Zialony Haj
Za «Hrunvaldzkuju sieču» Matejka atrymaŭ sybaličnaje karaleŭskaje žazło. Stary maestra tak pieraniaŭsia hetym, što ŭžo sam abvieściŭ siabie karalom u mastactvie. Mastaki davoli skieptyčna acanili estetyčnyja vartaści «Hrunvalda». Adzin adciemiŭ, što heta pałatno «nie mastackaje, a techničnaje, heta razrez bitvy», a druhi zaŭvažyŭ, što jahonyja frahmenty treba «mazolna rasšyfroŭvać i źviazvać». Matejka stvaryŭ nie mastacki tvor, a prajekt daŭniaje j hieraičnaje rečaisnaści. Siońnia b heta nazvali manumentalnaj prapahandaj. Takuju funkcyju «Hrunvald» da siońnia vykonvaje paśpiachova, jak ni z čym nie paraŭnalny tvor. Na im uzhadavalisia pačućci palakaŭ, dla jakich hetaje pałatno było nie mastactvam, a pradmietam kultu. Jaho chavali ad akupantaŭ, za jaho hinuli ludzi, jak za relikvii ŭ siaredniaviečča. Možna z peŭnaściu skazać, što tvor Matejki pryśpiešyŭ adnaŭleńnie Polščy...
Ci jość u Biełarusi tvor mastactva, jaki b moh vykonvać hetkuju ž rolu ŭ žyćci našaj nacyi, jak «Hrunvald» u palakaŭ? Moža «Pahonia Jaryły» Drazdoviča? Zamałoje pałatno, dy j ramantyčny symbalizm nie ŭpłyvaje dydaktyčna... Nacyjanalny bank Biełarusi prapanuje siońnia svajo: «Naciurmort» Chruckaha, jaki źmiaścili na novieńkaj, miljonnaj kupiury... Pieršy žyvapisny tvor na našych hrošach. Mara biełaruskich pensijaneraŭ: kuča śpiełaje sadaviny j harodniny ŭ kvietkach. Z roha ŭsiaho mnoha... Šanavać vyjavu praduktaŭ jak nacyjanalnuju Ideju?.. Niechta prapanavaŭ «Partyzanskuju madonu» Savickaha. Nie nadajecca. Pa-pieršaje, tvor banalny, a pa-druhoje, visić u Maskvie. Chaj tam i zastajecca.
Siońnia dzieviacimetrovy chołst Matejki litoŭcy razhladajuć jak scenu sa svajoj historyi, jak bitvu, jakuju ačoliŭ vialiki kniaź Litvy Vitaŭt... Pa Vilni visiać reklamnyja ščyty ŭ promniach pražektaraŭ, plakaty, afišy, jakija zaklikajuć naviedać karcinu «Hrunvaldzkaja bitva». Litoŭcy nazyvajuć Hrunvald «Žalhirysam», što litaralna pierakładajecca jak Zialony haj. Hetaje imia tut nosiać spartovyja kamandy, zavody, stadyjony, vulicy, sanatoryi, hatunki piva i cyharetaŭ. Za savietami «Žalhirysam», heta značyć Hrunvaldam, nazyvali navat kałhasy i pijanerskija lahiery...
A kali b «Hrunvald» pryvieźli ŭ Miensk? Da našaje historyi słynnaja sieča mieła nijak nia mienšaje dačynieńnie, pra što dobra raśpisana ŭ tuzinie biełaruskich knih. Biełaruskija mastaki taksama panapisvali svaje «hrunvaldziki». I byli navat sproby, padhledzieŭšy ŭ litoŭcaŭ, pierakłaści Hrunvald ź niamieckaje jak «Zialony Haj»... Ci ŭtvaryŭsia b u nas vakoł karciny taki ažyjataž, jak ciapier u Vilni? Dumaju, nie... Dziela hetaha publicy treba dobra prasiaknucca honaram za svaju historyju... Sprava ŭsio ž nia ŭ tvorach mastactva, a ŭ pačućciach, što jany vyklikajuć.
Siarhiej Chareŭski
