Biełaruskija sadki ŭ Minsku — abaviazak, a nie zvyšzadača 18

Tłumačyć načalnica ŭpraŭleńnia daškolnaj adukacyi Ministerstva adukacyi Halina Ryhoraŭna Makarankava.

Pačatak historyi

U červieni 2009 hoda ŭ «Nastaŭnickaj haziecie» byŭ apublikavany artykuł «Daškolnaja adukacyja na biełaruskaj movie. Całkam mahčyma, ale…» (№ 78 ad 23 červienia 2009 h.). Jaho aŭtar, Darja Katkoŭskaja, raskazvała pra składanaści, ź jakimi sutyknułasia jaje siamja pry ŭładkavańni syna Alesia ŭ biełaruskamoŭnuju hrupu ŭ adnym sa staličnych dziciačych sadoŭ. Nahadajem: baćki chacieli, kab ich dzicia nabyvała daškolnuju adukacyju na biełaruskaj movie. Adnak niečakana dla maładych ludziej praces afarmleńnia syna ŭ dziciačy sad zaciahnuŭsia na niekalki miesiacaŭ.

Spačatku Darji i jaje mužu Iharu daviałosia šukać dziciačy sad, u jakim by pahadzilisia stvaryć biełaruskamoŭnuju hrupu; potym jany šukali baćkoŭ, jakija b žadali, kab ich dzieci taksama vychoŭvalisia ŭ biełaruskamoŭnym asiarodździ: raźviešvali abjavy, składali śpisy, pradjaŭlali ich u rajonnaje ŭpraŭleńnie adukacyi i navat źviartalisia pa dapamohu ŭ kamitet pa adukacyi Minharvykankama.

U vyniku biełaruskamoŭnaja hrupa ŭ dziciačym sadzie № 570, što znachodzicca ŭ staličnym mikrarajonie Sucharava, usio-taki źjaviłasia.

Mały Alesik, syn Ihara i Darji, a taksama inšyja małyja štodzień čujuć biełaruskuju movu i razmaŭlajuć na joj, jak i chacieli baćki. Adznaču, što sa źjaŭleńniem biełaruskamoŭnaj hrupy ŭ žyćciadziejnaści sada nie adbyłosia niejkich kardynalnych źmien. Možna było b skazać, što situacyja vyrašyłasia stanoŭča, kali b sioleta historyja nie atrymała praciah.

Praciah

Razam z Alesiem biełaruskamoŭnuju hrupu zhadanaj daškolnaj ustanovy naviedvaje i Uładzik Siarko, małodšy brat jakoha, Sieva, nieŭzabavie taksama stanie vychavancam sada. Adkaz na pytańnie «Ci chočuć jany, kab i małodšy syn vychoŭvaŭsia ŭ biełaruskamoŭnym asiarodździ?» dla baćkoŭ chłopčykaŭ byŭ vidavočny. Adnak,

kali ŭ pačatku hetaha hoda Hanna Siarko, maci chłopčykaŭ, zapytałasia ŭ zahadčycy sada A. A. Zahucinaj ab tym, ci budzie stvorana jašče adna takaja hrupa ŭ sadku, to pačuła dziŭny adkaz.

Kiraŭnik ustanovy, pavodle słoŭ Hanny, prapanavała zaličyć Sievu ŭ hrupu da starejšaha brata (roźnica va ŭzroście pamiž chłopčykami składaje 2 hady). Niemahčymaść stvareńnia jašče adnoj biełaruskamoŭnaj hrupy va ŭstanovie A. A. Zahucina patłumačyła adsutnaściu žadajučych vychoŭvać svaich dziaciej na biełaruskaj movie. (Na jakoj padstavie była zroblena takaja vysnova, nieviadoma, bo zajavy ŭ sad baćki jašče nie padavali. Schod, na jakim vyrašycca pytańnie farmiravańnia hrupy, adbudziecca tolki na hetym tydni. — Zaŭv. aŭt.) Bolš za toje, zahadčyk dziciačaha sada pryviała jašče adzin «dovad» nie na karyść stvareńnia biełaruskamoŭnaj hrupy — niazdolnaść piersanału ładzić znosiny ź dziećmi pa-biełarusku na praciahu ŭsiaho pracoŭnaha dnia. Maŭlaŭ, pravieści zaniatki na rodnaj movie niekalki razoŭ u tydzień jany mohuć, a voś razmaŭlać pa-biełarusku kožny dzień na praciahu 6 hadzin (a to i 12-ci) vychavalnikam užo składana. (Darečy, padčas našaj telefonnaj razmovy A. A. Zahucina taksama pryvodziła takija arhumienty.)

