Otan Hiedeman byŭ synam niemca i polki i vialikim patryjotam Kresaŭ Uschodnich.
Krajaznaŭčyja natatki Hiedemana pra Paazierje i Biełaviežu — dahetul kaštoŭnaja krynica viedaŭ.
Adzin žurnalist, paśmichajučysia, niadaŭna skazaŭ mnie, što peŭnyja hłybockija čynoŭniki pierad Dniom biełaruskaha piśmienstva pierakvalifikavalisia ŭ historykaŭ i zaniatyja ciapier stvareńniem opusaŭ.
Što ž, daj Boh. Tolki b nie pajšli jany pa šlachu svaich kaleh — hancavickich čynoŭnikaŭ, jakija letaś da Dnia piśmienstva vypuścili knižku ab pravasłaŭnych chramach rajona, a aŭtarstva jaje prypisali až dvum adździełam rajvykankama. Z druhoha boku, ja bolš čym upeŭnieny, što čynoŭniki, pišučy pra minuŭščynu Hłybokaha, nie ŭtruć nos Otanu Hiedemanu. Naadvarot, buduć śpisvać u jaho.
Otan Hiedeman?
Byŭ u mižvajenny čas taki daśledčyk. Hienadź Kachanoŭski nazvaŭ jaho (u druhim tomie Encykłapiedyi historyi Biełarusi) biełaruskim historykam, krajaznaŭcam, pryrodaznaŭcam i piedahoham.
Dumajecca, heta pamyłka.
Otton Hedemann, syn dackaha niemca,Trapiŭšy ŭ 1935 hodzie pieršy raz u Hłybokaje, historyk prysutničaŭ tam na žałobnaj imšy z pryčyny śmierci maršała Juzafa Piłsudskaha — stvaralnika i mahilščyka Polskaj Respubliki.inžyniera-mielijaratara Mahnusa Hiedemana, jaki pryjechaŭ na zarobki ŭ Rasijskuju impieryju, i tutejšaj polki Jadvihi Andrejeŭskaj (nie Andžejeŭskaj!), narodžany ŭ Rečyckim paviecie, Otan Hiedeman da kanca svajho žyćcia pačuvaŭsia palakam i byŭ polskimpatryjotam-ramantykam .
U biełaruskim horadzie Hłybokaje Hiedeman pieražyvaje pryliŭ patryjatyčnych pačućciaŭ: «Boh i Ajčyna!». Za čatyry hady da vieraśnia 1939 hoda jon, jak vidać, nie pradčuvaŭ kanca Polskaj Respubliki — chvoraj na šavinizm, ksienafobiju, pychu, razadranaj unutranymi supiarečnaściami, ekanamična i technična adstałaj.
Zrešty, O. Hiedeman tut nie vyklučeńnie. Jaho vyklučnaść u tym, što jon zakachaŭsia ŭ toj kraj, u jakim žyŭ, — u histaryčnuju Vilenščynu (dakładniej, va ŭschodniuju častku jaje), — vyvučaŭ jaho minuŭščynu i pisaŭ pra jaho knihi. Niachaj sabie jon hladzieŭ na kraj praz polskuju pryzmu, dla nas majuć kaštoŭnaść nie ideałahiemy, nie zababony, a tyja abjektyŭnyja fakty, źviestki, jakija zdabyŭ i apublikavaŭ daśledčyk.
Možna kanstatavać fakt:
sioleta tvorčaja spadčyna O. Hiedemana ŭ značnaj miery viarnułasia i — bolš za toje — źbiełaruščyłasia, bo čatyry jahonyja knihi vyjšli na našaj movie.
Siem hadoŭ tamu ja pisaŭ pra toje, što Pastavy — adzin ź niamnohich rajonnych haradoŭ Biełarusi, u jakim jość niekazionny kulturny asiarodak i ŭ jakim stvarajucca duchoŭnyja kaštoŭnaści. Pisaŭ pra tamtejšych krajaznaŭcaŭ i knihi, jakija jany vypuścili. Pisaŭ i ab krajaznaŭčym časopisie «Našy karani». Časopis voś užo katory hod nie vychodzić. Pryčynaj tamu nie hetak brak srodkaŭ, jak palityčnyja abstaviny. U nas u krainie łajalnaść da režymu vyražajecca ŭ admovie ad samadziejnaści, h. zn. ad dziejnaści, nie sankcyjavanaj uładami. A pakolki ciapierašniaja ŭłada i biełaruskaja kultura — rečy ciažkasumiaščalnyja, dyk niekatoryja aŭtary «Našych karanioŭ» zmušanyja byli spynić supracoŭnictva z časopisam tolki tamu, što jaho vydańnie nie sankcyjavana ŭładami. Adnak heta nie aznačaje, što praca pastaŭskich krajaznaŭcaŭ spyniajecca.
