Dzie znachodziacca «Niamihi kryvavyja bierahi»? 7

Ciapier pra bitvu, što adbyłasia 3 sakavika 1067, minčuki pamiatajuć tolki pa naźvie vulicy Niamiha i adnajmiennaj stancyi mietro. Dy jašče čuli, što rečka ciače dzieści pad ziamloj pa trubach.

Ci lohka znajści epachalnuju rečku?

Karta raźmiaščeńnia byłych nasielenych punktaŭ na schiemie sučasnaha Minska pakazvaje dziasiatak viosak i chutaroŭ z nazvaj Miadźviežyna.

Niamiha na płanie 1898 hoda.

Razinskaja zavułak. Sto hadoŭ tamu prykładna ŭ hetym miescy jaho pierasiakała Niamiha.

Raku zakopvajuć pad ziamlu, papiarednie zamuravaŭšy jaje ŭ bietonnyja sklapieńni. Fota z haziety "Rabočy".

Miarkujučy pa niamieckaj karcie, ad Niamihi zastaŭsia nievialiki ŭčastak, jaki pačynajecca i zakančvajecca la čyhunki.

U 40-ch na mnohich učastkach Niamiha była vyprastańnia i bolš była padobnaja da kanała.

Taki ŭzrovień vady ŭ Niamizie ŭ pahodlivy dzień.

Stol Stałaktytavaha pakoja.

Stary kalektar tresnuŭ — voś-voś abvalicca.

Heta nie kniažackija padziamielli, a daždžavy kalektar, jakomu bolš za sto hadoŭ.

Užo šmat hadoŭ praz hetuju rašotku nie źlivajucca daždžavyja patoki.

«Kałodziež, jaki pajechaŭ» i «luk-nievylazajka» — cikavostki padziemnaj Niamihi.

«Heta jaki horad?» — dobraje pytańnie, kab spałochać ludziej, što vychodziać z restarana.

Hetamu elipsoidnamu kalektaru ŭžo 85 hadoŭ.

Spačatku zhadajem, što skazaŭ aŭtar «Słova pra pachod Iharavy» pra bitvu na Niamizie. «Na Niemizѣ snopy stielut' hołovami, mołotiat' čiepi charałužnymi, na tocѣ život' kładut', vѣiut' dušu ot' tѣła. Niemizѣ krovavi briezѣ nie bołohom' biachuť posѣiani, posѣiani kosťmi ruskich' synov'».

A što kaža sučasnaja encykłapiedyja pra Niamihi kryvavyja bierahi? Toŭsty falijant «Błakitny skarb Biełarusi» vydaviectva «Biełaruskaja encykłapiedyja». Na staroncy 312 čytajem «Daŭžynia kala 5 km. U kancy XIX — siaredzinie XX st. zaklučana ŭ padziemny kalektar. Pačynajecca na PdZ horada,

praciakaje pad ziamloj u rajonie ŭschodniaj častki praśpiekta Žukava, vulic Čyhunačnaja, Hrušaŭskaja, Razinskaja, Ramiznickaja, praśpiekta Dziaržynskaha, z paŭdniovaha boku Teatra muzkamiedyi, pad vulicami Miasnikova, Niamiha,

upadaje ŭ Svisłač nasuprać Trajeckaha pradmieścia». Na momant vychadu knihi — 2007 hod — častka hetaj infarmacyi nie adpaviadała rečaisnaści bolš za paŭtara dziasiatka hadoŭ.

Što ž, pasprabujem znajści Niamihu samastojna. Vydańnie 1886 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich kaža: «Niamiha, nievialikaja raka ŭ Minskim rajonie, ciače z paŭdniovaha zachadu Minska, z rajona Miadźviežyna ŭ kirunku paŭnočnaha ŭschodu, kala Minska pavaročvaje na ŭschod i, prajšoŭšy pamiž pahorkami, upadaje ŭ raku Śvisłač». Varta adznačyć, što ŭ toj čas prynamsi 11 abjektaŭ nasili imia Miadźviežyna, i raźmieščanyja jany byli ad sučasnaj vulicy Jakuboŭskaha na zachadzie da vuł. Kupryjanava na ŭschodzie, ad vuł. Matusieviča na poŭnačy da vuł. Hrušaŭskaj na poŭdni. A sam

Minsk tady byŭ nastolki maleńkim, što dobruju pałovu hetych Miadźviežynaŭ možna ličyć tymi, što znachodziacca na paŭdniovy zachad ad horada.

