Medycyna pa-biełarusku
Upieršyniu razam sabralisia biełaruskamoŭnyja medyki. Nahodaju stała kanferencyja “Biełaruskaja medyčnaja aśvieta” ŭ Mienskim medinstytucie. Havorku viali najbolš pra biełarusizacyju medyčnaha navučańnia.
Jak zaŭsiody, kali havorać pa-biełarusku, šmat vystupali pra “Franciška Skarynu i raźvićcio medycyny ŭ Biełarusi” (praf.Kazłoŭski ź viciebskaje katedry fakulteckaje terapii) abo “Medyčnuju adukacyju i sprobu jaje biełarusizacyi ŭ 1942—44 hadach” (praf. Majsiajonak ź Instytutu bijachimii Akademii Navuk). Pra sacyjalnyja prablemy, pra zahany i šlachi refarmavańnia biełaruskaj systemy padrychtoŭki daktaroŭdyk nia zhadvali, pra abaronu svaich pravoŭ taksama.
Što, sapraŭdy biełaruskamoŭnyja zdolnyja dumać tolki pra svaju movu, a nie pra spravu, u čym ich časta abvinavačvajuć?
Mova balić, bo jość čamu baleć. Toje, što impuls biełarusizacyi medyčnaj aśviety ŭ 90-ja hady byŭ słabiejšy za analahičny ŭ 20-ch, dakazvaje kolkaść vydadzienych knih na medyčnuju tematyku tady j ciapier. U 20—30-ch ich vyjšła nia mienš za 25, ciapier — tolki 15. Pryčym kali tady heta byli zbolšaha padručniki j namenklatury (ad pieršaha vypusku Nomina anatomica alboruthenica 1926 h. da “Skleromaŭ vierchnich i nižnich dychalnych šlachoŭ” praf.Buraka i “Asnovaŭ patalahičnaj anatomii” Citova 1937 h.), dyk ciapier da ich liku arhanizatary knižnaj vystavy adnieśli j “Babula tak lačyła…”, vydadzienuju “Navukaj i technikaj” u 1992 hodzie, što dobra adlustroŭvaje stratu viery ŭ navuku ŭ paślačarnobylskaj Biełarusi (i siarod lekaraŭ, jak ni prykra, taksama. U 90-ch, darečy, pa-biełarusku vyjšli dźvie knižki na aktualnuju radyjalahičnuju tematyku: “Pryrodnaja radyjoaktyŭnaść” Hacko i Kanapli i “Asnovy radyjacyjnaj biaśpieki” Daraškieviča j Hapanoviča.)
I heta pry tym, što da vajny medycyna zastavałasia ŭ Biełarusi pryvilejem žydoŭ, rasiejcaŭ i palakaŭ (praf.Majsiajonak pryvioŭ ličbu: da vajny biełarusy składali tolki 8% studentaŭ medinstytutu, što davała padstavy dla antysemickaj prapahandy), a ciapier na daktaroŭ vučacca zbolšaha biełarusy.
Mienavita z patrabavańniaŭ studentaŭ pačałosia ŭviadzieńnie biełaruskaj movy ŭ navučalny praces u Miensku j Horadni na pačatku 90-ch. Dacent mienskaj katedry mikrabijalohii Kazak raskazała, što pracu nad terminalohijaj pa virusalohii musili raspačać tady, kali adna z navučalnych hrupaŭ, 10 čałaviek, u 1992 hodzie zapatrabavała, kab vykładańnie viałosia pa-biełarusku. Praŭda, za ŭsie 90-ja takich hrupaŭ na hetaj katedry było tolki dźvie. Vidavočna, brakuje studentaŭ-aktyvistaŭ, jakija b nie bajalisia ahitavać i hurtavać studentaŭ-biełarusaŭ. Supołku Zadzinočańnia Biełaruskich Studentaŭ, jakoje i arhanizavała hetuju kanferencyju, ciapier uznačalvaje Andrej Vituška.
U čym pryčyna niešmatlikaści biełaruskamoŭnych abituryjentaŭ i studentaŭ? Aproč prostaj — palityki ŭładaŭ, nakiravanaj na vyciaśnieńnie biełaruskaj movy ŭ druhasnyja sfery hramadzkaha žyćcia, mabyć, jość jašče adna, uskosnaja. Heta marhinalizacyja i falsyfikacyja siaredniaj biełaruskamoŭnaj adukacyi. Hienrych Iljič, zahadčyk katedry medyčnaje dy bijalahičnaje fizyki Mienskaha medinstytutu, adznačyŭ, što hałoŭny tormaz dla biełaruskamoŭnaha vykładańnia — toje, što nie nabirajecca hrupaŭ biełmoŭnych studentaŭ. A kolkaść studentaŭ, što zdajuć ustupnyja ispyty pa fizycy na biełmovie, skaraciłasia z 5—10% u 70-ja hady da 0,5% letaś (try raboty z 551-j). Heta pry tym, što ciapier 25% školnikaŭ naminalna navučajucca pa-biełarusku proci 22% u siaredzinie 80-ch. Štuka, mabyć, u tym, što hetaja biełaruskamoŭnaść časta farmalnaja (pryčym jak u horadzie, tak i ŭ vioscy), i pa-biełarusku vučać tolki pačatkovuju škołu dy historyju z hieahrafijaj, a voś biełmoŭnych nastaŭnikaŭ fizyki dy fizkultury vobmal. U vyniku vychodzić, što vybar biełmoŭnaj adukacyi haradzkimi baćkami — heta chutčej symbaličny akt, čym realnaje dałučeńnie.
Pad marhinalizacyjaj my razumiejem toje, što jakaść navučańnia ŭ biełaruskamoŭnych škołach z hodu ŭ hod paharšajecca jak u absalutnym vymiery, tak i proci rasiejskamoŭnych škołaŭ, dzie z hodu ŭ hod pašyrajecca dyferencyjacyja i specyjalizacyja. Adbyvajecca heta dziela adpaviednaj administracyjnaj, finansavaj i vydavieckaj palityki dziaržavy.
Prablema dla biełmoŭnaj aśviety — adsutnaść padručnikaŭ. Hetak, padrychtavany padručnik pa histalohii 5 hadoŭ lažyć u vydaviectvie — dziaržava nie daje hrošaj. Toje samaje ź pierakładzienymi na biełaruskuju movu mižnarodnymi namenklaturami. Niahledziačy na taki žorstki cisk, daktary-vykładčyki “chočuć mabilizavać moładź, kab jana skončyła toje, čaho nia skončyli my” (praf. Arcišeŭski ź mienskaj katedry histalohii).
Biełaruskamoŭnyja medyčnyja dapamožniki stvoranyja nia tolki ŭ Miensku, ale i ŭ Horadni. Pra heta raspaviali prafesar haradzienskaje katedry aperacyjnaje chirurhii Kałtaniuk i — pad vopleski zali — słaŭny prafesar Astroŭski, suprać jakoha ŭłady ŭčynili kryminalnuju spravu za biełaruskuju dziejnaść.
Vielmi cikava było pasłuchać daktaroŭ, jakija havorać z pacyjentami tolki pa-biełarusku. Psychijatar adździaleńnia neŭrozaŭ 10-j mienskaj kliničnaj bolnicy Ihar Sarokin raspavioŭ, što jamu psychalahična vielmi ciažka daŭsia pierachod na biełaruskuju. Jon kazaŭ pra “strachi być adrynutym i nie zrazumietym kalehami j pacyjentami” i “trymcieńnie ŭ dušy”. Ciapier jahonaja biełaruskaja mova “stvaraje svojeasablivuju psychaterapeŭtyčnuju supolnaść” i dapamahaje ŭ medyčnaj praktycy. “Hałoŭnaje, nie pačynać dyskusijaŭ z pacyjentami na pytańni movy j palityki”.
Adzin z “matoraŭ” kanferencyi, lekar adździaleńnia intensyŭnaj terapii i reanimacyi niemaŭlataŭ 7-j KB Miensku Źmicier Sałoškin, ličyć patrebnym stvareńnie Biełaruskaha medyčnaha zhurtavańnia, jakoje b zajmałasia jak łobinham biełmoŭnaj aśviety, tak i abaronaj prafesijnych pravoŭ biełmoŭnych medykaŭ, a zaadno systematyzacyjaj terminalohii, abmienam infarmacyjaj.
Jasna, što takoje zhurtavańnie budzie mieć pośpiech tolki ŭ tym razie, kali jano budzie dosyć šmatlikim. U kanferencyi ŭziali ŭdzieł kala 50 čałaviek. Peŭna, heta nia ŭsie biełmoŭnyja daktary. Hetak, nie było aŭtaraŭ «Karotkaha rasiejska-biełaruskaha fizijalahičnaha słoŭnika» Stasieviča j Varyjockaha, jakija apošnim časam viarnulisia da medyčnaj praktyki.
Kali ž na takich kanferencyjach pa-biełarusku stanuć abmiarkoŭvać nia tolki filalahičnyja, ale najpierš prafesijnyja i sacyjalnyja pytańni, heta budzie adnačasova i zarukaj pośpiechu, i symptomam «zdarovaści» dyskusii, i jaje cikavaści jak dla medyjaŭ, tak i dla prafesijanałaŭ.
Andrej Dyńko