Tady baćki Uładzika i Sievy źviarnulisia ŭ dziciačy sad № 561, jaki znachodzicca niepadalok ich doma. Adnak zahadčyk nazvanaj ustanovy adkazała, što jana naohuł ničoha nie vyrašaje, i prapanavała źviarnucca va ŭpraŭleńnie adukacyi Frunzienskaha rajvykankama. U treciaj daškolnaj ustanovie — jaślach-sadzie № 562 z pahłyblenym humanitarna-estetyčnym napramkam — Hańnie i Uładzimiru nie admovili, ale ž pastavili nastupnyja ŭmovy: sabrać hrupu žadajučych u kolkaści 20 čałaviek i znajści biełaruskamoŭny piersanał, jaki (uvaha!) daść harantyju, što adpracuje ŭ sadku 3 hady.

I baćki,

pamiatajučy papiaredni vopyt, stali «źbirać» hrupu žadajučych. Składzieny śpis zanieśli ŭ rajonnaje ŭpraŭleńnie adukacyi, a 9 sakavika atrymali adkaz: tolki 9 dziaciej sa śpisa mohuć patrapić u žadanuju hrupu.

Śpiecyjalist upraŭleńnia adukacyi administracyi Frunzienskaha rajona Minska Tamara Michajłaŭna Alaškievič patłumačyła nam, što dzieci z hetaha śpisa naradzilisia ŭ roznyja hady (2007, 2008 i 2009), a stvarać roznaŭzrostavyja hrupy ŭ rajonach-novabudoŭlach, jak viadoma, niama mahčymaści, bo jany praduhledžvajuć małuju napaŭnialnaść (da 15 čałaviek). Akramia taho, niekatoryja dzieci, pa słovach śpiecyjalista, nie znachodziacca na ŭliku ŭ vykankamie, a ŭ takim vypadku pieravaha pry zaličeńni ŭ sad addajecca tym, chto byŭ pastaŭleny na ŭlik.

«Atrymlivajecca, što dzieci, jakich baćki nie pastavili na ŭlik, naohuł nie trapiać u sad?» — pytajecca Hanna Siarko.

I ŭsio ž taki va ŭpraŭleńni adukacyi pastaralisia supakoić baćkoŭ-«pakutnikaŭ»: maŭlaŭ, nie treba zahadzia pieražyvać. Na baćkoŭskim schodzie, jaki voś-voś adbudziecca, pytańnie moža vyrašycca i na ich karyść pry ŭmovie, što baćki 20 dziaciej pažadajuć, kab ich małyja atrymlivali daškolnuju adukacyju na biełaruskaj movie. Kali žadajučych naźbirajecca dastatkovaja kolkaść, to hrupa budzie stvorana bieź piarečańniaŭ.

Miž tym, Uładzimir i Hanna Siarko znajšli jašče čatyroch čałaviek, jakija, pavodle ich słoŭ, «adpaviadajuć usim nieabchodnym paramietram», ale pra toje, kali adbudziecca baćkoŭski schod, na jakim «vyrašycca los» Sievy, jany nie viedajuć. «Kali nadyšoŭ čas starejšamu synu iści ŭ dziciačy sad, nam patelefanavali z upraŭleńnia adukacyi i nazvali numar sada, dzie nam mohuć pradastavić miesca, — raspaviadaje Hanna. — A nakont Sievy jašče nichto nie telefanavaŭ, dy i ŭ sadzie ja nie bačyła abjavu pra baćkoŭski schod».