Słovam, dakładnych dadzienych pra toje, dzie rečka pačynała svoj bieh, niama.

Jość źviestki, što vytok raki byŭ niedzie va ŭročyščy Dobryja Myśli, u rajonie sučasnaj vulicy Virskaj ci navat krychu dalej — na miescy Pałaca kultury i sportu čyhunačnikaŭ,

dzie jašče hadoŭ sto tamu było bałota. Na płanie-rekanstrukcyi hubiernskaha horada Minska

pa stanie na 1898 hod vytok raki pakazany tam, dzie niekali byŭ Viełasipiedny zavułak, — ciapier heta bieznazoŭny prajezd kala aŭtastajanki za domam № 10 pa vuł. Čkałava.

Adšukać jakija-niebudź ślady raki na hetym miescy niemahčyma.

Prasočym dalejšaje ciačeńnie raki pa karcie. Prajšoŭšy pad pałatnom Maskoŭska-Bresckaj čyhunki i pad złučalnaj čyhunačnaj halinkaj,

raka pierasiakała vulicu Iosifskuju (u 1922 hodzie jaje pierajmienavali ŭ Razinskuju), dalej rabiła nievialiki kruk naleva, praź niepadpisany na karcie zavułak — ciapier heta Razinski zavułak, jaki dažyvaje apošnija dni.

Zatym raka pierasiakała vulicu Hrušaŭskuju, Šeŭski zavułak (ciapier heta 1-y Voźnicki zavułak), vulicu Voźnickuju i dalej pa terytoryjach ciapierašnich składoŭ i vytvorčych pamiaškańniaŭ ciakła da sučasnaj vulicy Miaśnikova.

Raka prynosiła niamała niazručnaściaŭ haradžanam svaimi pastajannymi raźlivami.

Navat niahledziačy na toje, što pa vulicy Niamihskaj nad rakoj prakłali daščanyja naściły, pavodki i patopy praciahvalisia. Tamu prykładna

ŭ 1924–1927 hadach raku ŭ jaje nižnim ciačeńni zaklučyli ŭ bietonny kalektar.

Na niamieckaj karcie 1942-ha vidać, što Niamiha źlohku źmianiła svajo ciačeńnie. Pačatak raki paznačany ŭ rajonie sutyku Alemanienštrase (sučasnaja Razinskaja) i čyhunki, i raka idzie krychu na ŭschod Štaŭterhase (ciapier — Razinski zavułak), pierasiakaje Bresterštrase (Hrušaŭskuju) i pad pramym vuhłom pavaročvaje na paŭnočny ŭschod, da Voźnickaj vulicy i zavułkaŭ. Heta značyć, ciapier Niamiha ŭžo nie pierasiakaje Razinski zavułak, a idzie amal paralelna jamu.

Jość padstavy mierkavać, što heta niemcy vyprastali rečku, prakapaŭšy dla jaje kanał zzadu vulicy.

Adznačanyja čornym koleram budynki na karcie — heta kompleks zachodnich kazarmaŭ, i, imavierna, bravyja vajaki takim čynam zrabili la svaich žytłaŭ naturalnuju miažu ŭ vyhladzie raki.

Da hetaha času na miascovaści možna znajści pryvidnyja namioki na byłoje rečyšča Niamihi. Cikava, što na miescy P-padobnaha budynka na rahu Bresterštrase i Štaŭterhase ciapier staić takoj samaj formy dom № 11, fasady jakoha vychodziać na Hrušaŭskuju (pa joj dom i prapisany) i zavułki Razinski i Fabrycyusa.

Kala ściany, što staić uzdoŭž Razinskaha zavułka, letam na travie i asfaltavaj ściažyncy možna zaŭvažyć nievialikuju łahčynku i jamki, u jakich paśla daždžu zastojvajecca vada. Heta ŭsio, što zastałosia ad rečyšča Niamihi ŭ jaje vierchnim ciačeńni.

