Siarhiej ŠUPA
20 hadoŭ ad pačatku
Na sioletnija Kalady spoŭniłasia dvaccać hadoŭ z dnia ŭźniknieńnia Biełaruskaj Śpieŭna-Dramatyčnaj Majstroŭni. Nie adno mahutnaje siońnia palityčnaje, kulturnaje, mastackaje dreva vyrasła z taho koliś amal niezaŭvažnaha harčyčnaha ziarniatka. Dziela taho što Majstroŭnia jsnavała za časy poźniaha kamunizmu, jaje dziejnaść zastałasia amal niezadakumentavanaja ŭ adkrytych krynicach, i siońnia, aprača karotkaha artykułu ŭ Encyklapedyi Historyi Biełarusi, pra jaje badaj što ničoha nie pračytaješ.
Miž tym, Majstroŭnia stałasia pieršym u poststalinskaj Biełarusi arhanizavanym biełaruskim rucham z vyraznymi palityčnymi niezaležnickimi tendencyjami. Pryčym uźnikła jana zusim stychijna. Heta byŭ prychod novaha pakaleńnia.
Majo pakaleńnie naradziłasia paśla słavutych chruščoŭskich performansaŭ, kali z štodzionnaha žyćcia ludziej źnik strach. Pabudova kamunizmu z trahiedyi pieratvaryłasia ŭ fars-vadevil, i staŭleńnie da idealohii prasiaknułasia hłybokim cynizmam. Našaj kryvioju stałasia zachodniaja rok-muzyka, jakaja natalała nas pratestam i adpornaściu da indaktrynacyi. Naš infarmacyjny śviet farmavali zamiežnyja radyjostancyi. Da ŭsiaho hetaha dadaŭsia miascovy kalaryt: blizkaść Polščy, uzdym histaryčnaha krajaznaŭstva z ramantyzmam zamkavaj i kultavaj architektury, častyja vizyty ŭ padsavieckuju Prybałtyku, jakija prymušali zadumacca — čamu my nie takija, jak jany. Usio heta razam miašałasia ŭ niejkuju vybuchovuju sumieś, i dastatkova było prynahodnaha katalizataru, kab adbyłasia niepaźbiežnaja reakcyja, kali raptam adčuvaješ, što ty — «biełaruski buržuazny nacyjanalist». Dla kahości hetkim katalizataram byli knihi Karatkieviča, dla inšych — niečakanaje znajomstva z zabaronienaj biełaruščynaj — mienskaj 20-ch hadoŭ, vilenskaj, padniamieckaj. I jak nievierahodna pryjemna tady było adčuć, što hetaja hniusnaja brežnieŭskaja savietčyna, hetaja pseŭdabiełaruskaja beeseserščyna — usio heta nie tvajo, ty hetamu nie naležyš i za jaho nie adkazvaješ. A tvajo — voś jano, tut, pad nahami: tvaja ziamla, tvaja historyja, tvaje dziady ŭ vioscy ź ichnaj svojskaj movaj, zvyčajami, pieśniami i niezraŭnanaj žytniaj harełkaj.
I voś hetki — abudžany, ci, kali chočacie, infikavany — ty razhladajeśsia navokał i niepaźbiežna sustrakaješ padobnych na ciabie. I radujeśsia z adčuvańnia, što ty — nia chvory, nie adchileńnie, nie vyłomak z systemy. Ty — narmalny, ty nie adzin, ty — častka INŠAJ systemy.