Na hety raz krajaznaŭcy Michał Hil i Uładzisłaŭ Laskoŭski vyrašyli pakazać dasiahnieńni mižvajennaha krajaznaŭstva, jakoje, što ni kažy, mieła «pad palakami» peŭnyja i nieaby-jakija dasiahnieńni. I jany źviarnulisia da spadčyny O. Hiedemana.Sioleta M. Hil i U. Laskoŭski pierakłali i vydali ŭ biblijatecy časopisa «Našy karani» čatyry knižki polskaha krajaznaŭca i historyka: histaryčny narys «Hłybokaje», «Druja — mahdeburski horad», «Daŭnija puščy i vody» (havorka ŭ daśledavańni nie tolki ab pryrodnych bahaćciach uschodniaje častki histaryčnaj Vilenščyny, ale i pra takija zaniatki i promysły, jak vyrab patašu, klopak, belek i mačtaŭ (viadoma ž, i na ekspart), palavańnie, bortnictva i rybałoŭstva), a taksama pra «Valeryjanaŭskija škoły ajcoŭ pijaraŭ łužeckich» — hałoŭnym čynam pra škołu u Łužkach (nacisk na pieršym składzie) byłoha Dzisienskaha pavieta.
Nielha skazać, što ŭsie čatyry knižki O. Hiedemana ŭ pierakładzie na biełaruskuju movu atrymalisia adnolkava jakasnymi. Michału Hilu (i ja kazaŭ jamu pra heta), pierš čym addać u druk knižku ab Drui, treba było pakazać jaje historyku, bo nielha nazyvać zasiadacielami tych, kaho ŭ našych mahdeburskich haradach nazyvali łaŭnikami. Jość u pierakładzie i inšyja terminałahičnyja niedakładnaści.
Nie paškodziła b pakazać pierakład i dobramu fiłołahu, kab toj «pachadziŭ» jak stylredaktar. Dobraja redaktura nie paškodziła b i knizie pra łužeckich pijaraŭ.
I ŭsio ž nie mienš, a bolš važna adznačyć toje, što knižki O. Hiedemana ŭ pierakładzie na biełaruskuju vyjšli ŭ hod, kali Dzień biełaruskaha piśmienstva budzie adznačacca ŭ Hłybokim — u horadzie, historyju jakoha daśledavaŭ polski krajaznaŭca.
Da pierakładu knihi «Hłybokaje: histaryčny narys» ciažka pradjavić niejkija istotnyja pretenzii. Sama ž knižka i praz 77 hod paśla jaje pieršapublikacyi zastajecca najbolš kaštoŭnym daśledavańniem historyi Hłybokaha. Upeŭnieny: hłybockim čynoŭnikam, jakija vyrašyli pierakvalifikavacca ŭ historykaŭ, abyści i abjechać hetuju pracu O. Hiedemana nie ŭdasca.Chiba što jany buduć pisać pra savieckaje Hłybokaje… Toje samaje možna zahadzia skazać i ab brasłaŭskich čynoŭnikach, kali jany taksama nadumajucca pieravalifikavacca ŭ historykaŭ dy pisać ab Drui.
Zastajecca paškadavać, što histaryčny narys Otana Hiedemana «Hłybokaje» ŭbačyŭ śviet nie ŭ drukarni ź jakasnym abstalavańniem, a vyjšaŭ samvydatam nakładam usiaho 200 asobnikaŭ.Vydadzienaja na vysokim palihrafičnym uzroŭni, hetaja kniha — sama pa sabie dobry padarunak da Dnia piśmienstva — zrabiła b honar jaje drukaram. Ale takija našy
Hiedeman O. Hłybokaje. Histaryčny narys / pierakład z poł. M. Hila. — Hłybokaje; Pastavy, 2012. — 60 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
Hiedeman O. Druja — mahdeburski horad / pierakład z poł. M. Hila. — Pastavy, 2012. — 104 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
Hiedeman O. Daŭnija puščy i vody / pierakład z poł. M. Hila. — Pastavy, 2012. — 96 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
Hiedeman O. Valeryjanaŭskija škoły ajcoŭ pijaraŭ łužeckich / pierakład z poł. U. Laskoŭskaha. — Pastavy, 2012. — 92 s. (Biblijateka časopisa «Našy karani»)