Niahledziačy na toje, što na niamieckaj karcie ad Niamihi zastaŭsia tolki nievialiki kavałačak, na samaj spravie raka raspaścirałasia značna dalej u abodva baki. Na niamieckim ža fotazdymku, zroblenym paśla vyzvaleńnia Minska, u kancy lipienia 1944-ha, vidać, što paŭdniovy kaniec raki (vierchniaje ciačeńnie) raspaściraŭsia da ciapierašniaha budynka kiravańnia vahonaramontnaha zavoda imia Miaśnikova (vuł. Čyhunačnaja, 5), a ŭ nižnim ciačeńni raka ciakła pa pavierchni da ciapierašniaha Siendajskaha skviera.

U 1955 hodzie Niamihu ŭ vierchnim ciačeńni taksama zamuravali ŭ trubu. Rečka kančatkova źnikła z pavierchni.

Zrešty, viedajučy, dzie i jak jana praciakała, my zmahli znajści patrebny luk i praź jaho prakraścisia na Niamihu. Miesca siarod minskich dyhieraŭ viadomaje, my i sami tut nie raz byvali ŭžo.

Abuli vysokija rybackija boty, palčatki i toŭstuju viazanuju šapku (kab hałavoj nie stuknucca), ahledzielisia pa bakach i nyrnuli ŭ luk. Raniej prosta tut, la ŭvachodu, byŭ žurnał, u jakim adznačalisia naviedniki: chto, kali, u jakim napramku idzie. Ciapier jaho niama — vidać, niechta ściahnuŭ na pamiać. Adrazu ž paśla spusku pad ziamlu iści davodzicca pa trubie dyjamietram paŭtara mietra, tak što treba mocna pryhinacca. Ale potym truby pašyrajucca, iści možna ŭ poŭny rost. Vady trochi — pa łytku ci krychu vyšej. Ale

varta na pavierchni prajści daždžu, jak patok za ličanyja chviliny padymajecca da pojasa: vada praz kratki na darozie źlivajecca jakraz siudy, u Niamihu. A kali livień dobry, to Niamiha znoŭ, jak i sto hadoŭ tamu, vychodzić ź bierahoŭ, — vy sami mahli nazirać patopy pazaminułym letam.

Tak što ŭ niepahodlivyja dni sovacca siudy niebiaśpiečna, a pierad pachodam lepš staranna vyvučyć prahnoz nadvorja.

Tym časam

traplajem u tak zvany Stałaktytavy pakoj: šmat hadoŭ sa stoli kapaje vada, i z adkładaŭ ŭtvarylisia stałaktyty.

Kaliści z padłohi nasustrač im padymalisia stałahmity. Častka stolevych pierakryćciaŭ zroblena z daŭno vyćviłych došak, prystupki i kałodziežny stajak pakrylisia toŭstym nalotam — vielmi padobna da sapraŭdnych piačoraŭ.

Nieŭzabavie ŭ asnoŭny kalektar sprava ŭlivajecca truba mietrovaha dyjamietru. Zdavałasia b, zvyčajnaja truba, tut takich adhalinavańniaŭ dziasiatki. Ale nielha admović sabie ŭ zadavalnieńni złazić tudy, tamu što praź niekalki dziasiatkaŭ mietraŭ nas čakaje niešta dziŭnaje.

Kruhłaja truba, pa jakoj i biez taho niaprosta paŭźci (takija vuzkija łazy nazyvajuć rakachodami), nieŭzabavie robicca avalnaj: pad ciažaram ziamli źvierchu jana tresnuła i trochi splusnułasia.

Ale žaleznaja armatura pakul jašče tryvała ŭtrymlivaje ciubinh ad kančatkovaha razdušvańnia, i my paŭziem napierad. Na stykach trub daždžy vymyli bieton, i možna razhledzieć z vonkavaha boku kalektara čornuju ziamlu, cehłu i inšaje śmiećcie.

Kali kali-niebudź na pavierchni raptam utvorycca pravał — nie varta hetamu dzivicca.

Prachodzim jašče paru dziesiatkaŭ mietraŭ — i nieŭzabavie

apynajemsia ledź nie ŭ padvałach siaredniaviečnaha zamka: ścieny z butavaha kamienia, pierakryćcie z čyrvonaj cehły. Heta — tak zvanaja staraja drenažka, častka liŭnievaj sistemy Minska pabudovy kanca XIX stahodździa.

