Juljan Pšyrkoŭ u 1953.
Z maładym Alesiem Adamovičam (źleva) na pieršamajskaj demanstracyi ŭ 1960.
Pieršuju ŭ svaim žyćci manahrafiju pra tvorčaść piśmieńnika pračytaŭ u 1951. Na vokładcy stajała: «Jakub Kołas. Žyćcio i tvorčaść», a aŭtaram byŭ Juljan Pšyrkoŭ.Kniha była pryjemnaj niespadziavankaj: abiacała raskazać pra paeta, jaki duchoŭna niaŭznak užo byŭ prapisany ŭ našym domie. Maci śpiavała na paetavy słovy zadumliva cicha:
Vobrazy miłyja rodnaha kraju,
Smutak i radaść maja,
Što majo serca da vas paryvaje,
Čym tak prykovany ja?..
Słovy, miełodyi hetyja lahli joj na dušu z maładości, z 20-ch hadoŭ, kali paezija Kupały i Kołasa ŭ Zachodniaj Biełarusi była na słychu, stałasia dziejnikam nacyjanalnaha ŭśviedamleńnia naroda.
Byŭ i ŭ mianie ź junackich hadoŭ u pamiaci svoj Jakub Kołas. Asobnyja vieršy z čytanak i chrestamatyj u niejkija momanty paklikalisia pramović uhołas. Jak voś hety:
Hołasam mocy, cicha i važna
Hrom prakaciŭsia ŭhary.
Łuh adazvaŭsia hromu praciažna,
Les adhuknuŭsia stary.
Haj strasianuŭsia, drohnuła pole,
Doły toj huk paniaśli.
U hetym raskacie čujecca vola,
Čujecca radaść ziamli.
Doŭha niejak azyvałasia ŭ pamiaci intanacyja, jakoj pačynałasia apaviadańnie «Vasil Čuryła»: «Les šumieŭ niejak vielmi nudna. Les redka kali maŭčyć...» Imia krytyka i litaraturaznaŭca Juljana Pšyrkova dla mianie ŭžo niešta kazała, kali pastupaŭ u BDU. Ale asabista pahavaryć ź Juljanam Siarhiejevičam udałosia praz hady, užo ŭ Akademii navuk, dzie jon zahadvaŭ siektaram biełaruskaj dakastryčnickaj litaratury i tekstałohii.
Na pačatku 60-ch, padrychtavaŭšy tekst kandydackaj dysiertacyi, ja pajšoŭ u Instytut litaratury. U Instytucie mastactvaznaŭstva, etnahrafii i falkłoru, dzie ja skončyŭ aśpiranturu, u toj čas nie było Vučonaha savieta, dzie b ja moh abaranicca. Nie parušajučy subardynacyi, pierš-napierš ja źviarnuŭsia da dyrektara V.Barysienki. Toj adrazu skiravaŭ mienia da zahadčyka siektara biełaruskaj savieckaj litaratury V.Ivašyna.
Vasil Uładzimiravič pryniaŭ niejak naściarožana.Jaho možna było zrazumieć. Pratendent na abaronu dysiertacyi źjaviŭsia, ličy, z vulicy. I tema «Narodna-paetyčnaja kultura Zachodniaj Biełarusi (1920—1939 hh.)» vyklikała pytańnie, kali nie biantežyła. Nie dadavała davieru da maładziona, mnie patłumačyli toje paźniej, i imia majho navukovaha kiraŭnika člena-karespandenta AN BSSR, prafiesara Hutarava. U jaho z paasobnymi navukoŭcami, akazvajecca, byli nie vielmi prostyja adnosiny.
Tady pošuki niejkaj rady z abaronaj dysiertacyi pryviali mianie da Juljana Pšyrkova.Pačcivy litaratura- i (paźniej ja ŭ hetym pierakanaŭsia) čałaviekaznaviec Juljan Siarhiejevič vysłuchaŭ mianie z zyčlivaj uśmieškaj, uziaŭ moj opus dla aznajamleńnia, skazaŭ zajści praz kolki dzion. Nie praminuŭ vykazać spadziavańnie, što ŭsio pavinna być dobra. Pry nastupnaj sustrečy biez ahavorak vykazaŭ zhodu być pieršym apanientam pry abaronie dysiertacyi.
Druhi apanient jak by pradvyznačaŭsia ŭžo samoj temaj majho pieršaha daśledavańnia. Byŭ im na toj čas adziny śpiecyjalist na zachodniebiełaruskaj litaratury Uładzimir Kaleśnik. Dva hetyja śvietłaj pamiaci čałavieki, aŭtarytetnyja vučonyja, litaraturaznaŭcy i błasłavili mianie na pracu pa śpiecyjalnaści «falkłarystyka».
Pierabiraju fatahrafii tych dalokich dzion. Za kafiedraj na Vučonym saviecie padčas abarony — Juljan Siarhiejevič i Uładzimir Andrejevič, na toj čas — poŭnyja žyćciovych sił, čałaviečaha, asabovaha abajańnia. Na žal, vobmal było sustreč. Zvyčajna karotkich, vypadkovych. A kolki možna było pačuć, daviedacca žyćciova važnaha, isnaha ad hetych mudrych ad pryrody, šmat pieražyŭšych ludziej.
Paznajomiŭšysia ź Juljanam Siarhiejevičam asabista, ja staŭ pilniej sačyć za tym, što vychodziła z-pad piara pavažnaha litaraturaznaŭca.Pračytaŭ jaho apošniuju na toj čas knihu «Biełaruskaja savieckaja proza (1920 — pačatak 30-ch hadoŭ)». Cikava, pavučalna było ŭśled za rosšukami stałaha daśledčyka siahać vytokaŭ apaviadalnaha žanru biełaruskaj litaratury, asensoŭvać stanaŭleńnie apovieści, ramana. Tym bolš, što ŭ kancy 1950-ch stała dastupnaja represavanaja litaratura i ŭ knizie Ju.Pšyrkova analizavałasia tvorčaść Maksima Hareckaha, Ciški Hartnaha, Michasia Zareckaha, Janki Niomanskaha. Uznaŭlaŭsia litaraturny praces nie ŭ redukavanaj, jak raniej, formie, a va ŭsioj jaho paŭnini.
