Miescy, što paznačany na mapach časam maleńkimi kropkami, stanoviacca adpraŭnymi punktami, ź jakich biaruć pačatki losy cełych nacyjaŭ. Miensk na sumiežžy XIX— XX st. staŭ hetkim punktam nulavoha adliku ŭ najnoŭšaj historyi ŭsioj Biełarusi j nia tolki jaje.
U Miensku bratami Łuckievičami była ŭtvorana pieršaja nacyjanalnaja partyja biełarusaŭ — Biełaruskaja sacyjalistyčnaja hramada. Tutsama dziejničała ich partyjnaja drukarnia, a ŭ 1906 h. tut adbyŭsia II źjezd BSH.
Z pačatkam I Suśvietnaj vajny adbudova biełaruskaje dziaržaŭnaści nie pierapyniałasia. U 1917 h. dziejničaŭ Biełaruski nacyjanalny kamitet na čale z Ramanam Skirmuntam. Adna ź pieršych publičnych akcyj kamitetu — naładžany 12 sakavika 1917 h. dzień biełaruskaha značka ŭ Mensku. Jak paviedamlali hazety, u hety dzień na vulicach horadu pradavalisia «znački nacyjanalnych koleraŭ Biełarusi — čyrvonaha ź biełym. Upieršyniu zabytaja mova zabytaj biełaruskaj vioski daminavała ŭsiudy: na vulicach, u kaviarniach, kinematohrafach».
25 sakavika 1918 h. u Miensku była abvieščana niezaležnaść BNR. Ad taho dnia i viadzie radavod historyja našaje sučasnaje dziaržaŭnaści. Pavodle cudoŭnaha nakanavańnia tut, u stalicy, acaleli ŭsie adrasy, tym ci inšym čynam źviazanyja ź idejaj niezaležnaści Biełarusi.
U byłym haradzkim teatry — ciapier teatar imia Janki Kupały — pry kancy 1917 h. adbyvalisia pasiadžeńni Ŭsiebiełaruskaha źjezdu.
Zastalisia tyja samyja budynki depo Libava‑Romienskaje čyhunki, kudy paśla razhonu balšavikami ŭ 1917 h. pieranieśli svaju pracu delehaty Ŭsiebiełaruskaha źjezdu. Jany mieściacca pamiž vietkami čyhunki, što kirujecca na Stoŭpcy: pamiž prypynkami «Instytut kultury» j «Staličny». Kožny, chto jechaŭ hetym šlacham, musiŭ bačyć z voknaŭ vahonaŭ staraśvieckija cahlanyja budynki vytvorčaha pryznačeńnia ŭ styli madern.
U kolišnim biskupskim pałacy pry klaštary jezuitaŭ — tady rezydencyi rasiejskich hubernataraŭ — u 1918 h. zasiadali spačatku vykanaŭčy kamitet Rady Ŭsiebiełaruskaha źjezdu, a zatym i Narodny sakrataryjat Biełarusi. Tut była pryniataja Pieršaja ŭstaŭnaja hramata. Nad hetym domam łunaŭ bieł‑čyrvona‑ bieły ściah, pakul niamieckija akupacyjnyja ŭłady nie adabrali budynak. Ciapier heta pamiaškańnie muzyčnaha liceju pry kanservatoryi (płošča Svabody, 7). Vybitny pomnik biełaruskaha baroka byŭ źniaviečany da niepaznavalnaści rekanstrukcyjaj kanca 1960‑ch.
Acaleŭ u vydatnym stanie j toj samy budynak na vulicy Vaładarskaha, 9 (byłaja Sierpuchaŭskaja, 9), dzie ŭ zali na trecim paviersie a vośmaj ranicy 25 sakavika była ŭchvalenaja Treciaja ŭstaŭnaja hramata BNR. Jon byŭ arandavany ŭ Sialanskaha paziamielnaha banku ad siaredziny sakavika dla Narodnaha sakrataryjatu.
Na supraćlehłym baku vulicy zastaŭsia amal u pieršapačatkovym stanie jašče adzin pomnik biełaruščyny. Heta dom pa adrasie Vaładarskaha, 6 (byłaja Sierpuchaŭskaja, 12). Jon vielmi vyłučajecca siarod paźniejšaje zabudovy svajoj pieknaj eklektyčnaj stylistykaj u duchu neabaroka. Tutaka ŭžo ad 25 lutaha 1918 hodu pracavała Mienskaje biełaruskaje pradstaŭnictva (Biełaruskaje narodnaje pradstaŭnictva) na čale z Ramanam Skirmuntam. Metaju hetaje arhanizacyi było «pradstaŭlać intaresy biełaruskaha narodu j być nacyjanalnym centram» u Miensku. Aprača R.Skirmunta, u kiroŭnaje jadro arhanizacyi ŭvajšli A.Ułasaŭ (vice‑staršynia), P.Alaksiuk (siabar prezydyjumu), hienerał K.Kandratovič, protajarej S.Kulčycki, V.Hadleŭski, V.Čavusaŭ, R.Ziamkievič, E.Rusiecki.
Zastaŭsia niaźmienienym i budynak, dzie prachodziła praca Rady BNR ad lipienia da žniŭnia 1918 h., a da balšavickaje akupacyi zasiadaŭ Narodny sakrataryjat. Heta dom kolišniaha Carkoŭna‑archiealahičnaha muzeju, pabudavany pavodle prajektu architektara I.Strujeva ŭ 1912 h. u pseŭdarasiejskim styli. Jon uvachodziŭ u raźlehły kompleks Archijarejskaha padvorku sa Śviata‑Kryžovaj carkvoju. Usie jaho budynki byli pierabudavanyja da niepaznavalnaści ŭ adziny Dom aficeraŭ. Ale budynak byłoha muzeju staić i dobra viadomy lubomu mienčuku jak «dom z šakaladki»: koliś jaho fota było na šakaladnych abhortkach. Vyjava hetaha, zvanaha jašče Jubilejnym domam, budynku była źmieščana j na paštovych markach BNR.
Acaleŭ i jašče adzin nia mienš značny pomnik — budynak kolišniaje drukarni Jakava Hrynbłata na vulicy Lenina, 13 (byłoj Hubernatarskaj, 32). Tut drukavalisia ŭsie Ŭstaŭnyja hramaty j dakumenty BNR. Ciapier ciažka mierkavać, jak jon vyhladaŭ u 1918 h., bo jaho pierabudoŭvali j rekanstrujavali dla roznych patrebaŭ šmatkroć. Ciapier tam mieściacca słužby Nacbanku.
Šmat było stračana j źniščana ŭ Miensku za XX st. Ale tyja pomniki historyi, što zastalisia, adnym faktam svajho isnavańnia jaskrava śviedčać — tut stalica Biełarusi. Tut i tolki tut, u sercy kraju. Kropka na mapie, adkul na ŭvieś śviet prahučaŭ zaklik biełarusaŭ da Voli.
