Arkadź Astapovič. Dvoryk (Sto tvoraŭ biełaruskaha mastactva XX st.)

STO TVORAŬ MASTACTVA XX STAHODŹDZIA

Arkadź Astapovič. Dvoryk

Miensk, jaki doŭhija stahodździ byŭ centram samaha vialikaha vajavodztva ŭ Vialikim Kniastvie, praź niejki niajasny źbieh abstavinaŭ nia byŭ tym miestam, dzie b naradžalisia vydatnyja asoby. Zdavałasia, ništo tamu nie zaminała... Tym časam Vilnia, Połacak, Navahradak, navat daloki Mścisłaŭ biaskonca vypraŭlali ŭ ludzki śviet rycaraŭ duchu, miača i piara. Miensk, niby pradbačyŭšy svajo pryznačeńnie, źbierahaŭ u sabie tyja ziarniaty, što praraśli tolki naprykancy minułaha stahodździa. Kolki ŭ Miensku naradziłasia mastakoŭ? Chiba Vańkovič, dy paŭlehiendarnyja Šemieš, Hierasimovič, Barkoŭski, śviedčańni tvorčaści jakich dajšli da nas pieravažna ŭ dakumentach...

... Siarod tych, chto naradziŭsia ŭ Miensku napradvieśni jahonaha sapraŭdnaha pryznačeńnia, byŭ Arkadź Astapovič. Jon — syn typovaj šlachieckaj biełaruskaj siam'i, kali možna kazać pra niejkuju typovaść u dačynieńni da čałaviečych losaŭ. Jahony baćka byŭ kaleskim asesaram, a paźniej navat tytularnym daradcam, vykładaŭ u Mienskaj haradzkoj vučelni. Kali Arkadziu było čatyry hady, baćki pierajechali ŭ Rečycu, jakaja tady ŭvachodziła ŭ skład nieabsiažnaje Mienskaje huberni. Tut jahony baćka atrymaŭ bolš spakojnuju pasadu inspektara Rečyckaje himnazii...

... Pra hetyja pieršyja hady mastaka jahonaja plamieńnica, sp. Śmirnova ŭ pradmovie da katalohu vystavy Astapoviča i jahonaje siastry, Astapovič-Bačarovaj, piša nastupnaje: «Siamja Astapovičaŭ žyła (u Miensku. — S.Ch.) na rahu Mahazinnaj (Kirava) i Kałomienskaj (Śviardłova), a paśla na Zacharaŭskaj (pr. Skaryny)... U 1900 hodzie siamja nazaŭsiody pakidaje Miensk... ale praciahvaje žyć spačatku ŭ nievialikim, nadta žyvapisnym miastečku Rečyca, paźniej — u Horadni, kudy Anton Astapovič, čałaviek vielmi suvoraha i strohaha noravu, pierajaždžaje z žonkaju i padrosłymi dziećmi, na toje, kab dać im hruntaŭniejšuju adukacyju. U 1906-1914 hadach siamja Astapovičaŭ žyvie (praŭda, niekalki zamkniona) u dastatkova prastornaj i śvietłaj piacipakajovaj kazionnaj kvatery ŭ centry Horadni. U koła ich dačynieńniaŭ uvachodzić hałoŭnym čynam miascovaja intelihiencyja — lekary, nastaŭniki, śviatary. Haradzienski peryjad — adzin z samych dabratvornych u žyćci brata j siastry. Mienavita tut jany pačynajuć malavać». Ad tych idyličnych časoŭ zastaŭsia himnazičny albom Arkadzia Astapoviča, jaki źbierahajecca ŭ archivie-muzei litaratury j mastactva ŭ Miensku. Himnaziju ŭ Horadni, darečy, Astapovič skončyŭ z załatym medalom. Z taho času jany ź siastroju prystojna vałodali niamieckaj i francuskaj movami.

... Dumajučy pra tyja hady, što juny Astapovič pravioŭ u Horadni, mižvoli pryhadvajecca los Maksima Bahdanoviča. Bahdanovič taksama ŭbačyŭ śviet u tym, jašče zacišnym Miensku, jaki, pavodle Špileŭskaha, u centry nahadvaŭ harady polskija, a na ŭskrajkach — užo rasiejskija. Jany byli amal raŭnaletkami, vychadcy z adnaho stanu, z radoŭ niekali katalickich, z nastaŭnickich čynavienskich siemjaŭ. Spačatku Miensk, paśla Horadnia. Suplot zvyčajnych abstavinaŭ. Ale mienavita takim čynam naradžałasia novaja biełaruskaja kultura. I Bahdanovič i Astapovič — pradstaŭniki pieršaje plejady ŭłasna biełaruskaj haradzkoj kultury. Niepaźbiežny praciah hetaje typalohii — šlach na Ŭschod, u metrapoliju...

... Pa śmierci baćki, u 1914 hodzie, siamja Astapovičaŭ źjaždžaje ŭ Pieciarburh. Tut Arkadź u 1915 hodzie pastupiŭ u ... Politechničny Instytut na karablebudaŭničaje adździaleńnie. Badaj, hetaja akaličnaść była nievypadkovaju. Usio dalejšaje žyćcio tema techniki, jaje daskanałych, razumnych formaŭ nieadčepna vyjaŭlałasia ŭ jahonych tvorach. Voś «Drapiežnik» — zhrabnaja vastradziubaja ptuška, što naziraje za palotam aeraplanaŭ-kazurak, albo «biaskrył» — vielizarnyja novazelandzkija ptuški-kivi nie pužajucca paravoza, što imčyć pa fermach stalnoha masta, albo mechanizmy zavodaŭ, što žyvuć svaim, apryčonym žyćciom biaź ludzkaje prysutnaści...

... Niedzie ŭ toj ža čas Astapovič sa svajoju siastroju pastupili ŭ Malavalnuju škołu pry Imperatarskim Tavarystvie Zaachvočańnia Mastactvaŭ. Paźniej siastra Zinaida zhadvała: «Asabliva pryciahvali vystavy «Mira iskusstva». Tam vystaŭlalisia cikavyja mastaki Mitrochin, Łansiere, Bilibin, Narbut, Somaŭ. Vastravumava-Lebiedzieva... Brat byŭ vielmi erudyravanym čałaviekam u halinie vyjaŭlenčaha mastactva i ŭ halinie muzyki, litaratury, paezii. Ź im było vielmi cikava...»

... 1916 hod. Vajna. Kolki ni pišu pra biełaruskaje mastactva, hetaje słova niepaźbiežna ŭspłyvaje tam, dzie pisać jaho niama žadańnia. Los źvioŭ Astapoviča z vojskam, dzie jon musiŭ prajści paskorany kurs inžynerna-sapiornaje vučelni, a paśla dakončyć słužbu ŭžo ŭ šerahach balšavickaha vojska ŭ 1922 hodzie. Praŭda, vypała jamu dva hady pavučycca ŭ Malavalnaj škole ŭ stalicy USSR, u Charkavie, dzie jon, na dumku daśledčykaŭ, zachapiŭsia suprematyzmam...

... Narešcie jon viartajecca na Baćkaŭščynu. Ale nie ŭ raźbityja, hałodnyja harady, a ŭ radavoje hniazdo Astapovičaŭ, u viosku Navasiołki na Mienščynie. Jašče niestaraja siadziba, jakuju baćka, Anton Antonavič, pabudavaŭ dla svaich starych baćkoŭ, stała jamu ŭtulnym domam. U hetaj siadzibie ŭžo žyła jahonaja lubaja siastra, Zinaida. Tut, u Navasiołkach, jon pabraŭsia šlubam sa svajoju kuzinaj, dačkoj tutejšaha śviatara, Ninaj Rafałovič, jakaja pracavała tut nastaŭnicaj. Praz kolki hadoŭ tut naradziŭsia i jahony pieršy syn Arsień. U liście da siastry pra svajo novaje, viaskovaje žyćcio mastak pisaŭ: «... moj žyćciovy šlach kančatkova vyznačyŭsia i dalejšyja źmieny ŭ im mohuć adbycca tolki pad upłyvam stychijnych siłaŭ...» Daśledčyca Nadzieja Vusava nievypadkova nazyvaje hety peryjad «navasiołkaŭskim renesansam» Astapovičaŭ. Za hetyja siem hadoŭ Arkadź Astapovič stvaryŭ bolš za 200 hrafičnych tvoraŭ, i, napeŭna, heta było lepšaje z taho, što jamu nakanavana było zrabić. Siarod hetych rabotaŭ i «Dvoryk»...

