Šlach daŭžynioj u tysiaču hadoŭ: admiena śmiarotnaha pakarańnia ŭ Vialikabrytanii 4

Što źviazvaje Vilhielma Zavajoŭnika, Čarłza Dykiensa, AAN i zvyčajnaha čałavieka na łondanskaj vulicy?

Francyja zaŭsiody hanaryłasia tym, što pryniesła cyvilizacyju niepakorlivym brytam. I sapraŭdy, mienavita francuz nanios pieršy ŭdar praktycy śmiarotnaha pakarańnia ŭ Brytanii.

Nieŭzabavie paśla zavajavańnia Brytanskich vyspaŭ Vilhielm Zavajoŭnik admianiŭ hetaje pakarańnie. Upłyŭ karala Vilhielma byŭ takim vialikim i ŭsioachopnym, što i da siońnia paŭsiudna prajaŭlajecca ŭ Vialikabrytanii: u našaj jurydyčnaj sistemie, u toj nievierahodnym architekturnaj spadčynie, jakuju jon pakinuŭ paśla siabie, i navat u našym łandšafcie. Na žal, hetaje natchnialnaje pačynańnie nie było padtrymanaje jaho synam, Vilhielmam Rufusam, jaki znoŭ uvioŭ śmiarotnaje pakarańnie.

Niekalkich nastupnych stahodździaŭ situacyja asabliva nie źmianiałasia, pakul u kancy XVIII st. ceły šerah parłamientaryjaŭ nie pačaŭ nadavać hetamu pytańniu asablivuju ŭvahu. Ser Uiljam Mieredyt, ser Semiueł Romili i ser Džejms Makintoš syhrali asnoŭnuju rolu ŭ tym, što pytańnie pra śmiarotnaje pakarańnie pačało aktyŭna abmiarkoŭvacca ŭ Parłamiencie.

Vynikam hetych debataŭ stała pastupovaje, ale niaŭchilnaje pamianšeńnie kolkaści złačynstvaŭ, za jakija karali śmierciu.

Z pačatku XIX stahodździa kampanija za admienu śmiarotnaha pakarańnia (abo prynamsi za toje, kab zrabić jaje bolš «cyvilizavanaj») vyjšła za ścieny Parłamienta. U joj uziali ŭdzieł i pryvatnyja asoby — takija, jak słup brytanskaj litaratury taho času Čarłz Dykiens, a taksama łabisckija hrupy, naprykład, relihijny ruch kvakieraŭ.

Baraćba razharełasia z novaj siłaj nieŭzabavie paśla zakančeńnia Druhoj suśvietnaj vajny, kali mižnarodnaja supolnaść u asobie AAN pryniała Usieahulnuju dekłaracyju pravoŭ čałavieka,

u jakoj pryznavalisia «hodnaść, ułaścivaja ŭsim členam čałaviečaj siamji, i ich roŭnyja i nieadjemnyja pravy». Pałata abščyn (nižniaja pałata brytanskaha parłamienta) zrabiła niekalki sprobaŭ uvieści maratoryj abo admianić śmiarotnaje pakarańnie, ale ŭsie jany byli zabłakavanyja Pałataj łordaŭ (vierchniaj pałataj parłamienta).

Z pačatku 1950-ch hadoŭ usio bolšaja niezadavolenaść hramadskaści pačała vylivacca ŭ patrabavańni kankretnych dziejańniaŭ. Pryčynaj hetaha niezadavolenaści staŭ ceły šerah faktaraŭ. Dla niekatorych heta była maralnaja nieabchodnaść abaraniać čałaviečuju hodnaść. Dla inšych takoj pryčynaj stali raskrytyja padrabiaznaści vypadkaŭ, kali sudovaja pamyłka paciahnuła za saboj pakarańnie niavinnaha čałavieka. Pa miery taho jak masavyja drukavanyja vydańni paviedamlali ŭsio novyja padrabiaznaści sudovych pracesaŭ, u jakich abvinavačanym pahražała śmiarotnaje pakarańnie, hetyja pracesy apynalisia pad pilnym nazirańniem hramadskaści. U vyniku debaty pra śmiarotnuju karu vylilisia z hułkich załaŭ Pałaty abščyn na vulicy.

Ludzi zadavalisia pytańniami: ci maje naohuł hramadstva prava pazbaŭlać žyćcia? Ci moža pakarańnie być humannym — jak dla asudžanaha, tak i dla kata? Ci nieabchodna zachoŭvać śmiarotnaje pakarańnie ŭ hramadstvie ź nievysokim uzroŭniem zabojstvaŭ? Ci pieraduchilaje najaŭnaść śmiarotnaha pakarańnia złačynstva?

I, narešcie, u 1969 hodzie «hučny ŭchvalny voklič prakaciŭsia pa Pałacie abščyn» — jak napisała adna z haziet — kali, paśla siami hadzinaŭ debataŭ, brytanski parłamient admianiŭ śmiarotnaje pakarańnie.

Takim čynam, ciaham hetaha doŭhaha šlachu adbyŭsia zruch ad namahańniaŭ zrabić pakarańnie bolš «cyvilizavanym» da maralnaha boku śmiarotnaha pakarańnia i takich praktyčnych pytańniaŭ, jak toje, ci moža naohuł jakaja-niebudź jurydyčnaja sistema całkam vyklučyć pamyłki — tym bolš niezvarotnyja.

Niekatoryja mohuć zadacca pytańniem, čamu adna z najstarejšych demakratyj u śviecie nikoli nie pravodziła refierendum pa hetym pytańni.

Refierendumy ŭ Vialikabrytanii naohuł pravodziacca vielmi redka. Kali ludzi vybirajuć svaich deputataŭ u Parłamient, majecca na ŭvazie, što jany takim čynam vykazvajuć davier svaim pradstaŭnikam i ich zdolnaści najlepšym čynam pradstaŭlać intaresy svaich vybarščykaŭ — nie hublajučy pry hetym z vyhladu intaresy krainy ŭ cełym.

Ad vialikaha karala da parłamientaryjaŭ, ad samych pieršych hramadskich arhanizacyj da prostych ludziej na vulicach — voś šlach daŭžynioj u tysiaču hadoŭ, vynikam jakoha stała admiena śmiarotnaha pakarańnia ŭ Vialikabrytanii.

Rozmary Tomas, ambasadar Vialikabrytanii ŭ Biełarusi

Rozmary Tomas

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH