Siarhiej Chareŭski
Nieaktualnaja tema
Padziei vieraśnia 1939-ha ŭ historyi našaha mastactva zajmajuć vuzka akreślenaje miesca. Paśla chvali žyvapisnych i hrafičnych tvoraŭ, zroblenych da 1941 hodu, nichto nie viartaŭsia da hetaje temy ŭ pavajenny čas. Niahledziačy na čyrvonuju datu «17 vieraśnia» ŭ biełaruskich kalendarach, pra jaje mała chto zhadvaŭ. A novaje pakaleńnie biełarusaŭ mała što pra heta i viedała...
Paru radkoŭ u savieckich padručnikach mała što praśviatlali. Adnak praŭda pra toj hod vytyrkałasia ŭ paŭsiadzionnym biełaruskim žyćci. Pamiataju, u kvatery adnaklaśnika ja zaśpieŭ hościa — kalarytnaha dzieda z daŭžeznymi čorna-sarebnymi vusami, pa-ŭłansku zakručanymi ŭhoru. Stary vajskovy dziedaŭ frenč spravakavaŭ mianie na pytańnie: «Dziadula, a vy vajavali?» – «Viadoma! Jak i ŭsie... Achoŭvali telehrafnyja linii, kab bandyty dratoŭ nie parezali» – «Jakija takija bandyty?» — zapytaŭsia ja. «Jakija? Maskoŭskija, chalera na ich...» — byŭ adkaz. Ja asłupianieŭ. Jak patłumačyŭ paźniej adnaklaśnik, jahony dzied i nasamreč byŭ ułanam u Vojsku Polskim, adsiedzieŭ u lahierach, paśla niedzie byŭ u Iranie, Italii... U majoj hałavie mienskaha školnika ŭsie viedy pa historyi BSSR pastupova pieratvaralisia ŭ kašu.
Jak ni paryvaŭsia ja ŭ škole, a paźniej i ŭ mastackaj vučelni namalavać što-niebudź na hety siužet, nastaŭniki miakka, ale kateharyčna adhavorvali. Biełaruskija ž mastaki, nie paśpiavajučy adsačyć čarhovy vyhib linii partyi, naohuł adkłali hetuju temu ŭbok. A stvoranaje pierad vajnoju patanuła ŭ muzejnych schovach. Najpierš tamu, što ŭ bolšaści tych tvoraŭ byli vyjaŭlenyja Vilnia j Biełastok, jakija pa vajnie apynulisia za našymi miežami. Kab nie viaredzić nacyjanalnuju śviedamaść, na ich musili zabyvacca. Dy j Polšča stała pa vajnie bratniaj krainaju. Zhadvać byłyja zvady było niekarektna. Dy i asoby, vyjaŭlenyja na tych pałotnach, prapali. Tre było zabycca i pra ich.
Adzin z najbolš admietnych tych tvoraŭ — «Sustreča savieckich tankistaŭ u Biełastoku. 1939 hod» Manaszona, jaki ciapier u katalohach zaviecca ściplej — «Sustreča z tankistami». Šmat ludzkich typažoŭ, jakija słuchajuć tankista-bałahura. Kutok staroha horadu. Dachoŭka. Bruk. Pieršapačatkova, praŭda, jon pisaŭ Vilniu, ale daviałosia krychu pierapisać i pierajmienavać, kab vystavić u 40-m u Maskvie. Na toj ža maskoŭskaj Usiesajuznaj vystavie «Našy dasiahnieńni» było vystaŭlenaje i jašče adno pałatno Manaszona — «Źnianacku», jakoje ilustravała dziejnaść partyzanaŭ suprać polskich žaŭnieraŭ. A pobač u toj ekspazycyi visieli «Narodny schod Zachodniaje Biełarusi ŭ Biełastoku» Madorava, «Biełastok — saviecki» Davidoviča i Cichanoviča, «Biełapalaki haspadarać» Rana, «Razzbrajeńnie polskaha atrada» Bržazoŭskaha, «Aryšt savieckich ahitataraŭ» Andruchoviča dy jašče tuzin pałotnaŭ na padobnyja tematy.
Siarod ich chiba tolki karcina Mazalova, tady jašče zusim maładoha mastaka, «Horadnia. 1939 hod», zastałasia ŭ anałach biełaruskaha žyvapisu. Na pałatnie — haradzki pejzaž. Prybiary datu — i ničoha nie zastaniecca ad vieraśnioŭskaje dramy.
Było na toj vystavie pierad saviecka-niamieckaj vajnoju i bahata hrafičnych tvoraŭ. Tolki ź Biełastoku vystaŭlalisia tady Krajeŭski, Chrščanoŭski, Malarevič dy Tybier. Ale najbolšy pośpiech mieła seryja hrafika Hembickaha, pryśviečanaja vajnie z Polščaju. Kali ja ciapier hladžu na jahonyja drevaryty, skažam, na arkuš «Režuć draty», dyk zhadvaju mižvoli dzieda svajho adnaklaśnika. Taho samaha ŭłana, jaki ściaroh tyja draty j patrapiŭ za heta ŭ vyhnańnie. Tudy ž patrapiŭ i mastak Hembicki, represavany pierad samaj vajnoju. A dziasiatki pałotnaŭ dy malunkaŭ, jakija adlustravali vierasień 39-ha, patrapili ŭ zapaśniki, razam z samoj temaju...