Takija schody, pa słovach T. M. Alaškievič, projduć u kožnaj daškolnaj ustanovie Frunzienskaha rajona Minska, i ja na svaje vočy bačyła płan ich praviadzieńnia ŭ dziciačych sadach mikrarajona Sucharava. Voś tolki nie zusim zrazumieła, jakim čynam infarmacyja pra schod budzie daviedziena da baćkoŭ.

Baćki ŭsio ž taki nie stračvajuć nadziei znajści adkazy na svaje pytańni, tamu i źviarnulisia da nas pa dapamohu. A my, u svaju čarhu, paprasili prakamienciravać situacyju načalnika ŭpraŭleńnia daškolnaj adukacyi Ministerstva adukacyi Respubliki Biełaruś Halinu Ryhoraŭnu MAKARANKAVU.

— Halina Ryhoraŭna, ci pravamierna toje, što baćki, jakija žadajuć, kab ich dzieci atrymlivali daškolnuju adukacyju na biełaruskaj movie, prachodziać praz takija «pakuty»? U artykule D.Katkoŭskaj taksama źmiaščałasia pytańnie, adkaz na jakoje aŭtar tak i nie atrymała. Cytuju: «… choć pa prafiesii ja juryst i vosiem miesiacaŭ zajmajusia prablemaj, ale tak i nie zmahła da kanca vyśvietlić dakładnuju praceduru stvareńnia takich hrup u daškolnych ustanovach. Chto na praktycy prymaje zahad ab stvareńni i jakim čynam mohuć stvaracca hrupy pa žadańni baćkoŭ na padstavie vyznačanych u zakanadaŭstvie pravoŭ?».

— Adrazu skažu: takaja prablema nie pavinna ŭźnikać uvohule, i vielmi sumna, što jana maje miesca. Nichto nie admianiaŭ Zakon «Ab movach u Respublicy Biełaruś» (dziejničaje z 26 studzienia 1990 hoda. — Zaŭv. aŭt.), u artykule 21 jakoha havorycca nastupnaje: «Respublika Biełaruś harantuje kožnamu žycharu nieadjemnaje prava na vychavańnie i atrymańnie adukacyi na biełaruskaj abo ruskaj movie.

Hetaje prava zabiaśpiečvajecca sistemaj daškolnych ustanoŭ, ahulnaadukacyjnych škoł, prafiesijna-techničnych vučyliščaŭ, siarednich śpiecyjalnych i vyšejšych navučalnych ustanoŭ». A zhodna z artykułam 22 nazvanaha pravavoha akta, «u daškolnych ustanovach, a taksama ŭ dziciačych damach u Respublicy Biełaruś vychavańnie viadziecca na biełaruskaj i (abo) ruskaj movach». Kiraŭniki i inšyja supracoŭniki sistemy adukacyi pavinny vałodać biełaruskaj i ruskaj movami, što taksama prapisana ŭ zakonie.

Vychavalnik dziciačaj daškolnaj ustanovy, u adpaviednaści sa svaimi słužbovymi abaviazkami, pavinien zabiaśpiečyć navučańnie kankretnaha dziciaci na biełaruskaj movie navat u ruskamoŭnaj hrupie. Inakš buduć parušany pravy dziciaci na navučańnie na toj ci inšaj dziaržaŭnaj movie. Kaniečnie, u dziciačym sadku aptymalnym varyjantam stvareńnia moŭnaha asiarodździa dla dziciaci budzie hrupa. Adnak hrupa, kali razmova idzie pra daškolny ŭzrost, moža być stvorana tolki pry najaŭnaści 20 žadajučych. U vypadku z małymi jasielnaha ŭzrostu patrabujecca najaŭnaść 15 čałaviek. Napaŭnialnaść hrupy dla dziaciej va ŭzroście 1,5–2 hady składaje nie bolš čym 10 čałaviek.

