Dejka Buhaj palubiŭ biełaruskuju praz «NRM». Fota: Anastasija Karovina.
«Jak možna vučyć movu 11 hadoŭ i nie havaryć na joj?» — dzivujecca ź biełarusaŭ Vasil Babič.
«Tera inkohnita» sa zrazumiełaj movaj
28-hadovy kijeŭski inžynier-kanstruktar Dejka Buhaj pačaŭ cikavicca Biełaruśsiu hadoŭ dziesiać nazad. Pra Rasiju, zrazumieła, šmat viedaŭ, a voś što adbyvajecca ŭ paŭnočnaj krainie-susiedcy, zastavałasia zahadkaj.
Dla Dejki Biełaruś była «biełaj plamaj na poŭnačy». Časam «tera inkohnita» praskokvała na abhortkach praduktaŭ ci na starych paštovych markach. Cikava, što jaho dzied i babula na Danbasie kazali mienavita «bulba», a nie kartopla.
Biełaruskuju movu Dejka ŭpieršyniu pačuŭ pa ŭkrainskim telebačańni. Heta byŭ repartaž pra biełaruskija traktary, całkam pa-biełarusku i bieź pierakładu. Televizijščyki ci palanilisia pierakładać, ci paličyli niepatrebym: i tak usio zrazumieła. Było heta pry kancy 90-ch.
Praz paru hod na Radio Rocks Dejka vypadkova patrapiŭ na intervju z adnym z udzielnikaŭ hurtu NRM.
«I voś havoryć jon ź viadučym pa-biełarusku, a toj - pa-ŭkrainsku. Kožny pa-svojmu, ale razumiejuć adzin adnaho dobra. I tak mnie heta spadabałasia - i mova, i cikavyja rečy kazali. Ja zapomniŭ hety hurt, pačaŭ šukać štości ŭ necie».
Praŭda, internet tady byŭ «žudasny i pusty». Spampavać udałosia tolki abryŭki piesień z novaha albomu «Dom kultury». Ale i hetych kavałkaŭ było dastatkova, kab «padsieści» na hurt z hałavoj, jak i na biełaruskuju movu.
Praź niejki čas u płejery chłopca amal usia muzyka była biełaruskaja. «Ja navat padumaŭ, što heta drenna, i što treba bolš ukrainskaje słuchać».
Kali ŭ 2007 hodzie Dejka pieršy raz naviedaŭ Biełaruś, jon užo niabłaha razmaŭlaŭ pa-nasku. Karysnym dla razmoŭnaj praktyki byŭ fest biełaruskaha roku «BiFry» - «Budź svabodnym». U 2008 hodzie jon prachodziŭ va Lvovie.
Tady lvavianie daviedalisia, što biełarusy, akazvajecca, i nie «maskali» ŭvohule, kaža Dejka. I mova ŭ ich jość svaja - pryhožaja i zrazumiełaja. A šmat chto ź biełarusaŭ paznali, što Ukraina bahataja nie adnym moram.
Adnak razmaŭlać pa-biełarusku raz na hod chłopcu było mała. Letam 2009-ha jon stvaryŭ «Ukantakcie»«Kłub lubitieliv biłoruśkoji movi». Pieršaja sustreča kłuba mieła adbycca napačataku vieraśnia. Ale Dejku na dva tydni adpravili ŭ kamandziroŭku. Kali ž jon viarnuŭsia ŭ Kijeŭ, vyśvietliłasia, što pieršaja biełaruskamoŭnaja sustreča ŭsio-tki adbyłasia.
«Ja byŭ vielmi ździŭleny. Ludzi niejak sami arhanizavalisia... Heta vidavočna - ideja prosta visieła ŭ pavietry!».
U «BiełRazMoŭKłub» prychodziać cikavyja ludzi, ź jakimi jość pra što parazmaŭlać. Jany zachaplajucca astranomijaj, fatahrafijaj, vandroŭkami, inšymi movami.«Voś źbirajucca takija ludzi, i raspaviadajuć, chto što bačyŭ, što sustreŭ, pra što maryć...Vielmi žvavyja dyskusii adbyvajucca - bo my ludzi, jak kažuć anhielcy, open-minded», raspaviadaje stvaralnik kłuba.