Upieršyniu abjektyŭna aśviatlałasia dziejnaść litaraturnych abjadnańniaŭ 1920-ch.Daśledčyk pierakanaŭča, dokazna rasčyščaŭ zavały vulharna-sacyjałahičnaj krytyki ŭ dačynieńni litabjadnańniaŭ «Uzvyšša», «Połymia».
U Juljana Siarhiejeviča, jak i ŭ kožnaha daśledčyka litaratury, kultury, byli svaje pryjarytety. Asablivuju ŭvahu litaraturaznaviec addavaŭ tvorčaści Jakuba Kołasa.
Uražvała analityka i sistemnaść daśledčyka pry vyvučeńni im tryłohii «Na rostaniach» i paetyčnaha epasu Jakuba Kołasa. Paźniej ja zaryjentavaŭsia, adkul hetaja hruntoŭnaja analityka i sistemnaść. Juljan Siarhiejevič jašče da vajny paśpieŭ zakončyć fiłałahičny fakultet i aśpiranturu pry Leninhradskim univiersitecie. Vučyŭsia ŭ słavutaha rasijskaha litaraturaznaŭca Ihara Jaromina. Darečy, leninhradskuju litaraturaznaŭčuju škołu ŭžo paśla vajny prajšli biełaruskija śpiecyjalisty pa staražytnaj litaratury Alaksandr Koršunaŭ i Mikoła Praškovič, jakich na pačatku ich navukovaj pracy ščyra apiakaŭ Juljan Siarhiejevič.
Apora na litaraturaznaŭčuju škołu Leninhradskaha ŭniviersiteta dla biełaruskaj navuki stałasia vielmi aktualnaj. Straciŭšy ŭ vyniku represij svaich litaraturaznaŭcaŭ Alaksandra Vaźniasienskaha, Ivana Zamocina, Michajłu Pijatuchoviča, Uładzimira Dziaržynskaha, Mikołu Bajkova, biełaruskaje litaraturaznaŭstva paślavajennaha pieryjadu pačynałasia praktyčna z nula.
Juljan Pšyrkoŭ, pryjšoŭšy ŭ Instytut litaratury AN BSSR, ubačyŭ, što pole pracy — šyrokaje, a ratajaŭ mała.Kab ahledzieć, navukova asensavać šmatviakovy šlach ajčynnaj litaratury, jaje tvorčyja zdabytki, patrebny ludzi kampietentnyja i apantanyja, nieabyjakavyja da losu rodnaj litaratury, kultury.
Spryjaŭ, dapamahaŭ apaniravańniem, jak navukovy redaktar, prosta razumnaj paradaj pierśpiektyŭnym litara-turaznaŭcam Ivanu Navumienku, Alehu Łojku, Mikołu Aročku...
Realna padtrymlivaŭ i falkłarystaŭ, u tym liku ŭ budučym plonnuju daśledčycu tradycyjnaj kultury biełarusaŭ Liju Sałaviej.
Hramadska-navukovaja pazicyja Pšyrkova-vučonaha, jaho kłopat pra maładuju źmienu pradvyznačalisia, peŭna, jaho čałaviečaj naturaj.Dabrynioj, zyčlivaściu śviacilisia jaho vočy z chitravataj uśmieškaj. Spakojnaj, razvažlivaj była maniera havaryć.
Prafiesar Pšyrkoŭ byŭ typam biełarusa ŭ jaho najlepšym prajaŭleńni — razumnaha i dobraha, ščyra-praŭdzivaha ŭ ludskich dačynieńniach čałavieka. Pryjemna było adčuvać jaho čałaviečy davier u razmovie, navukovuju hruntoŭnaść u razvahach, pracach pa litaratury.
***
Juljan Pšyrkoŭ (31 kastryčnika 1912 — 23 śniežnia 1980), litaraturaznaviec. Doktar fiłałahičnych navuk, prafiesar. Łaŭreat Dziaržaŭnaj premii BSSR imia Jakuba Kołasa. Naradziŭsia ŭ v.Kiściani na Rahačoŭščynie. Skončyŭ piedahahičnyja kursy ŭ Rahačovie (1930); pracavaŭ nastaŭnikam. Skončyŭ fiłałahičny fakultet Leninhradskaha dziaržuniviersiteta (1939). Z 1940 — u savieckim vojsku, udzielničaŭ u bajach pad Leninhradam i Kionihśbierham; byŭ trojčy paranieny. Z 1945 supracoŭnik, z 1954 — zahadčyk siektara biełaruskaj dakastryčnickaj litaratury i tekstałohii Instytuta litaratury AN BSSR. U artykułach «Novaja ziamla Ja. Kołasa» i «Darevalucyjnyja paemy Ja. Kupały» (abodva — 1940) adzin ź pieršych vystupiŭ ź pierahladam vulharna-sacyjałahičnych acenak hetych tvoraŭ. Aŭtar daśledavańniaŭ «Jakub Kołas. Žyćcio i tvorčaść» (1951, pieršaja manahrafija ŭ kołasaznaŭstvie), «Tryłohija Jakuba Kołasa «Na rostaniach» (1956), «Biełaruskaja savieckaja proza. 20-ja — pačatak 30-ch hadoŭ» (1960), «A. Je. Bohdanovič» (1966) i inš.
