Adkrylisia dla naviedvańnia Balnaja, Vialikaja kaminnaja, Małaja stałovaja, Hietmanskaja i Zornaja zały, a taksama apartamienty kniazia, arsienał, kaplica.
Adkrylisia dla naviedvańnia Balnaja, Vialikaja kaminnaja, Małaja stałovaja, Hietmanskaja i Zornaja zały.
Supracoŭniki pałaca jeździać na pracu na rovarach.
U eklektyčna aformlenaj straŭni hučyć muzyka ChVIII st.
Arsienał: šabla sa zbrajovaj kalekcyi.
Kałodziež u dvary, na žal, nie napoić.
Hierb Radziviłaŭ.
Niaśviž: ironija epoch.
Niaśviž: konnaja bryčka pobač z sučasnymi aŭto.
Niaśviž: pobač z Zamkam surodzičy Radziviłaŭ zaniatyja sotkami, jak było i 500 hadoŭ tamu.
Vieličny sabor u Niaśvižy pabudavaŭ toj ža Biernardoni. U sabory možna palubavacca najpryhažejšymi freskami aŭtarstva Franciška Ksavieryja Daminika Haskaha.
Pomnik sabaku staić u Niaśvižskim parku. Na pastamiencie vybity hod: 1896. Na palavańni paranieny miadźviedź kinuŭsia na kniazia Antonija Radziviła, ale sabaka vyratavaŭ žyćcio kniazia. Usie dzieci ŭ zachapleńni ad hetaj skulptury.
Park zastajecca ŭ davoli zapuščanym stanie.
U kramkach pradajucca ihralnyja karty z vyjavaj Niaśvižskaha pałaca.
Daroha ź Minska ŭ Niaśviž, pa samych uradlivych ziemlach Biełarusi, nadzvyčaj pryhožaja ŭ žnivo.Da niebakraju ścielucca pali z załatymi kačułkami.
A ŭ Niaśvižy la zamka — jak na kirmašy. Pryparkavacca niama dzie, aproč zabaronienych znakami zonaŭ.I jany zastaŭlenyja mašynami ź minskimi, mahiloŭskimi, hrodzienskimi, rasijskimi, łatvijskimi numarami.
Niaśpiešny ruch u pošukach volnaha miesca raptam spyniajecca: napierarez aŭto lacić dvuchkonnaja bryčka, jakoj kiruje cyhanavaty mužyk-biełarus u vyšyvancy i bryli.
U Farny kaścioł kanviejeram iduć viasielnyja pracesii. Paśla viančańnia maładyja nakiroŭvajucca ŭ zamak — abaviazkovy fon dla viasielnaha fota.
Kramki z suvienirnaj pradukcyjaj pry bramie radziviłaŭskaha parku pieražyvajuć abłohu. Rečy spres karysnyja: lichtaryki z radziviłaŭskaj manahramaj, ihralnyja karty z vyjavami zamka.
Ekskursavoda biełaruskamoŭnaha nie dašukacca. Jon adzin na ŭvieś pałacava-parkavy kompleks i znachodzicca ŭ adpačynku.«Navošta? U takuju haračyniu chadzić pa zamku z ekskursavodam — heta piekła», — kaža administratarka.
Uvachod u zamak kaštuje pa-radziviłaŭsku: 50 tysiač za poŭny bilet.
U kancy 90-ch na fasadzie zamka jašče stajaŭ nadpis «Miežkołchozzdravnica»:ścieny ŭsiaredzinie byli pamalavanyja žoŭtaj alejnaj farbaj, lažała balničnaja plitka, a miedsiastra vyhaniała ekskursii na vulicu krykami: «Vy sa stałovaj usio pakradziecie!»
Paśla radziviłaŭski pałac zrabiŭsia bolš dastupnym. Navat u kancy 2000-ch, u razhar rekanstrukcyi, možna było trapić usiaredzinu.Pa ščykałatku ŭ hrazi dabracca da zadnich dźviarej, iści pa čornaj leśvicy, na kožnym paviersie jakoj jašče z časoŭ vajny, kali ŭ zamku byŭ špital, zachavalisia piečki-buržujki, uzdymacca na viežu.
