Jaŭchim Minin. Uśpienskaja carkva ŭ Viciebsku
U adroźnieńnie ad Miensku, jašče ŭ 20-ja hady ŭ Viciebsku byli žyvyja tradycyi biełaruskaj škoły ksiłahrafii. Tut, paśla dałučeńnia Viciebščyny da Biełarusi, skłaŭsia admietny centar hraviury pa drevie, u jakim najpierš vyłučalisia hetkija majstry, jak Zinovi Harbaviec, Sałamon Judovin i Jaŭchim Minin. Mienavita jany adradzili ci nia samy aryhinalny žanr biełaruskaje hrafiki, jakaja dasiahnuła svajho roskvitu jašče ŭ XVI st...
... Jaŭchim Minin peŭny čas zajmaŭsia ŭ škole Pena, tamsama, dzie vučylisia Šahał, Cadkin, Azhur, — plajada vybitnych biełaruskich mastakoŭ žydoŭskaha pachodžańnia. Adnak zaniaŭsia hraviuraju jon šmat paźniej, samastojna zasvoiŭšy staradaŭniaje mastactva. Pieršyja svaje kroki ŭ hraviroŭcy pa drevie jon zrabiŭ u 1926 hodzie. Ci nia samy rańni jahony drevaryt — «Kalona 1812 hodu ŭ Viciebsku», u jakim jon tolki pačynaje šukać svaje ŭłasnyja pryjomy. Štrychi ŭ hetaj pracy mudrahielistyja, ale roŭnastajnyja, paŭkruhłyja...
... Roskvit majsterstva Minina prypadaje ŭžo na 1927 hod. Na praciahu hetaha hodu jon stvaryŭ svaje lepšyja hraviury. Pieravažna heta byli krajavidy rodnaha horadu, «... našaha Taleda». Ale siarod inšaha byli j ekślibrysy, partrety, pastanovačnyja kampazycyi. Tady ž skłałasia admietnaja mininskaja maniera — skrupuloznaść, dakładnaść štrycha, bieźlič filihrannych rysaŭ, jakija stvarajuć amal nieŭłaścivuju drevarytam pavietranuju perspektyvu, šmatplanavaść. Jon umieła hraviravaŭ, pieradajučy lohkija vahańni tonu. Z dapamohaj admysłovaj štrychoŭki Minin pieradavaŭ samyja drabnicy, jakija ŭražvajuć svaimi niuansami, paŭtonami, pieralivami...
... Asobny plast jahonaj tvorčaści, šyraka raspaŭsiudžany ŭ tahačasnaj Biełarusi, składajuć ekślibrysy. U tyja hady da hetaha žanru źviartalisia, badaj, usie biez vyklučeńnia biełaruskija hrafiki. Tyčyna, Zmudzinski, Harbaviec... Ale Minin pajšoŭ dalej u svaich pošukach. Pad jahonym razcom knižny znak pieratvaryŭsia ŭ samastojny, paŭnavartasny mastacki tvor. Najbolš viadomyja ź ich — heta ekślibrysy dla knihazboraŭ Kaśpiaroviča j Šlubskaha. Admietnaść hetaha žanru ŭ tym, što pierad mastakom staić zadača ŭ peŭnych vobrazach adlustravać asobu, jakoj naležyć ekślibrys. Naprykład, značak dla knihazboru Šlubskaha — cełaja siužetnaja kampazycyja, nie zvažajučy na minijaturnaść tvora: na kurhanie staić stary z surmoju, kala jaho prysieli dudar z huślarom, pad kurhanom vialikaje dreva, vieršalina jakoha sychodzić u nieba, za kraj minijatury. Navat pry hetkim nievialikim pamiery vobrazy hierojaŭ nadzielenyja vostraj indyvidualnaściu, uzrostavymi admietnymi charaktarystykami...
... Zazvyčaj, u jakaści prykładu ekślibrysaŭ Minina pryvodziać i znak dla Viciebskaha krajaznaŭčaha muzeju. Zvalenyja razam symbali «historyi j kultury» vyhladajuć, jak vučnioŭskaja naciurmortnaja pastanoŭka, namalavanaja ŭ maleńkim farmacie... Adnak hetaja rabota moža słužyć chiba ilustracyjaj da aŭtarskaha stylu — kantrast štrycha j plamy, juvelirnaja madeliroŭka vyjavaŭ. Ekślibrysy Minina atrymali suśvietnuju viadomaść u 1928 hodzie. Tady jahonyja raboty, razam z ekślibrysami Hutkoŭskaha, Achoła-Vało j Zmudzinskaha, byli vystaŭlenyja ŭ Łos-Andželesie na vystavie Mižnarodnaha tavarystva knižnaha znaku...