Na dadzieny momant u našaj krainie naličvajecca kala 4000 hrup, u jakich dzieci atrymlivajuć daškolnuju adukacyju na biełaruskaj movie. I hetaje prava pavinna być realizavana ŭ kožnaj daškolnaj ustanovie.

— Kali ja vas pravilna zrazumieła, dla taho, kab dzicia vychoŭvałasia ŭ dziciačym sadku na biełaruskaj movie, nieabaviazkova stvarać asobnuju hrupu? Vychavalniki mohuć ažyćciaŭlać adukacyjny praces na abiedźviuch movach, kali ŭ hrupie jość niekalki dziaciej, baćki jakich vybrali movaj vychavańnia dla ich biełaruskuju?

— Tak, kali niama dastatkovaj kolkaści dziaciej dla stvareńnia cełaj biełaruskamoŭnaj hrupy, to vychavalnik u ruskamoŭnaj hrupie abaviazany stasavacca pa-biełarusku z tymi małyšami, baćki jakich vykazali takoje žadańnie. U pracesie hulni piedahoh moža źviartacca da dziaciej na abiedźviuch movach: naprykład, nazvać imia lalki pa-rusku i tut ža paŭtaryć jaho pa-biełarusku. Małyja ŭ hetym uzroście vielmi cikaŭnyja i zasvojvajuć adnu ci niekalki moŭ naturalnym čynam. U dziaciej farmirujecca pasiŭny (na ŭzroŭni razumieńnia) i aktyŭny (na ŭzroŭni havareńnia) słoŭnikavy zapas, i viedańnie taho, jak hučać słovy na adnoj i druhoj movie, pojdzie im tolki na karyść. Bolš za toje, im navat nie daviadziecca pierakładać z adnoj movy na inšuju, bo kožnaja z moŭnych sistem u małym uzroście zasvojvajecca adrazu z ułaścivymi joj zakonami. Tut sprava, chutčej, u tym, ci zacikaŭleny sam vychavalnik. Biezumoŭna, piedahohu daviadziecca rychtavacca dadatkova, ale ž jon i pavinien heta rabić pa svaich funkcyjanalnych słužbovych abaviazkach.

Baćki źjaŭlajucca pieršymi piedahohami dla svajho dziciaci, tamu, kali jany chočuć, kab ich dačka ci syn z malenstva vałodali dźviuma movami, ź pieršych dzion pačynajuć stvarać takoje asiarodździe. Dziciačy sad stanovicca praciaham, dapamohaj u hetaj spravie. Pry afarmleńni dziciaci ŭ sad baćkam nieabchodna tolki paznačyć u zajavie movu, na jakoj by jany chacieli, kab vychoŭvałasia ich dzicia.

— Usio, akazvajecca, tak prosta?! Adnak baćkam, pavodle ich słoŭ, nichto nie skazaŭ pra heta ni dva hady nazad, ni ciapier.

— A heta ŭžo niedapracoŭki na miescach: baćkoŭ pavinny byli prainfarmavać, i ŭ pieršuju čarhu — kiraŭnik daškolnaj ustanovy. Realizoŭvać zakon ab movach uvachodzić u jaho abaviazki.

— U našym vypadku kiraŭnik daškolnaj ustanovy tolki skazała, što vychavalnikam ciažka razmaŭlać pa-biełarusku na praciahu pracoŭnaha dnia. Taki adkaz moža słužyć arhumientam pry admaŭleńni stvaryć biełaruskamoŭnuju hrupu?

— Nielha zabyvać, što ŭ nas asobasna aryjentavanaja piedahohika ŭ arhanizacyi adukacyjnaha pracesu. Kaniečnie, vychavalnik moža krychu chvalavacca, što ŭ jaho nie atrymajecca havaryć pa-biełarusku, asabliva ŭ tym vypadku, kali ŭ bycie jon karystajecca ruskaj movaj. Adnak vyrašeńniem hetaj prablemy ni ŭ jakim vypadku nie pavinny zajmacca baćki — heta taksama abaviazak kiraŭnika daškolnaj ustanovy.