Siońnia spadzieŭ abłazić uvieś zamak možna pakinuć la bramy. Nie puskajuć na viežy, na vały, u padziamielli.Ekskursanty cuham iduć z pakoja ŭ pakoj: archiŭ, biblijateka, hrymiorka pryhonnych artystaŭ z habielenam-«Pahoniaj» na ścianie... Kab praciahnuć ekskursiju, treba vychodzić u dvor i sunucca ŭ inšaje kryło. Pa łabiryntach nie pabłukaješ: ruch rehulujecca tabličkami «Prachod zabaronieny».
U załach duchata i skučanaść. U kožnaj pracuje ekskursavod z hrupaj. Pa-za ŭvahaj zastajucca niedakładnaści ŭ podpisach da ekspanataŭ, mebla XIX stahodździa ŭ interjerach XVIII-ha i «dakładnaja kopija» hłobusa Mikałaja Radziviła Sirotki — z paznačanym na im Bierynhavym pralivam i padrabiaznaj bierahavoj linijaj Paŭdniovaj Amieryki, u pačatku XVII st. nieviadomymi.
Niaśviž moža być prykładam strašnaha razrabavańnia, jakoje zaznała Biełaruś u XX stahodździ. Nivodzin pakoj nie zachavaŭsia całkam.
Ekskursavody jak pradmiet asablivaha honaru pakazvajuć sapraŭdnyja arechavyja paneli ŭ Małoj stałovaj, kavałki aryhinalnaj padłohi ŭ centry pakoja numizmatyčnaj kalekcyi abo kažuć pra 5% staroj stoli, jakaja zachavałasia ŭ inšych.
Vialikaja kaminnaja zała — adna z tych, što zachavałasia najlepš. Šykoŭny kamin, azdobleny lvinymi paščami, belki, paciahnutyja čornym łakam, partrety Radziviłaŭ na ścienach... I vialikaja kolkaść roznakalibiernaj mebli.
Jaje ŭ pałacy mnoha, jana roznych časoŭ, ale mała što radziviłaŭskaje.
Pytańnie, što sapraŭdnaje, što «tych časoŭ», a što navat i nie tych, uźnikaje pastajanna.
Biezumoŭna sapraŭdnyja kavałki słaistaj muroŭki, jakija možna bačyć, kali praihnaravać zabaranialnuju tabličku i ŭźniacca na vał.
Sapraŭdnyja — «marmurovyja» kałony ŭ balnaj zale. Mała chto viedaje, što marmur našy prodki rabili z dreva i sałomy: u kožnaj z kałonaŭ, raśpisanych «pad marmur», chavajecca taŭščeznaje smalistaje bierviano, abkručanaje sałamianym kanatam i patynkavanaje źvierchu.«Sałoma vasiamnaccataha stahodździa!» — tyckaŭ palcam u vyboinu vartaŭnik, što vadziŭ nas kaliś pa zamku za butelku.
Ekskursavody na hetyja cudy impartazamiaščeńnia uvahi nie źviartajuć. A škada.
Sa zbrojaj taja ž historyja, što z meblaj: spres mulažy. Tolki hrubyja hakaŭnicy XVII stahodździa dy šyrokaja, niby abardažnaja, šabluka, jak śviedčyć hraviroŭka, naležała kamuści sa šlachcicaŭ-klijentaŭ Panie Kachanku.I nie raz, vidać, uzdymałasia ŭharu pad roŭ tysiačy horłaŭ: «Vivat, Karal Stanisłaŭ!»
Z rekanstrukcyjaj u zamak viarnuli i kultavyja rečy. Naprykład, vialiki partret hietmana Kanstancina Astrožskaha, uziaty kaliści z radziviłaŭskaj kalekcyi ŭ fondy Nacyjanalnaha mastackaha muzieja.
Radziviłaŭskim akazałasia i lusterka ŭ pazałočanaj ramie, što doŭhi čas upryhožvała Kupałaŭski teatr.
Jašče adzin niaśvižski cud schavany pry samym finalnym punkcie ekskursii.Kali z arsienała nie vychodzić u dvor, jak zaprašaje ŭkazalnik, a zbočyć za schody, traplaješ u kniaskuju kaplicu.
