«My prychodzim ŭviečary dadomu, uklučajem śviatło na kuchni, a tam cełaja zhraja kažanoŭ»: u Minsku na vulicy Varanianskaha ŭ kvateru na dziaviatym paviersie «zasialilisia» latučyja sysuny. Minčanka Hanna Ohnieva ŭ niadzielu znajšła na svajoj kuchni kałoniju niaprošanych haściej.
«Ich było štuk piatnaccać, — kaža dziaŭčyna. —
Jany lotali pa ŭsio kvatery, niekatoryja visieli na firankach, a adzin uvohule raźlohsia, razharnuŭšy kryły, na padvakońni.My nie viedali, što rabić. Ja chucieńka schapiła dačku i kotku i vyskačyła na leśvicu. Paklikali susiedziaŭ, jany nie pavieryli — vyrašyli, što ja źjechała z hłuzdu. Adnak susiedka pahadziłasia pahladzieć. Paśla my razam ź joj i jaje mužam vyhaniali ich u akno».
Kažany haspadaryli ŭ kvatery ŭvieś viečar. Spadarynia Ohnieva patelefanavała
ŭ MNS — paraili «adkryć akno, kab jany vylecieli» i nie bajacca, bo kažany nijakaj niebiaśpieki nie ŭjaŭlajuć.U vyniku kvateru ad niaprošanych haściej vyzvalili, i Hanna zmahła viarnucca.
Adnak na nastupny dzień, jak tolki Hanna paviarnuła kluč u zamku, jana pačuła vyrazny strokat kažana. Jak vyśvietliłasia, za hety čas u kvatery źjavilisia novyja asobiny.
«Adkul jany biarucca? My spačatku dumali, što jany nalacieli praz fortku, jakuju ja pakinuła adčynienaj na dzień. Adnak u paniadziełak ža takoha nie było. Chutčej za ŭsio jany prabirajucca praź dzirki ŭ ścianie ŭ prybiralni. Što rabić? Ja ich panična bajusia».Zvarot u ŽES ničoha nie daŭ — tyja nakiravali ŭ sanstancyju, dzie taksama z kažanami nikoli nie sutykalisia, a tamu paraili źviarnucca ŭ MNS, jaki nakiravaŭ nazad u ŽES.
Čatyry dni zapar u kvatery źjaŭlalisia ŭsio novyja kažany.
«Mnie nichto nie vieryŭ spačatku, — kaža Hanna. — ŽES tłumačyć, što haryšča doma pravieryli i ničoha nie znajšli, adnak kožny viečar my vyhaniajem pa niekalki štuk kažanoŭ. Hučyć śmiešna, adnak nam zusim nie da śmiechu».
Niedavierlivyja susiedzi taksama spačatku śmiajalisia, a paśla stali praviarać svaje kvatery na najaŭnaść kažanoŭ. Adnak tyja «sialilisia» vyklučna ŭ adnu kvateru. U vyniku Hanna była vymušanaja pierasialić dzicia da babuli.
«Ja bajusia hetych žyviołaŭ. Ja ciapier prychodžu da chaty tolki sa znajomymi, abstukvaju ŭsiu kvateru. Adnak nočču, jak ciomna stanovicca, kažany pačynajuć strakatać i piščać.I vielmi hučna. Ja nie mahu hety pisk čuć. Navat maja kotka baicca ich. A jašče jany pačynajuć šypieć — huk, jak kali nacisnuć na aśviažalnik pavietra. U ŽESie spačatku kazali — pakul nie budzie dokazaŭ, ničym nie možam dapamahčy. A jakija dokazy? Im treba kažan — žyvy ci miortvy». Narešcie, kažan, adłoŭleny susiedam, adpraviŭsia ŭ słoiku ŭ ŽES.
U ŽESie ad kamientaroŭ admovilisia, bo pakul prablema jašče nie vyrašanaja.
I sanstancyja, i «Faŭna horada», i ŭsie astatnija nie viedajuć, što rabić u takich vypadkach.
Hanna ź siabroŭkaj zrabiła amatarskaje videa, na jakim dobra vidać, jak kažan śpić, pavisnuŭšy na hardzinie.
Što rabić, kali kažany zasialilisia ŭ kvateru? «NN» źviarnułasia da śpiecyjalista pa kažanach, supracoŭnika Centra bijałahičnych resursaŭ pry Akademii navuk Alaksandra Špaka.
NN: Skažycie, što moža prymusić kažanoŭ pierasialicca ŭ kvateru?
Alaksandr Špak: Mnie rehularna pastupajuć sihnały pra toje, što ŭ Minsku na bałkon zalacieŭ kažan. Najčaściej heta byvaje ŭ listapadzie — kali kažany pačynajuć zimavać ci laciać na poŭdzień. Najčaściej heta dvuchkolerny kažan — ich u Minsku možna sustreć.
Prosta jany šukajuć miesca z prydatnymi ŭmovami dla zimoŭki, časam prylatajuć na bałkony.Ale pra cełuju zhraju ŭ kvatery ja nikoli nie čuŭ.
NN: A jakija ŭmovy dla ich źjaŭlajucca prydatnymi?
AŠ: Heta tempieratura troši nižejšaja za nul albo troški vyšejšaja, adsutnaść hukavoha fonu, vysokaja vilhotnaść. Kali jość mahčymaść «puścić» kažana na svoj bałkon — heta dobra, jon nijak nie pieraškadžaje, a niedzie na pačatku viasny źlacić sam.
NN: Ci ad kažanoŭ moža sychodzić niejkaja pahroza?
AŠ: Nie, kryvi jon nie pje, u vałasy nie lezie, pravadoŭ nie hryzie. Kažan — biaskryŭdnaja istota. Kali kažanoŭ vyhaniać, to hnać ich treba miakkimi rečami, nie švabrami, u adkrytaje akno — chaj vylatajuć. Adzinaje, što, kali vy vyrašyli ŭziać kažana ŭ ruki, treba abaviazkova apranuć palčatki — bo kažan moža ŭkusić, pryčym budzie dosyć baluča. Adnak heta tolki ŭ tym vypadku, kali jaho niepakoić. A jašče možna patelefanvać nam, u Centr, i my z zadavalnieńniem ich zabiarem.
* * *
Kažany — heta sysuny, padatrad rukakryłych. Isnuje bolš za 800 vidaŭ ich (u Biełarusi tolki 15). Daŭžynia cieła — da 14 sm. Zuby drobnyja, vostryja. Zrok raźvity słaba. Aryjentujucca ŭ prastory z dapamohaj rechałakacyi. Hieteratermnyja (u pieryjad spakoju tempieratura cieła zaležyć ad tempieratury asiarodździa). Va ŭmovach umieranaha i chałodnaha klimatu zimoj upadajuć u śpiačku, niekatoryja adlatajuć u vyraj.
Kažan dvuchkolerny, u pryvatnaści, mihruje na poŭdzień na 1000–1500 kiłamietraŭ. Pry hetym jon vielmi vierny: štohod viartajecca ŭ tyja samyja schovanki, adkul adlacieŭ. Mahčyma, kažany z vulicy Varanianskaha prosta pabłytali Minsk z vyrajem.
