U Atłanty nie zastałosia histaryčnaha centra. Padčas Hramadzianskaj vajny horad byŭ spaleny całkam. Ciapier Atłanta -- heta dziełavy centr amierykanskaha Poŭdnia.
U Amierycy šanujuć nie tolki pieramožcaŭ, ale i pieramožanych. Bareljef u honar vojskaŭ Kanfiederacyi ŭ parku "Stoŭn-Maŭncin"
Miesca pachavańnia Marcina Lutera Kinha.
U Atłancie mieścicca adzin z najbolšych akvaryumaŭ u śviecie.
Ni pažaram, ni janki nie złamać
U absalutnaj bolšaści maich znajomych pry ŭzhadvańni horada Atłanta pieršaja asacyjacyja — «Źniesienyja vietram» Marharet Mitčeł. Častka padziej ramana adbyvajecca mienavita ŭ stalicy štata Džordžyja.
Los hałoŭnaj hierainy Skarlet O'Chary vykładajecca na fonie trahičnych padziej druhoj pałovy XIX stahodździa. Mienavita Atłanta ŭ čas Hramadzianskaj vajny stała centram Kanfiederacyi adzinaccaci rabaŭładalnickich štataŭ Poŭdnia.
Dla vojskaŭ Poŭnačy było vielmi važna zachapić mienavita Atłantu. Uziaŭšy horad, jany b mahli złamać bajavy duch kanfiederataŭ. Bitva za Atłantu adbyvałasia na praciahu ŭsiaho leta 1864 hoda.
«Śpiakotnymi vilhotnymi letnimi načami dźviery ŭsich damoŭ u Atłancie byli adčynienyja naściež dla voinaŭ — abaroncaŭ horada. Usie bahatyja damy — ad vulicy Vašynhtona da Piersikavaj vulicy — źziali ahniami: tam prymali pierapeckanych akopnym brudam sałdat, i ŭ cichim načnym pavietry daloka raznosilisia huki bandžo i skrypak», — tak apisvaje pieršyja dni abłohi Atłanty Marharet Mitčeł.
Siońnia ŭ horadzie jość nievialiki muziej hetaj piśmieńnicy. Spačatku ŭražvaješsia hetym pryhožym trochpaviarchovym domam. Potym akazvajecca, što ŭ im Mitčeł mieła tolki dva pakoi, dzie i žyła sa svaim druhim mužam. U takich umovach jana i napisała svoj raman. Zrešty, Mitčeł nikoli nie dumała, što jon stanie nastolki papularnym. Jana pisała «Źniesienych vietram» prosta dla svaich znajomych. Mitčeł zahinuła ŭ 49 hadoŭ pad kołami aŭtamabila.
Kali viartacca da histaryčnych padziej, to abłoha Atłanty skončyłasia paśpiachova dla vojskaŭ Poŭnačy. 2 vieraśnia armija hienierała Uiljama Šermana ŭvajšła ŭ Atłantu. Praz dva miesiacy im ža byŭ addadzieny zahad spalić horad.
«Šerman vioŭ svaje vojski praz Džordžyju ad Atłanty da mora. Zzadu lažali spalenyja ruiny Atłanty: pakidajučy horad, sinija mundziry addali jaho ahniu», — tak apisvaje heta Mitčeł.
Ci nie ŭpieršyniu tady na amierykanskim kantyniencie była ŭžytaja taktyka «vypalenaj ziamli». Cikava, što ŭ toj samy čas hety samy mietad pa inšy bok Atłantyki prymianiaŭ vilenski hienierał-hubiernatar Michaił Muraŭjoŭ. Taktyka «vypalenaj ziamli» ŭžyvałasia suprać šlachieckich vakolic zachodniaj Biełarusi, dzie padtrymka paŭstancaŭ była najbolšaj. Siemji vysyłali ŭ Sibir, a vakolicy całkam źniščalisia.
«Ja sama, jak Atłanta. Ni pažaram, ni janki mianie nie złamać», — takija słovy ŭ vusny Skarlet O'Chary ŭkłała piśmieńnica. Ale sapraŭdy, paśla razbureńniaŭ vajny žychary Atłanty chutka ŭzialisia za spravu, adnaŭlajučy horad. Doŭhi čas mienavita Atłanta była horadam, jaki najbolš imkliva raźvivaŭsia. Siońnia heta znoŭ najbolšaje pasielišča amierykanskaha Poŭdnia, jaho dziełavy centr.
Stoŭn Maŭncin
Razam z tym, Hramadzianskaja vajna zastajecca temaj, jakuju niepažadana zakranać u razmovach z amierykancami. Zanadta ŭžo nieadnaznačnaja heta staronka ŭ historyi Poŭdnia.
Sioleta, darečy, budzie jubilej pačatku Hramadzianskaj vajny — 150 hadoŭ. Ale nijakich mierapryjemstvaŭ z hetaj nahody amal nie płanujecca. Nibyta i nie było ŭ historyi takich padziej.
U adzin ź dzion pierabyvańnia ŭ Atłancie my nakiravalisia ŭ park «Stoŭn Maŭncin». Heta zusim niedaloka ad horada. Jašče ŭ 1950-ja tut byli pryvatnyja ŭładańni, ale ŭrešcie ŭsio było vykuplena štatam pad park. Sprava ŭ tym, što niejkim nievierahodnym čynam u hetaj miascovaści źjaviłasia niemałaja hranitnaja hara. Nijakich inšych hor pobač niama. Darečy, miascovyja nazyvajuć jaje Łysaj. Ale heta nie pałochaje ich. Atłantcy ź vialikim zadavalnieńniem pravodziać tam pikniki, adpačyvajuć.
Asablivy šarm hetaj hary nadaje vysiečany na joj bareljef u honar vojskaŭ Kanfiederacyi. Na im vybityja vyjavy prezidenta paŭdniovych štataŭ Džefiersana Devisa, a taksama hienierałaŭ Li i Džonsana. Barelf nastolki ahramadny, što tolki ŭ chrapie kania moh by źmiaścicca čałaviek.
Dziŭnaja hetaja kraina Amieryka. Nie mahu sabie ŭjavić, kab tak za savieckim časam byli ŭšanavanyja, skažam, słuckija paŭstancy. Bok, jaki prajhraŭ u vajnie, ušanavany pa ŭsich praviłach. Pamiać pra jaho nie sprabujuć zacierci, a, naadvarot, pakazvajuć jak hodnaha supiernika.
Uvohule ž, Stoŭn Maŭncin — heta niešta kštałtu našych Dudutak ci słavutaha stakholmskaha Skansena. Siudy zvozili budynki, pryłady pracy, muzyčnyja instrumienty i inšyja pradmiety z roznych kutkoŭ amierykanskaha Poŭdnia. Voś i ŭtvarajecca takaja dziaržava ŭ minijaciury.
Jość tut navat svaja płantacyja. Z domam haspadara, lekara, raboŭ, fiermaj. A jašče tut paŭsiul rastuć mahnolii.
«U mianie jość mara»
Siońniašniaja Atłanta ŭ značnaj častcy — horad ź ciemnaskurym nasielnictvam. Kali ŭ centry praporcyi pamiž biełymi i čornymi jašče bolš-mienš vytrymanyja, to bližej da ŭskrain jany parušajucca na karyść apošnich.
Naprykład, u ńju-jorkskim mietro nam nastojliva nie rekamiendavali hladzieć niehram u vočy, kab nie adbyŭsia jaki incydent. A ŭ Atłancie ciemnaskuryja absalutna raźniavolenyja i nie ahresiŭnyja. U paŭdniovych štatach jany adčuvajuć siabie nadzvyčaj kamfortna. Choć zdavałasia b, za ich pravy zmahalisia jakraz na Poŭnačy.