«Dvoryk» datavany pačatkam 20-ch hadoŭ. Napeŭna, heta nia vielmi dakładna. Hetaja rabota padpisanaja pa-biełarusku. Prynamsi, heta nie mahło być raniej za 1922 hod, kali mastak viarnuŭsia damoŭ. Nadzieja Vusava trapna adciemiła, što sapraŭdnaje nacyjanalnaje ŭśviedamleńnie pryjšło da mastaka ŭ darosłym vieku, u 20-ja hady, kali jon pačaŭ padpisvać svaje tvory pa-biełarusku. Niaciažka zdahadacca, što ŭśviedamleńnie svajoj roli, jak stvaralnika novaha biełaruskaha mastactva, adbyvałasia ŭ Astapoviča pad upłyvam Vacłava Łastoŭskaha, ź jakim jon pasiabravaŭ. Łastoŭski pryjechaŭ u BSSR u 1927 hodzie... Na pasadzie dyrektara Biełaruskaha dziaržaŭnaha muzeju jon prykładaje šmat namahańniaŭ dla kansalidacyi maładych tvorčych siłaŭ nacyi. Zachavalisia śviedčańni taho, što siastra Astapoviča, Zinaida, vykonvała zamovy Łastoŭskaha dla muzeju. U katalozie Treciaj Usiebiełaruskaj mastackaj vystavy za 1929 hod Astapovič sam paviedamlaje, što dźvie jahonyja pracy nabytyja Biełaruskim dziaržaŭnym muzejem, a dźvie — Jakubam Kołasam. U 1930 hodzie akademik Vacłaŭ Łastoŭski byŭ aryštavany...

Ci byŭ znajomy Astapovič z mastactvam Japonii? Bieručy pad uvahu jahonuju erudycyju j prahu viedaŭ, heta vyhladaje naturalnym. Krajavidy Chakusaja ci Ando Chirosihe, zachapleńnie jakimi pieražyła knižnaja hrafika Eŭropy kanca minułaha stahodździa, mižvoli prychodziać u hałavu, čym pilniej uhladajeśsia ŭ hety nievialiki malunak — «Dvoryk»... Mahutny zhustak emocyjaŭ u statyčnaj kampazycyi, kałavarot maraŭ, snoŭ, spadzievaŭ. Biełaruski son... Možna ŭzhadać anhielskuju hrafiku kanca minułaha stahodździa, tvory Dabužynskaha ci Vastravumavaj-Lebiedzievaj... Adnak Astapovič byŭ barbaram — estetam, jaki nie atrymaŭ systematyčnaje mastakoŭskaje adukacyi i nie padpaŭ pad čužyja ŭpłyvy. Jon ździejśniŭ toje ŭ hraficy, što pa svaim maštabie i sile ździejśniŭ Bahdanovič u paezii — pračyniŭ dźviery tudy, kudy nie pajšła našaja kultura — u śviet čystaje krasy. Dvoryk dziedavaje chaty — niamy kryk tuhi pa tym, što nia zbudziecca nikoli — paradak, čyścinia i peŭnaść... Niedasiažnaja harmonija taho, što inšym narodam dadziena ŭžo tolki pa pravu naradžeńnia.

Siarhiej Chareŭski

Arkadź Astapovič (1896, Miensk — 1941, v. Ruchava-Budy, Arłoŭskaja vobł., Rasieja) hrafik, žyvapisiec, pedahoh. Skončyŭ u 1914 hodzie Haradzienskuju mužčynskuju himnaziju. Vučyŭsia ŭ Politechničnym instytucie ŭ Pieciarburhu i ŭ Malavalnaj škole Imperatarskaha tavarystva Zaachvočańnia Mastactvaŭ. U 1920-1922 hadach zajmaŭsia ŭ malavalnaj škole ŭ Charkavie.

U papiarednich numarach pradstaŭlenyja tvory:

1. Ferdynand Ruščyc. Ziamla

2. Mścisłaŭ Dabužynski. Viciebsk, leśvica

3. Mark Šahał. Pramenad

4. Illa Repin. Biełarus

5. Mark Antokalski. Pomnik Kaciarynie

6. Vitald Białynicki-Birula. Błakitnaja kaplica

7. Chaim Sucin. Paž

8. Kazimier Malevič. Čorny kvadrat

9. Jazep Drazdovič. Pahonia Jaryły

10. Valancin Vołkaŭ. Miensk, 2 lipienia 1943 hodu

11. Manument Pieramohi