«Lublu havaryć z surazmoŭcam adnoj movaj», kaža Dejka. «Chiba što z rasijskamoŭnymi zmušvaju siabie havaryć pa-ŭkrainsku (u nas) i pa-biełarusku (u vas) - kali jany nie rasijcy, kaniečnie ž».
«Jak možna vučyć movu 11 hadoŭ i navat nie razumieć?»
Vasil Babič, čaćvierakurśnik Nacyjanalnaj muzyčnaj akademii, zacikaviŭsia biełaruskaj movaj jašče da škoły.
«Vielmi rana, niedzie ŭ 5 hadoŭ, ja daviedaŭsia, što jość takaja mova biełaruskaja. Što jana ŭvachodzić u ŭschodniesłavianskuju hrupu moŭ. Rasijskuju ja viedaŭ, a biełaruskuju – nie».
Paśla Aranžavaj revalucyi Vasil «nacisnuŭ» na svaich baćkoŭ, kab nie naviedvać ŭroki rasijskaj movy ŭ škole. Tyja napisali adpaviednuju zajavu. U vyniku ŭ atestacie Vasila nasuprać punktu «rosijśka mova» staić zapis «nie vivčav».
Zatoje vyvučyŭ biełaruskuju. Pačynaŭ ź internetu, zatym nabyŭ knihu «Havary sa mnoj pa-biełarusku», a jašče paźniej pačaŭ chadzić u «BiełRazMoŭKłub».
Dla Vasila vyvučeńnie biełaruskaj movy – heta najpierš chobi. Ale avałodvajučy našaj havorkaj, možna daviedacca šmat čaho pra ŭkrainskuju.
Biełaruskaja mova maje šmat archaizmaŭ, jakija ŭ ukrainskaj užo nie zachavalisia.
«Mnie padabajecca, jak jana hučyć, jaje vymaŭleńnie. Kali chočaš lepiej vyvučyć svaju movu, to pavinien vyvučyć movu susiedziaŭ».
Vasil Babič uvachodzić u 20-ku najbolš aktyŭnych redaktaraŭ biełaruskaj virtualnaj encykłapiedyi: 200 artykułaŭ i 5 tysiač redahavańniaŭ. Kali tolki pačynaŭ pisać pa-biełarusku, karystaŭsia «Biełazaram» i słoŭnikam.
Ale
ciažej za ŭsio jamu dałasia biełaruskaja fanietyka: roznaje «akańnie» i «dziekańnie» z «cekańniem». Dy i ŭkrainski huk «h» jamu čamuści padajecca adroznym ad našaha.
Zaraz Vasil svabodna piša i razmaŭlaje «kłasičnaj» movaj. U Biełarusi jon byŭ tolki adnojčy. Jaho ŭraziła, nakolki mała tam movy.
«La bataničnaha sadu moj biełaruskamoŭny siabra spytaŭsia ŭ hrupy maładzionaŭ: «Vy ŭ kasu ci nie?». Tyja spačatku nie zrazumieli, u čym sprava. Potym, kali my ŭžo adyjšli, ja pačuŭ «O, chachły pajšli!».Dziŭna, kali na biełaruskuju movu ŭ Minsku reahujuć, jak na ŭkrainskuju».
Va Ukrainie jość šmat ludziej, jakija razmaŭlajuć pa-ŭkrainsku i hałasujuć za Janukoviča. U Biełarusi, kali ty razmaŭlaješ pa-biełarusku, 90% što ty palityčna zaanhažavany, miarkuje Vasil.
«Ja vielmi spačuvaju vašaj movie i chaču, kab jana zachavałasia. Ale ja ŭ cełym piesimist. Moładź vielmi drenna joj vałodaje, heta sam ja bačyŭ. Darečy, heta mnie dziŭna. Jak možna vyvučać movu 11 hadoŭ u škole i navat jaje nie razumieć? Voś česna, nie viedaju».
Darečy, biełarusy-ŭkrainafiły, u svaju čarhu, stvaryli «Ukrainski razmoŭny kłub».