Mienavita z Atłanty niekali i pačaŭsia ruch čornych za raŭnapraŭje, baraćba z rasizmam i siehrehacyjaj. U ich byŭ svoj jaskravy charyzmatyčny lidar — Marcin Luter Kinh.
Hety, napeŭna, samy viadomy ŭ śviecie baptyscki prapaviednik jakraz z Atłanty. Jon vyras u kvartale dla bahatych čornych. Tut žyli ŭ asnoŭnym lekary, vykładčyki ŭniviersitetaŭ, śviatary. Chata Kinha pobač z carkvoj, dzie jon i słužyŭ. Tut jaho i pachavali. Mahiła znachodzicca na pastamiencie ŭ nievialičkim vadajomie z błakitnaj vadoj. Razam ź im pachavanaja žonka.
Luter Kinh byŭ prychilnikam niehvałtoŭnaj baraćby za pravy čornych, jon zaklikaŭ da akcyj niepadparadkavańnia. Hety čałaviek uznačalvaŭ pamiarkoŭnaje kryło ŭ zmahańni za pravy afraamierykancaŭ. Zusim inšyja mietady prapanoŭvaŭ Małkołm Iks, jaki maryŭ pra reki kryvi biełych ludziej na amierykanskich vulicach. Da prychilnikaŭ Iksa naležaŭ suśvietna viadomy baksior Muchamied Ali.
Mietady Kinha byli blizkija da mietadaŭ Handzi. U 1963 hodzie ŭ Vašynhtonie z prystupak miemaryjała Linkalna Marcin Luter Kinh čytaŭ svaju słavutuju pramovu «U mianie jość mara». Jaje słuchała 300 tysiač amierykancaŭ. U pramovie Kinh zaklikaŭ spynić rasavaje supraćstajańnie.
Kinha zabili ŭ 1968 hodzie, kali jon stajaŭ na bałkonie hatela ŭ Miemfisie. Jahony zabojca byŭ asudžany na 99 hadoŭ turmy. Jon zapeŭnivaŭ, što dziejničaŭ adzin, choć mnohija bačać u hetym zmovu. Treci paniadziełak studzienia ŭ ZŠA ličycca dniom Marcina Lutera Kinha i adznačajecca jak dziaržaŭnaje śviata.
Radzima koka-koły
Kali kazać piersanalna pra mianie, to pra isnavańnie horada Atłanta ja daviedaŭsia ŭ 1996 hodzie. Tady tam jakraz prachodzili Alimpijskija hulni. Papiarednie byŭ navat abjaŭleny konkurs, pavodle jakoha treba było sabrać piać korkaŭ z alimpijskimi kołcami ad koka-koły i dasłać arhanizataram. Ja tak i zrabiŭ, ale ničoha nie vyjhraŭ. Navat pyłasos, nie kažučy ŭžo pra samu pajezdku.
Kali praź piatnaccać hadoŭ paśla tych padziej trapiŭ u Atłantu, to praminuć mahčymaść prahulacca pa Alimpijskim parku nie moh. Tut jość pomnik zasnavalniku sučasnaha alimpijskaha ruchu Pjeru de Kubiertenu, moładź hulaje na travie ŭ fryśbi, a małyja biehajuć u strumieniach fantana. Praz park prachodzić zamoščanaja cehłaj darožka. Na kožnaj cahlinie — niejkaje imia ci nazva arhanizacyi. Akazvajecca, heta imiony ŭsich žadajučych, chto zapłaciŭ za takuju pasłuhu i zabraniravaŭ miesca. Sustrakaŭ tam i słavianskija proźviščy, naprykład, Sasnoŭski.
Darečy, jakraz Atłanta źjaŭlajecca radzimaj koka-koły. Pra heta vam z achvotaj raskažuć u muziei, pryśviečanym hetamu napoju. Vynachodnikam koka-koły byŭ vieteran Hramadzianskaj vajny Džon Piembiertan (jasnaja sprava, zmahaŭsia za kanfiederataŭ). U bajach jon atrymaŭ ciažkuju traŭmu, paśla čaho palubiŭ morfij. Adnak Piembiertan razumieŭ, što ad takoj zaležnaści treba pazbaŭlacca. Zrešty, jon nie prydumaŭ ničoha lepšaha, jak źmiešvać koku z roznymi vinami.
