Što moža zrabić adzin maleńki čałaviek, kali Systema, zdajecca, ŭsio ŭziała pad kaŭpak?
Prahladajučy svoj elektronny archiŭ, znajšoŭ vydatny frahment z uspaminaŭ słavutaj dyktarki Zinaidy Bandarenki.
Hety jaje manaloh (potym jon prahučaŭ na chvalach "Svabody") ja zapisaŭ paru hadoŭ tamu.
Siońnia jon hučyć, badaj, jašče bolej aktualna. I, na moj pohlad, vyrazna padkreślivaje poviaź nacyjanalnaj samaśviadomaści dy eŭrapiejskaha vybaru.
"...Za savieckim časam ja šmat razoŭ viała pieradačy dy kancertnyja prahramy i ŭ Maskvie, i ŭ stalicach respublik.
Centralnaja ŭłada, z adnaho boku, imknułasia pakazać, jak kvitnieje kultura ŭ kožnaj sajuznaj respublicy. A ź inšaha boku — pilna sačyła, kab nie vyłazili, jak tady ličyłasia, "prajavy nacyjanalizmu".
Zhadvaju, jak niedzie pry kancy 70-ch rychtavali vialikuju prahramu da Dnia savieckaj kanstytucyi. Uvohule takaja impreza ładziłasia štohod. U Maskvu źbirali dyktaraŭ i artystaŭ z usich 15 respublik. Sa mnoj pryjazdžali, naprykład, "Pieśniary", Viktar Vujačyč, ansambl "Śviata", Śviatłana Daniluk...
Hetaja štohadovaja cykłavaja prahrama nazyvałasia "Široka strana moja rodnaja". Pakazvajuć mnie ŭ Astankinskaj studyi plan. Viadoŭcy, u pryvatnaści, pavinny čytać vieršy nacyjanalnych paetaŭ u pierakładzie na rasiejskuju movu.
I voś repetycyja. Estonskaja dyktarka Alis Talvik deklamuje vierš, jaki skančajecca radkom "Estonija — sovietskaja strana!".
I raptam u jaje vyryvajecca:
— Estonija — moja strana!
Z naciskam na słovie "moja". Z aparatnaj — lamant! Redaktary i režyser tłumačać, što takich pamyłak rabić nielha — heta nie tvaja, a savieckaja kraina!
Alis Talvik nibyta ŭsio razumieje. Na nastupnaj repetycyi kaža jak naležyć. Uvohule ž my repetavali až dzion dziesiać. Šlifavali kožnuju drabnicu, bo nadta ž adkaznaja impreza. Ź vialikim idealahičnym napaŭnieńniem! Dyj na ciažkich proźviščach dyktaraŭ z asobnych respublik Jura Kavialenaŭ, viadoŭca Centralnaj televizii, raz-poraz spatykaŭsia. A ŭ žyvym ža etery padhladać ŭ papierku nichto nia daść!
Tady, kab vy viedali, nie było jašče telesufloraŭ. My pavinny byli ŭsie materyjały vučyć napamiać.
I voś — eter. Dachodzić čarha da Alis Talvik. Pierad apošnim radkom vieršu jana nabiraje pabolej pavietra — i vydychaje:
— Estonija — moja strana!
Tak i prahučała na ŭvieś Saviecki Sajuz.
Dla mianie heta stała prykładam patryjatyzmu.
Uvohule chaču skazać, što narody troch krain, jakija za savieckim časam nazyvalisia prybałtyjskimi respublikami, pakazali ŭzor nacyjanalnaj śviadomaści. Najpierš ja maju na ŭvazie toj pierałomny momant, kali zachistaŭsia Saviecki Sajuz.
Svoj histaryčny šaniec letuvisy, łatyšy dy estoncy skarystali napoŭnicu. I voś jany ŭžo ŭ Eŭraźviazie. A Biełarusi da abjadnanaj Jeŭropy jašče jak da Miesiaca. I budziem adstavać usio bolej, pakul naš narod nia zrobić histaryčna zakanamierny eŭrapiejski vybar.
Niezdarma ž biełaruskamu kiraŭnictvu nia chočacca navat puskać za miažu čarnobylskich dziaciej. Bo novaje pakaleńnie na svaje vočy bačyć roźnicu.
Adnak siońnia krainu nie adharodziš ad śvietu žaleznaj zasłonaj. I, jaki b ni byŭ ciarplivy naš narod, ja ŭpeŭniena, što Paŭnočnaj Karei ŭ centry Eŭropy nie atrymajecca".
* * *
Dadam: ale i šlach u Eŭropu nam nakanavany, musić, pakručasty.
Na kuchni ci ŭ bary za kuflem piva — da čorta vialikich dysydentaŭ i pierakananych eŭrapiejcaŭ.
Ale na bolšaje, čym dula ŭ kišeni, porachu nie staje.
Filazofija viadomaja: puhaj abucha nie pierabješ i ŭsio takoje.
A voś prybałty i za savieckim časam tak nia dumali.
I damahlisia svajho.
Ich vybar vyznačyli nia tolki hieapalityčnyja kataklizmy, u jakich skanała savieckaja imperyja, ale i kankretnyja ŭčynki takich voś "maleńkich ludziej", jak taja estonskaja dyktarka Alis Talvik.
