Što śviatkuje Rasieja 4 listapada? Piša Aleh Dziarnovič.
Pavodle aficyjnaj versii, zamacavanaj papraŭkaju da Kodeksu zakonaŭ pra pracu Rasiejskaje Federacyi, 4 listapada Rasieja śviatkuje «hadavinu vyzvaleńnia Maskvy ad polskich interventaŭ i zakančeńnia Smutnaha času ŭ 1612 hodzie». Ale sproby znajści ŭ histaryčnych krynicach abhruntavańnie hetaj daty buduć marnyja.
«Smutaj» rasiejskija intelektuały i sučaśniki nazvali sytuacyju, jakaja panavała ŭ Rasiei pieršyja dva dziesiacihodździ XVII st. Ciapier historyki amal adnadušna nazyvajuć tyja padziei pieršaj u historyi Rasiei hramadzianskaj vajnoju, u jakuju supraćlehłyja baki ŭciahnuli avanturystaŭ ź liku šlachty Rečy Paspalitaj, a potym užo sama Reč Paspalitaja i Švecyja ŭstupili ŭ niepasrednyja vajennyja dziejańni. Paśla śmierci apošniaha Rurykaviča na maskoŭskim tronie pierapyniłasia dynastyja, pamiž bajarskimi kłanami pačałasia baraćba za ŭładu. Vyjhrali Ramanavy, jakija skanstrujavali, stvaryli z svajho słužki Dzimitra-samazvanca, adnaho, druhoha, adrezaŭšy hetym samym šlach da ŭłady Hadunovym dy Šujskim. Kali ŭ 1613 hodzie Ramanavy avałodali maskoŭskim tronam, jany pačali źmianiać pamiać pra Vialikuju smutu, pakazvać hety čas nie jak peryjad mižusobnaj baraćby za ŭładu, a jak vajnu pravasłaŭja z katalictvam, zachodnimi interventami i jezuitami. Hramadzianskaja vajna była pakazanaja jak vajna za vieru. Možna dastatkova rezka skazać, što ŭ mižusobicy Ramanavy vykarystali lićvinskuju i polskuju šlachtu jak pryładu baraćby. U hetym zaklučajecca hłyboki falš u rasiejskaj histaryčnaj pamiaci.
Ale što zdaryłasia 22 kastryčnika (pavodle staroha stylu) ci 4 listapada pavodle novaha (hryharyjanskaha) stylu 1612 hodu? U Maskvie adbyvalisia bai, i adzin z adździełaŭ apałčencaŭ pasprabavaŭ uvarvacca ŭ Kitaj-horad. Paśla niepraciahłaha boju (chutčej, seryi nievialikich sutyknieńniaŭ) apałčency zaniali druhuju pa značnaści častku ŭmacavańniaŭ rasiejskaj stalicy. Harnizon Rečy Paspalitaj adstupiŭ u Kreml. Ci byŭ hety epizod vyrašalnaj u vajennym sensie padziejaj u chodzie vyzvaleńnia Maskvy? Ci nabliziŭ jon zakančeńnie dla Rasiei Smutnaha času? Sučaśniki, prynamsi, tak jaho nie ŭsprymali. Choć kramloŭskija pijarščyki pačatku XXI stahodździa padajuć jaho mienavita takim čynam.
Na kalandarny vybar paŭpłyvała carkoŭnaja tradycyja, bo na 22 kastryčnika pavodle staroha (julijanskaha) stylu letaźličeńnia i 4 listapada pavodle novaha (hryharyjanskaha) stylu prypadaje Dzień Kazanskaje ikony Božaje Maci, jakaja stała symbalem rasiejskich apałčencaŭ. Ale ŭsia prablema ŭ tym, što 22 kastryčnika 1612 hodu adpaviadaje 1 listapadu pavodle hryharyjanskaha kalendara. Tak, tak! Reč u tym, što ŭ XVII st. roźnica pamiž julijanskim i hryharyjanskim kalendarami składała 10 dzion. Ale ź ciaham času hetaja roźnica narastaje, i ŭ pačatku XX st., kali Rasieja pierajšła na novy styl, kalandarnych adroźnieńniaŭ «nabiehła» na 13 dzion. Voś i stali bai 22 kastryčnika 1612 h. padziejami 4 listapada, choć, pavodle našych suajčyńnikaŭ-memuarystaŭ, što siadzieli ŭ abłožanym Kramli, heta adbyvałasia 1 listapada. Sučasnaja rasiejskaja ŭłada całkam davieryłasia carkoŭnamu kalendaru, u asnovie jakoha lažyć hadavy cykl śviataŭ i dzion pamiaci, što paŭtarajucca na praciahu stahodździaŭ. Kali spatrebiłasia pryvieści paralelnyja daty, śviata Kazanskaje ikony akazałasia «pasunutym» na 4 listapada. U CHCHII stahodździ hety dzień pieramieścicca ŭžo na 5 listapada. U takim razie honka za časam budzie biaskoncaj i biespaśpiachovaj.
Kreml pastaviŭ rasiejskich historykaŭ i nastaŭnikaŭ u składanaje stanovišča. Jak biez naciažak i falšavańnia patłumačyć školnikam dy studentam, što heta za akt narodnaha adzinstva ździejśniŭsia 4 listapada 1612 hodu i čamu paśla «zakančeńnia Smuty» rasiejcy jašče šeść hadoŭ praciahvali zmahacca adzin z adnym dy vajavać suprać zamiežnikaŭ?