Tut takoje śviatło, uračystaść i spakoj, što navat tyja turysty, jakija ŭsiu darohu pili kvas, pierastajuć heta rabić.
Za savietami kaplicu padzialili na try pavierchi, tut byli kabiniety daktaroŭ, pałaty, pracedurnyja. Ciapier pierakryćciaŭ niama, adnoŭleny marmurovy ałtar, adkrytyja rośpisy ścienaŭ. A sa stoli, ź dziesiacimietrovaj vyšyni, hladzić Božaja Maci, napisanaja ŭ błakitna-aranžavych tanach. Dakładnych vyjavaŭ rośpisu stoli nie zachavałasia, kažuć supracoŭniki, viadoma było tolki, što Božaja Maci była. Vyrašyli zrabić takuju.
A čyja adpačnie? I što pryhnała ŭ Niaśviž hetych ludziej, jakija płaciać pa 50 tysiač za toje, kab prajścisia pa sučasnym parkiecie dy zirnuć na zamkavy dvor praz škłopakiety? Mnohija ź ich nie čuli pra Karala Stanisłava, Juryja Pieruna, Francišku Uršulu i navat pra Barbaru. Dla ich «Radzivił» — zborny nazoŭnik, uvasableńnie čahości mahutnaha, čaho na hetaj ziamli daŭno niama. Im važna pabyć tut, adčuć datyčnaść da vieličy, jakoj dychała kaliści hetaja ziamla.Inšymi słovami, duša prychilnika histaryčnaj dakładnaści ŭ pałacy nie adpačnie.
Restaŭracyja rabiłasia nie ŭ raźliku na Radziviłaŭ, jakija siudy nikoli nie viernucca. Jana raźličanaja na tych, chto choć na karotki momant choča adčuć siabie surodzičam Radziviłaŭ.I tamu naturalna vyhladaje ŭ niaśvižskich pakojach restaran «Straŭnia», dzie padajuć jaječniu z sałam i hulaš pa-radziviłaŭsku z karejskaj morkvaj.
Łahičnaj padajecca i ideja zrabić na trecim paviersie pałaca hatelnyja vip-numary. Jany adčyniacca nieŭzabavie, pakul pracuje tolki «Pałac-Hatel» u flihieli — 175-245 tysiač za noč bieź śniadanku. U subotu miescaŭ u im niama.
Z zamkavych vałoŭ vidać plaž na kniažackich sažałkach. Kryk i viskat staić nie mienšy, čym padčas insceniroŭki Karalem Stanisłavam Hibrałtarskaj bitvy.Pa vadzie, uzdymajučy chvali, lacić katar. Nad parasonami z nadpisam «Niaśviž staražytny i małady» pranosiacca latalnyja aparaty. Traktar «Biełaruś», zamaskiravany pad paravozik, ciahnie vahony z turystami pa parkavych darožkach.
Viečar. Vachcior vypuskaje apošnich turystaŭ z bramy. Jany raźjazdžajucca pad pozirkami niaśvižcaŭ, što viaduć kozaŭ z pašy dy łoviać karasioŭ u zamkavych ravach. Što adkładziecca ŭ pamiaci naviednikaŭ? Brakuje ŭ muziei infarmacyi, brakuje historyj kankretnych ekspanataŭ, brakuje samich ekspanataŭ. Zapomnicca hmach zamka. Nie tak i mała.
Zastajecca nahadać, što Radziviły — słaŭny rod ź Vialikaha Kniastva. Upieršyniu na histaryčnuju arenu vyjšli ŭ XV st. Rodapačynalnikam ličycca Radzivił Ościkavič (?—1477). Jaho ŭnuk Jury, hietman Vialikaha Kniastva, atrymaŭ mianušku «Hierkules Litoŭski», bo pieramoh u tryccaci bitvach. Praŭnuki, dva Mikałai, Čorny i Rudy, byli najbujniejšymi palitykami i miecenatami svajho času, ich siastra Barbara navat stała karalevaj, uziaŭšy šlub z Žyhimontam Aŭhustam. Radziviły byli i ŭmiełymi haspadarami: źbirali ziemli viosku da vioski, horad da horada. Jany vałodali Niaśvižam, Słuckam, Hieranionami, Davyd-Haradkom, Kleckam, Miram, Miadziełam, a taksama Ałykaj va Ukrainie i Biržami ŭ Litvie. Syn Mikałaja Čornaha, Mikałaj Radzivił Sirotka ździejśniŭ padarožža ŭ Śviatuju ziamlu i pakinuŭ najcikaviejšy dziońnik pra jaho. Vialiki hietman Januš Radzivił vynošvaŭ ambitnyja płany razarvać uniju z Polščaj i źviazać los našaj krainy sa Šviecyjaj... Apošni ardynat Niaśvižy Albrecht Anton Vilhielm Radzivił u 1935 emihravaŭ na Zachad. Jaho dačka Alžbieta Radzivił naviedvała Niaśviž paśla restaŭracyi.
Niaśviž viadomy z 1223. Ad XVI st. naležaŭ Radziviłam. Ličyŭsia ardynacyjaj.
Ardynacyja — uładańnie, jakoje nie dzialiłasia miž naščadkami, a pierachodziła da starejšaha syna. Ardynacyju nielha było ni pradać, ni addać u zastavu. Dziakujučy takomu praviłu Radziviły ŭtrymali Niaśviž praz doŭhija stahodździ.
Muravany Niaśvižski zamak byŭ zakładzieny ŭ 1583 Mikałajem Radziviłam Sirotkam na miescy draŭlanaha rodavaha hniazda. Paśla 1726 zamak adnaŭlali i pierabudavali. Piejzažnyja parki vakoł zamka zakładzienyja ŭ 1879.
Što novaha možna pabačyć u Niaśvižy? Adkrylisia dla naviedvańnia Balnaja, Vialikaja kaminnaja, Małaja stałovaja, Hietmanskaja i Zornaja zały, a taksama apartamienty kniazia, arsienał, kaplica, pamiaškańnie archiva. U hrymiornaj pryhonnych artystaŭ pracuje vystava hrafiki XIX st. z malunkami Hrothiera, pryśviečanymi paŭstańniu Kalinoŭskaha.
Cana kultury:poŭny kvitok u Niaśvižski pałac kaštuje 50 tysiač rubloŭ. Kvitok dla studentaŭ i školnikaŭ — 25 tysiač. Daškolnikam — biaspłatna. Zamović ekskursiju — 39 tysiač
Abied u Zamku
U restaranie ŭ samim zamku padajuć jak tradycyjnyja stravy, tak i sučasnuju jeŭrapiejskuju kuchniu. Atmaśfiera ŭ straŭni ramantyčnaja, kuchnia — biez vyšukanaści, chatniaha typu.
Ceny:
firmovy hulaš pa-radziviłaŭsku, u arechavaj padlivie, z harniram — 53 400
stejk — 42 500
jaječnia sa smažanaj kiłbasoj — 20 900
sałata «Cezar» — 27 000
marožanaje — 22 000
bulba — 9 000
bulon — 9 900
koka-koła — 9 000
kava — 10 500
čaj — 9 500
Jak dajechać? Ad Minska heta 127 kiłamietraŭ. Mašynaj pa trasie M1, paśla zbočyć na Haradzieju. Tady šlach pralaža pa starym radziviłaŭskim trakcie, absadžanym starymi chvojami. U Niaśviž ź Minska chodziać aŭtobusy, maršrutki. Možna taksama jechać elektryčkaj da Haradziei, a adtul — maršrutkaj.
Pobač ź Niaśvižam u dadatak da jaho možna pabačyć:
— Radziviłaŭski trakt Niaśviž — Mir,
— Mirski zamak — šykoŭny reniesansavy pałac, biełaruskaja niepaŭtornaść (ad Niaśviža — 30 km),
— samy stary kaścioł Biełarusi ŭ Iškałdzi (ad Niaśviža — 30 km),
— Navahradak, staradaŭniaja biełaruskaja stalica z zamkam, saborami i muziejem Adama Mickieviča (ad Niaśviža — kala 80 km),
— radzimu Jakuba Kołasa: niomanskija krajavidy (ad Niaśviža — 33 km).