Potym Džonu daviałosia prybrać vino sa svajho vynachodnictva, bo ŭ Štatach abviaścili suchi zakon. Prykładna tak koka-koła i była prydumanaja. Piembiertan pamior praz dva hady paśla svajho adkryćcia, a my pjom jaje pa siońniašni dzień.
Cikavaja asablivaść amierykancaŭ — vada ci koła, pa vyznačeńni, ź lodam. Chočaš bieź jaho — treba adrazu papiaredžvać. U Atłancie jość i svaje kulinarnyja asablivaści. U horadzie varta pakaštavać niešta z łuizijanskaj kuchni. Tam abaviazkova musić być sielderej, zialony pierac i cybula. Nu a z hetaj «śviatoj trojcaj» usio astatniaje — miasa, ryba, krevietki.
Darohi i muzyka Poŭdnia
U Atłancie razumieješ, što ty na Poŭdni, z usimi jaho vyciakajučymi. U paraŭnańni z utulnym Vašynhtonam Atłanta mienš dahledžanaja i zialonaja. Na vulicach stajać draŭlanyja elektryčnyja słupy, čaho amal užo niama navat u Biełarusi.
Darohi taksama pakidajuć žadać lepšaha: to tut jama, to tam kałdobina. Aŭtamabili — heta ŭvohule ahramadny hałaŭny bol atłantcaŭ. Zatory tut — budzionnaja sprava. Heta pry tym, što z horada i ŭ horad viaduć šyračeznyja aŭtamahistrali. Zdavałasia b, novyja pałosy dla ruchu dazvolać prajazdžać dystancyju chutčej. Na spravie ž vychodzić, što dadatkovyja pałosy pryvodziać da zvužeńnia paniatka pryharada, adkul ludzi mohuć jeździć u Atłantu na pracu. Pavialičvajucca darohi — pavialičvajecca i kolkaść achvotnych pa joj jeździć. Tutejšyja śmiajucca, što prablemu moža vyrašyć chiba radykalnaje pavyšeńnie cenaŭ na paliva.
U Atłancie daviałosia pabyvać na telekanale CNN. Ahramadnaja karparacyja, dzie nichto nie staić na miescy, usio ŭ pastajannym ruchu. Supracoŭnik Piter Vajd raskazvaŭ pra śpiecyfiku pracy na CNN. Kaža, što pracuje da poźniaha viečara, u vychadnyja taksama prychodzić na pracu. Nichto dadatkova za heta jamu nie dapłačvaje. Prosta baicca pakinuć svaju pracu na niekaha inšaha, chto moža vykanać jaje mienš jakasna.
U kadrach telekanała ŭ toj čas milhali padziei ŭ Livii, ziemlatrus u Novaj Ziełandyi, zabojstva amierykancaŭ u Samali. Mianie ž nie adpuskała dumka pra adsutnaść čałavieka ŭ ciapierašnich televizijnych navinach. Tut jość revalucyi, stychijnyja biedstvy, mańjaki, sport. Ale niama čałavieka, na jakoha chočacca być padobnym.
Urešcie rešt, nie treba zabyvacca, što Džordžyja, jak i inšyja paŭdniovyja štaty ZŠA, słavicca svajoj muzykaj. Tut naradziŭsia słavuty ślapy bluźmien Rej Čarlz. Mienavita jon i napisaŭ himn hetaha štata Georgia On My Mind.
***
Niejmaviernaja Amieryka. I. Akłachoma, jak jana jość
Niejmaviernaja Amieryka. II. Sacyjalistyčnaja respublika Sietł
Niejmaviernaja Amieryka. III. Novaja antyčnaść Vašynhtona