... Epocha paŭstavańnia nacyi pradvyznačyła j pošuki jaskravaha ŭvasableńnia nacyjanalnaje idei. U adroźnieńnie ad mnohich svaich kalehaŭ, Minin paźbiehnuŭ farmalnaha etnahrafizmu, chacia i ŭ jahonych rabotach možna ŭhledzieć sproby zasiarodzicca na arnamentalistycy, navat antrapalohii. U hety čas pra pryrodu nacyjanalnaha mastactva jšli haračyja debaty. Biełaruskaja presa strakacieła teoryjami, jak treba stvarać svoj, niepaŭtorny kštałt u kultury. U časopisie «Trybuna mastactva» za 1926 (N1-3) u redakcyjnym artykule pisali: «... buržuaznyja intelihienty, nacdemy, jakija jmknulisia ŭ svajoj teoryi i na praktycy pravodzić svaje restaŭratarskija kontrrevalucyjnyja mety. Dla hetaha jany staralisia vykarystać vyjaŭlenčaje mastactva na Biełarusi, i tamu im lepš za ŭsio da hustu padychodziŭ ruski buržuazny retraspektyvizm, ahlad nazad, u minułaje. Pa ich dumcy, tolki ŭ minułym Biełarusi, u jaje staražytnych rysach možna ździejśnić nacyjanalnuju «samabytnaść», nacyjanalny styl. «Jak možna ździejśnić praŭdzivaje adradžeńnie našaj nacyjanalnaj mastackaj kultury, — havoryć Ščakacichin u artykule «Naša sučasnaje mastactva i nacyjanalny styl», — kali nia viedać jaje dasiahnieńniaŭ...» Nacyjanalny styl nie stvarajecca, nie prydumvajecca, jon raście arhanična, składajučysia ŭ novych sacyjalnych umovach, jon pastupova pierarablaje ŭ siabie staryja formy...».
... Minin byŭ mienavita z tych, chto «ahladaŭsia ŭ minułaje». Sapraŭdy, ci nie naturalna heta było dla mastaka, jaki adradžaŭ staraśvieckija technalohii drevarytu. I što moža być bolš naturalnaha dla hraviury pa drevie, jak nia seryja «Draŭlanaje dojlidstva Biełarusi», jakuju jon zrabiŭ na praciahu 1927-1928 hadoŭ? Raboty z hetaj seryi stali amal adrazu klasyčnymi dla biełaruskaha mastactva. Unikalnyja pomniki narodnaje architektury, čyj los užo byŭ pradvyznačany, zažyli svaim dziŭnym žyćciom, niby volaju čaraŭnika, źmienšyŭšy svaje manumentalnyja zruby da pamieraŭ adnaje doščački. Poŭnyja honaru, navat pachilenyja, jany zastalisia niepachisnymi pierad niečakanym pavarotam u svajoj šmatviakovaj historyi. Mnohija hraviury z hetaje seryi vyhladajuć čaściakom statyčna, suchavata, niby byli zroblenyja dla padručnika. Mnohija ź ich siońnia — mastackija dakumenty, u jakich zafiksavanaja daŭno j niezvarotna stračanaja spadčyna. Ale najlepšyja ź ich, kštałtam «Čornaje Trojcy» — sapraŭdnaja kvintesencyja duchu biełaruskaha dojlidztva...
Nastupnym i, badaj, najvyšejšym etapam tvorčaści Minina stała nizka hraviuraŭ «Stary Viciebsk». Hetyja pracy ŭžo byli dla mastaka prahramnymi. Na dziasiatym hodzie balšavickaje ŭłady iluzijaŭ zastavałasia ŭsio mieniej. Treba było śpiašacca raspavieści niešta pra svajo, toje, čamu zastavałasia ŭsio mieniej miesca. Aziracca ŭ minułaje — kanservatyzm? Ale ŭ tyja hady što ŭ Viciebsku, što ŭ Miensku heta ŭžo mahło ŭsprymacca jak pryncyp, jak suproćstajańnie. Andehraŭnd na tle praletkultaŭskich eksperymientaŭ, što nieŭprykmiet pieraŭtvarylisia ŭ dziaržaŭnuju palityku.
Stromkija viežy niezvyčajnaha charastva viciebskich bažnicaŭ, mudrahielisty, žyvy puls baročnych vyhbaŭ, horad — istota, sa svaimi vačyma, sa svaim sercam. Hetym sercam u Viciebsku zaŭsiody ŭvažali Uśpienski sabor, što panavaŭ pa-nad usim haradzkim navakollem, jak karona. Hałoŭnym tvoram Minina i staŭ «Uśpienski sabor u Viciebsku». Jak u boskaj mandarle, u avale hraviury adlustravaŭsia ŭvieś viciebski kosmas: raka, nicyja vierby, viekaviečnyja mury j ladaščaja chacinka, strechi, a nad imi łunaje Sabor. Vyšej za abłoki...
U 1929 hodzie, paśla vystavy Asacyjacyi revalucyjnych mastakoŭ Ukrainy, usie hraviury Minina nabyŭ muzej Kijeŭskaha ŭniversytetu. Šmat hraviuraŭ było nabyta dla hrafičnaha kabinetu Muzeja vyjaŭlenčych mastactvaŭ imia Puškina ŭ Maskvie. Usio składałasia na lepšaje. Ale krychu paźniej, u 30-ja, «Trybuna mastactva» napiša: «Minin u svajoj tvorčaści zachaplajecca papskim reakcyjnym baroka...» Heta byŭ prysud. Jaho zabili niezadoŭha da vajny, u 1941 hodzie. Źniščyli i Sabor. Ale Minin hetaha nie pabačyŭ... Vyšej za abłoki...
Siarhiej Chareŭski