Kali havaryć pra situacyju, što skłałasia ŭ Sucharavie, to zahadčyk dziciačaha sada nie ažyćciaviła nijakich dziejańniaŭ dla taho, kab zadavolić zapyt baćkoŭ. Jana mahła adkazać tak: «Siońnia ŭ mianie niama takich resursnych umoŭ (dapuścim, jość vychavalniki, jakija nie navučalisia ŭ biełaruskich VNU, a pryjechali zdalok). Ale ž my pasprabujem vyrašyć hetaje pytańnie».

Kiraŭnik daškolnaj ustanovy pavinien arhanizavać dla svaich rabotnikaŭ mietadyčnaje supravadžeńnie z metaj udaskanaleńnia ich viedaŭ, u tym liku i pa biełaruskaj movie. Kali jon nie viedaje, jak heta zrabić, to moža źviarnucca za kansultacyjaj i ŭ rajonnaje ŭpraŭleńnie adukacyi, i ŭ kamitet pa adukacyi Minharvykankama, dy i ŭ ministerstva možna patelefanavać, narešcie. U našaj krainie stvorana ŭnikalnaja sistema pavyšeńnia kvalifikacyi: mietadyčnyja abjadnańni, instytuty raźvićcia, apornyja dziciačyja sady. A kožny piedahoh i sam pavinien viedać, što ŭdaskanaleńnie prafiesijnaha majsterstva ŭvachodzić u jaho abaviazki.

Akramia vychavalnikaŭ, jak viadoma, u vučebnym pracesie ŭ dziciačych sadach zadziejničany i inšyja śpiecyjalisty — muzyčny rabotnik, psichołah. Kožny ź ich taksama pavinien rychtavacca da znosin ź dziciem na biełaruskaj movie, kali ŭźnikaje takaja nieabchodnaść. Arhanizacyja resursnych umoŭ dla raboty piedahohaŭ źjaŭlajecca zadačaj namieśnika zahadčyka daškolnaj ustanovy pa asnoŭnaj dziejnaści.

— Takim čynam, umovy dla arhanizacyi vučebna-vychavaŭčaha pracesu ŭ daškolnych ustanovach na biełaruskaj movie ŭ nas možna stvaryć biez asablivych ciažkaściej?

— Biezumoŭna. U krainie raspracavana kompleksnaja prahrama navučańnia dziaciej daškolnaha ŭzrostu na biełaruskaj movie, jakaja achoplivaje ŭsie linii raźvićcia dziciaci ŭ hetym uzroście, pačynajučy ź jaślaŭ. Jość vučebna-mietadyčnyja dapamožniki dla piedahohaŭ na biełaruskaj movie, šmat materyjałaŭ na biełaruskaj movie publikuje časopis «Praleska»; dziejničajuć mietadyčnyja abjadnańni, praź jakija, jak ja ŭžo havaryła, vychavalniki mohuć udaskanalvać svajo prafiesijnaje majsterstva. U vučebnyja płany instytutaŭ raźvićcia adukacyi taksama ŭklučana rabota ź dziećmi na biełaruskaj movie.

Praŭda, zabiaśpiečyć vychavalnikaŭ mietadyčnaj litaraturaj pa ŭsich vidach dziciačaj dziejnaści na 100 pracentaŭ siońnia niemahčyma, adnak skazać, što litaratury niama zusim, nielha. Samaje hałoŭnaje ŭ rabocie vychavalnika — źmiest raboty, a ŭžo jak jaho realizavać, piedahoh pavinien pradumać sam. Jon ža śpiecyjalist i pavinien viedać daškolnuju mietodyku, technałohii!

— Halina Ryhoraŭna, ci sapraŭdy dzieci, jakija nie znachodziacca na ŭliku ŭ vykankamie, majuć mienš šansaŭ trapić u dziciačy sad, čym tyja, chto byŭ pastaŭleny na taki ŭlik? Jak viadoma, mnohija baćki ličać, što pastanoŭka dziciaci na ŭlik amal što ź pieršych dzion jaho žyćcia daje harantyju atrymańnia miesca ŭ dziciačym sadku ŭ toj momant, kali ŭ hetym uźniknie nieabchodnaść. Bolš za toje, časam jany ŭpeŭnieny, što dzicia pojdzie mienavita ŭ toj sad, jaki znachodzicca blizka kala doma.