Takaja fermentacyja adbyvałasia ŭ našych hałovach i dušach pad kaniec 70-ch hadoŭ. Paasobnyja kropli biełaruskaj irtuci pačali źlivacca razam u niejkuju cełaść. Tak uvosień 1979 hodu na filalahičnym fakultecie BDU ŭźnikła koła siabroŭ, da jakich dałučylisia studenty Teatralna-Mastackaha Instytutu, a paśla i inšych mienskich VNU, jakija ŭtvaryli Majstroŭniu. U adroźnieńnie ad papiaredniaha pakaleńnia «adradžencaŭ», intravertaŭ-padpolščykaŭ, majstroŭcy ad pačatku byli zaprahramavanyja na pašyreńnie, na pošuki kantaktaŭ, na ahitacyju, na infiltracyju ŭ roznyja płasty biełaruskaha socyjumu. Najprydatniejšaj formaj tady stałasia ładžańnie tradycyjnych śviataŭ i vidoviščaŭ — Kaladaŭ, Hukańniaŭ Viasny j Kupallaŭ. Pieršaj akcyjaj stałasia kaladavańnie ŭ mienskich vulicach i dvarach u 1979-m. Pryčym rabiłasia heta na prystojnym mastackim uzroŭni, dziakujučy vysokaprafesijnamu kiraŭnictvu kampazytarki Łarysy Simakovič.
Ad taho času ładžańnie śviataŭ stałasia tradycyjnym. Pobač z hetym urablałasia j dramatyčnaja hleba — byŭ pastaŭleny šedeŭr biełaruskaha narodnaha teatru «Car Maksymilan». Adnak pad abałonkaj usioj hetaj reprezentacyjnaj dziejnaści adbyvałasia hałoŭnaja akcyja — farmavańnie hłybinnych palityčnych strukturaŭ. Rabiłasia heta ŭ hłybokaj kanśpiracyi, kołam najbolš nadziejnych i zaanhažavanych.
Apošniaj publičnaj akcyjaj Majstroŭni stałasia stychijnaje pikietavańnie pad čas zbureńnia budynku mienskaha haradzkoha teatru na Placy Voli 13 červienia 1984 hodu, jakoje skončyłasia zatrymańniem i načnoj adsiedkaj u pastarunku. Represii ŭładaŭ i indyvidualny cisk z boku KHB zrabili dalejšaje isnavańnie Majstroŭni niemahčymym.
Adnak biełaruskaha džyna było ŭžo niemahčyma zapchnuć nazad u butelku. Koła Majstroŭni, niby toj Pratej, pačało ŭciełaŭlacca ŭ inšyja tvory — Klub imia Karatkieviča, «Tałaku», «Tutejšych» dy ŭ dziasiatki inšych, jak ich tady abzyvali kamsamoły, «niefarmalnych arhanizacyjaŭ moładzi». Adbyvałasia heta ŭžo za Harbačova, i było śmiešna, kali hetych «niefarmałaŭ» poźniesavieckija publicysty nazyvali «dziećmi pierabudovy». Heta byli naščadki Majstroŭni, jakaja sama ŭ hetym sensie była chiba što «dziciom» Brežnieva i Chałodnaj Vajny.
Z ahulnaj liberalizacyjaj kanca 80-ch, kali ŭžo stała «nia strašna» adkryta hulać u palityku, na biełaruskuju palityčnuju arenu vyjšli i starejšyja pakaleńni «adradžencaŭ», źliŭšysia z postmajstroŭskaj płyńniu ŭ adziny front, jaki nazvaŭsia Biełaruskim Narodnym. Hetak pačałasia novaja historyja, pra jakuju ŭsie dobra viedajuć.
Niejak ja pryvioŭ na adnu z majstroŭskich schodak svajho instytuckaha siabra, krutoha dysydenta. Jon tady ŭvažliva ahledzieŭsia i zapytaŭsia sam u siabie: cikava, što budzie z usimi imi hadoŭ praz 15—20? A ŭ toj kampanii, abo krychu raniej, abo krychu paźniej, abo niedzie pobač ź joju byli tady 20-hadovyja Vincuk Viačorka, Siarhiej Zaprudzki, Siarhiej Dubaviec, Hienadź Łojka, Siarhiej Sokałaŭ, Aleś Suša, Viktar Ivaškievič, Aleś Bialacki, Siarhiej Chareŭski, Adam Hlobus, Uładzimier Arłoŭ...