U takim vyhladzie jana ciahnułasia da samaj Niamihi, ale kali ŭ šaścidziasiatych hadach budavali pradzilnuju fabryka, mocnyja kamiani i cehłu zamianili na niesamavituju i nietryvałuju bietonnuju trubu, jakaja, jak my bačyli, daŭno parepałasia.

Hetaja staraja drenažnaja sistema ciahniecca ŭ bok čyhunačnaha vakzała, ale niedzie ŭ rajonie vulicy Miaśnikova pieraharodžanaja cahlanaj ścianoj. Na stoli — liŭnievaja rašotka, daŭno ŭžo zakatanaja pad bieton i, imavierna, prychavanaja pad płastom ziamli. Być moža, kali pieranosili tramvajnaje kalco, zamuravali luk. A moža, i raniej.

Viartajemsia ŭ asnoŭnaje rečyšča Niamihi i praciahvajem darohu. Tut taksama chapaje cikavaha. Voś na pałovu kalektara asieŭ niejki cahlany padmurak, — davodzicca mocna zhinacca, kab pad im prajści.

Voś tak zvany «kałodziež, jaki pajechaŭ»: kaliści jon byŭ stroha viertykalnym, składzienym z cehły, ale z časam paroda zrušyłasia, nacisnuła na stajak — i ciapier užo z hetaha luka nie vylezieš.

A voś nie mienš paciešny luk: kałodziež roŭny, prystupki jość, ale vyleźci — nijak, tamu što pad samym viečkam pad pramym vuhłom vyhinajucca 2 niejkija truby.

Prachodzim jašče trochi i padymajem adzin viadomy nam luk. Praz ščylinu bačym viadomuju ŭ horadzie ŭstanovu.

A voś i stary kalektar dvaccatych hadoŭ, nie kruhły, a ŭ vyhladzie arki. Pa bakach ciahnucca borciki-prystupki ź viečkami na daŭno praržaviełych umacavańniach. U encykłapiedyčnym daviedniku «Minsk» za 1983 pra heta skazana: «Da 1930 pabudavany kalektar dla propusku vod r. Niamiha ŭ jakim praduhledžanyja bankietki dla raźmiaščeńnia haspadarča-fiekalnaha kalektara».

Hetaja arkavaja halereja ciahniecca na 200 mietraŭ, a potym, paśla S-padobnaha pavarotu ŭlivajecca ŭ dźvie vialikija truby. Voś tut i chavajecca vykryćcio padmanu, jaki my pracytavali ŭ pačatku artykuła:

Niamiha ŭpadaje zusim nie ŭ Śvisłač nasuprać Trajeckaha pradmieścia, a ŭlivajecca ŭ Centralny kalektar, jaki, u svaju čarhu, upadaje ŭ Śvisłač za stadyjonam «Dynama», u rajonie vulicy Biełaruskaj.

A kvadratnyja truby pad nabiarežnaj, jakija možna bačyć z Trajeckaha, — ciapier užo prosta truby drenažnaj sistemy. Sapraŭdy, kaliści Niamiha ŭpadała ŭ raku mienavita tut, ale

padčas pabudovy druhoj linii mietro (a jana adkryłasia ŭ 1990 hodzie) padziemnuju rečku vyviernuli i pieranakiravali ŭ kalektar «Centr», a vyzvalenyja truby pačali vykarystoŭvać dla advodu vady, što adpampoŭvajecca sa stancyi mietro «Niamiha».

Piać z pałovaj dziesiacihodździaŭ Niamiha całkam ciače pad ziamloj. Niekatoryja haradžanie pamiatajuć, jak jana niesła svaje vody pa pavierchni. I zusim užo niamnohija mohuć pryhadać, jak byli śviedkami vialikich pavodak dvaccatych hadoŭ.

Niamiha, bierahi jakoj kaliści byli zasiejanyja kaściami ruskich synoŭ, čakaje ŭvasableńnia śmiełaha prajekta: pry rekanstrukcyi mienskaha zamčyšča na adnym z učastkaŭ raku chočuć znoŭ vyvieści na ziamlu.

Alaksandr Łyčaŭka, tut.by

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH