.
U źmieście — uviadzieńnie ŭ nanafatoniku. Kali kazać bolš bieletrystyčna, nanafatonika — vobłaść, dzie złučajucca fatonka i nanatechnałohii. Fatonika — heta ŭsio, što źviazana sa śviatłom. Jana maje na ŭvazie roznyja pryłady, dzie vykarystoŭvajecca śviatło, da prykładu, matryca ŭ kamiery, soniečnyja elemienty, łaziery, prybory načnoha bačańnia. Tam, dzie śviatło pahłynajecca, vypuskaje abo ŭzajemadziejničaje z nanastrukturami — heta ŭsio nanafatonika.
Studentam takuju knižku, viadoma, ciažka zasvoić. U asnoŭnym, joju buduć karystacca vykładčyki, jakija čytajuć śpieckursy.
— Čamu jana budzie składanaja dla studentaŭ?
— Taŭstavataja troški. Da prykładu, 50 lekcyj pa takim kursie nie pačytajuć. Realna, mnie zdajecca, lekcyj 20. Dyk voś, pry kursie ŭ 20 lekcyj studentu takuju knižku vyvučyć budzie ciažka. Choć ja staraŭsia pisać dastatkova dastupna, ale biez prafanacyi.
— Jakim nakładam vychodzili vašyja knihi?
— Nakład nieviadomy, heta kamiercyjnaja tajamnica. Ni na adnoj zamiežnaj knizie nie napisany nakład. Ja mahu skazać, što pieršaj knihi pradadzienaja prykładna tysiača asobnikaŭ za dziesiać hadoŭ. Heta nie vielmi šmat. Pa druhoj — tysiača pastupiła tolki papiarednich zamovaŭ. Ja viedaju, tamu što mnie kožnyja paŭhoda dasyłajuć spravazdačy ab tym, kolki knih pradadziena, i ček z hanararam. Raźličvaju, što budzie pradadziena minimum try tysiačy takich knih, maksimum 5000, naŭrad ci bolej. Jana
— Kali nie sakret, jaki hanarar u jeŭrapiejskich vydaviectvach?
— Pa ŭmovach kantraktu — 10% ad koštu pradadzienaj knihi. Da taho ž, u mianie
— A jak ža padarunkavyja asobniki?
— Padarunkavy asobniki jość — 5 štuk. Adnu knihu ja padaravaŭ biblijatecy BDU, dźvie — pavažanym akademikam, i płanuju padaravać akademičnaj, nacyjanalnaj, instytuckaj biblijatekam, ale krychu paźniej.
Niejak pad majoj redakcyjaj vyjšła jašče adna knižka ŭ minułym hodzie — «Ekstremalnaja fatonika», ale jana zasnavanaja na pracach kanfierencyi ŭ Kanadzie, kiraŭnikom jakoj ja byŭ. Mnie dasłali try biaspłatnyja aŭtarskija ekzemplary, a daviałosia zapłacić 200 tysiač rubloŭ za rastamožku. Kožnaja kniha kaštuje 70 jeŭra. U mytnuju canu ŭklučajecca taksama košt pierasyłki (30 jeŭra), jakuju apłaciła vydaviectva, kab knihi dastavili mnie prama ŭ ofis. Zamiest hetaha ja atrymaŭ telehramu i pajechaŭ u aeraport. Pryjšłosia zapłacić mytnuju pošlinu 30%, a taksama asobna za adpraŭku telehramy, zachoŭvańnie pasyłki na składzie i za afarmleńnie mytnych dakumientaŭ. Bolšaj hańby ja ŭ svaim žyćci nie bačyŭ. Nie kažučy ŭžo pra toje, što ja patraciŭ vychadny dzień, kab zabrać hetyja aŭtarskija asobniki.
— Jak z navukovaj litaraturaj pracujuć biełaruskija vydaviectvy?
— U nas, na žal, knižny navukovy biźnies adsutničaje jak biźnies. Kali aŭtar choča vydać knihu, jon idzie ŭ vydaviectva, dzie jamu kažuć prykładna tak: «Znajdzicie hrošy, pryniasicie nam rukapis, dźvie recenzii i rekamiendacyju ad vašaj arhanizacyi». Kali vydaviectva znachodzicca ŭ Minsku, u jaho mohuć być kramy. Ale, jak praviła, asnoŭny nakład zabiraje toj, chto jaho apłaciŭ. Ni va Uładzivastoku, ni ŭ Kijevie, ni ŭ Maskvie vy hetych knih nie ŭbačycie. A čamu? Heta ž narmalny biźnies. Čamu nielha pradavać u Polšču našy knihi, u Čechiju — tam ludzi čytajuć
Voś ja vydaŭ knižku ŭ univiersitecie (BDU. — zaŭv. Aŭt.) I apłaciŭ 100 asobnikaŭ za svoj košt, ale jana kaštuje 6000. Jašče sto apłaciŭ univiersitet i razasłaŭ pa VNU, u prodaž jana nie pastupała. Kali kniha budzie kaštavać 30 tysiač, ja ŭžo nie zmahu apłacić 100 asobnikaŭ.
— I ŭ čym prablema, jak dumajecie?
— Vydaviectvy hrajuć rolu drukarni i nie pravodziać nijakaj palityki. Jany nie płanujuć, da prykładu, zapuścić sieryju knih «Prablemy nanatechnałohij», tamu što heta aktualna. Jany navat nie dumajuć pra heta, a zamiežnyja dumajuć.
U hetaj knizie ŭsio majo žyćcio, i ci varta chavać hetuju pracu ŭ sotni asobnikaŭ, dla vydańnia jakich ja pavinien jašče znajści hrošy? A potym budu chadzić i prasić, kab jaje
— A ŭvohule, časta biełaruskija navukoŭcy vydajucca za miažoj?
— Ja dumaju, nie vielmi časta. Napisańnie knihi — dastatkova ciažkaja praca. Treba akumulavać vialiki abjom viedaŭ, umieć jaho abahulnić i sistematyzavać. Kab napisać knihu, treba hadoŭ 10 u