— U nas niama ni adnaho narmatyŭnaha dakumienta, dzie b havaryłasia, što miesca dziciaci pradastaŭlajecca ŭ daškolnaj ustanovie, jakaja abaviazkova raźmieščana niepadalok jaho doma. Akramia taho, siońnia, zhodna z zakanadaŭstvam, baćki majuć prava žyć u adnym rajonie horada, a miesca ŭ dziciačym sadku jany mohuć atrymać u druhim rajonie pry najaŭnaści tam svabodnych miescaŭ.

Ulik u vykankamach viadziecca dla taho, kab prahnazavać situacyju na bližejšyja hady ŭ rajonie. I heta mienavita ŭlik, a nie čarha, jakaja sapraŭdy praduhledžvaje niejkuju pieravahu adnych ludziej pierad inšymi. Jon źjaŭlajecca padstavaj, harantavanym zakazam na budaŭnictva zhodna z budaŭničymi normami. Tamu toje, kali baćki padali źviestki pra dzicia va ŭpraŭleńnie adukacyi, nie maje značeńnia. U rajonach-novabudoŭlach nichto nie daść harantyi taho, što, kali małomu spoŭnicca 3 hady, jon abaviazkova trapić u dziciačy sad, raźmieščany ŭ dvary jaho doma.

Vykankamy prytrymlivajucca rasparadžeńnia Prezidenta Respubliki Biełaruś ab tym, što budaŭnictva daškolnych ustanoŭ pavinna vieścisia zhodna z narmatyvami. A 

budaŭničyja normy nastupnyja: na 1000 nasielnictva pradastaŭlajecca 180 miescaŭ u daškolnych ustanovach; kali heta kropkavyja zabudovy (novy dom budujecca ŭ starym žyłym mikrarajonie), to na 1000 čałaviek prypadaje 100 miescaŭ. Akramia taho, isnujuć sacyjalnyja standarty — zabieśpiačeńnie miescami ŭ daškolnych ustanovach pavinna vykonvacca na ŭzroŭni 85%.

Što tyčycca Minska, to ŭ novych mikrarajonach stalicy, takich jak Sucharava, naprykład, pa-raniejšamu isnuje prablema z napaŭnialnaściu hrup u adpaviednaści z vyznačanymi narmatyvami: pobač «raście» Kamiennaja Horka, i damy tam budujucca chutčej, čym uzvodziacca dziciačyja sady.

Upraŭleńnie adukacyi pavinna infarmavać baćkoŭ ab tym, jakija pierśpiektyvy jany majuć pa ŭładkavańni svaich dziaciej u dziciačyja sady. A srodkaŭ dla infarmavańnia, na maju dumku, siońnia bolš čym dastatkova.

— I apošniaje. Baćki prapanoŭvajuć paznačać movu, na jakoj by jany chacieli, kab ich dzieci atrymlivali daškolnuju adukacyju, pry pastanoŭcy małych na ŭlik va ŭpraŭleńni adukacyi. Pa ich mierkavańni, takim čynam možna budzie spraścić praces vyjaŭleńnia žadajučych uładkavać dziaciej u biełaruskamoŭnyja hrupy. Ci metazhodna heta?

— Zhodna z Zakonam «Ab movach u Respublicy Biełaruś», kožnaja ŭstanova adukacyi abaviazana zabiaśpiečyć prava dziciaci navučacca i vychoŭvacca na toj ci inšaj dziaržaŭnaj movie. I pačynać realizacyju hetaha prava z momantu stanaŭleńnia na ŭlik niama nieabchodnaści. Jano pavinna realizoŭvacca na ŭzroŭni daškolnaj ustanovy.

Hłafira Latkoŭskaja, «Nastaŭnickaja hazieta»

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH