Źmicier Bartosik
Rasieja zblizku
«Ja ciabie lublu» pa-čuvasku
Pra Ciumień ja viedaŭ tolki z Vysockaha: naftavyja vyški, viečna pjanyja sibiraki dy paŭnočnaje źziańnie. Miž tym, hety horad lažyć na šyracie Ryhi. Kurort, pa-našamu.
Pachmurnaj raničkaj naš vandroŭny teatryk na mikraaŭtobusie rušyŭ na Rasieju. Napieradzie była astranamičnaja ličba — try tysiačy kilametraŭ. Ja navat admieryŭ ich u advarotnym kirunku. Atrymałasia Barselona. Ale jaje, radzimuju, užo jość kamu biełarusizavać.
Pieršuju plašku vyzvalili jašče da miažy. Kali suvory biełarus nie biaz zajzdraści burknuŭ: «Što, pjacie?», dyk jahony rasiejski kaleha vielmi łaskava pramoviŭ: «Hłavnoje, riebiat, zakusyvajtie». A što ž jašče možna rabić na šlachu ŭ try hadzinavyja pajasy? Tolki zakusvać. «Hladzi, navat, tracił nie šukali.» «U Rasiei zaraz u modzie hieksahien.» «E, mužyki, znajšli čym žartavać.»
...Pračnuŭsia ja, kali naš karabiel stajaŭ na prykole. Padarožniki cicha spali. Mianie ž paciahnuła ŭ adkryty kosmas. Ad navisłaj nad hałavoju halaktyki stała krychu nie pa sabie. Nad Rasiejaju absalutna inšaje nieba! Biełaruskaje nieba — chatniaje, niby namalavanaje miestačkovym mastakom. A tut, pasiarod čornaj pustoj darohi, nieba chałodnaje i niadobraje. Napeŭna, kožnaja kraina adbivajecca ŭ svaim niebie pa-svojmu.
Ja azirnuŭsia vakoł. Redki hniły biareźnik abapał šašy, draŭlany barak ź niaroŭnym nadpisam «KAFE», pierakošanaja prybiralnia... Unutrany vyhlad «kaviarni» ničym nie sastupaŭ vonkavamu. Adzin kutok pamiaškańnia zajmała impravizavanaja barnaja stojka z došak. U dalnim kucie — zvałka pałamanych kresłaŭ dy stałoŭ. Kožny stoł upryhožvała butelka z-pad harełki. U butelcy — niejkaje čyrvonaje rečyva, padobnaje na rybackaha matyla. I pustata. Ja ŭžo źbiraŭsia pakinuć hety sumny prytułak, ale za stojkaj uźnik zahadkavy ŭschodni čałaviek: «Kiušat budem? Pit budem?» «Dzie ja?» «Desiat keme da Nyžneva Novharada», — nie ździviŭsia majmu pytańniu barmen. «A heta što?» — ja pakazaŭ na butelku. «Uksus, perec. Kakoj šiašłyk bez uksus?» Pryprava — dva ŭ adnym — dajšło da mianie.
Jość adno trapnaje vyznačeńnie Rasiei. «Rasieja — heta takaja male-je-jeniečkaja krainka. Amal jak Švajcaryja ci niejki tam Luksemburh. Ale jakaja ŭ vyniku spraviadlivych i vyzvolnych vojnaŭ zaniała terytoryju, roŭnuju adnoj šostaj ziamnoj sušy». Ja heta zhadaŭ za Nižnim. Kali pačałasia kraina vielikanaŭ. Šaša viłasia ŭ nizinu j vynyrvała na ŭzhorak praź dziasiatki kilametraŭ. Z adnaho boku panaramnaha dalahladu prahladałasia abałon Vołhi, druhi chavaŭsia ad vačej u dalokaj smuzie praliŭnych daždžoŭ, što išli, mahčyma, u jakoj Mardovii. «A kažuć — adstupać niama kudy», — zaŭvažyŭ kaleha.
Varta prajechać pieršuju tysiaču kilametraŭ, i nadychodzić «druhoje dychańnie». 500 km — heta niedzie pobač, 100 — zusim rukoj padać, nu a 38 — heta ŭvohule «złaź, pryjechali». I ŭžo navat biaskrajni krajavid za łabavym škłom nie cikavić. Ale raptam zvyčajnaja daroha źmianiajecca na šyračeznuju aŭtastradu. Šlahbaŭm, čyrvona-zialonyja ściahi, nazvy na dźviuch movach. Pačynajecca Kazanskaje carstva Šajmijeva, Respublika Tatarstan. Sa svaimi paradkami. Za darohu płaci, za karystańnie mostam praz Vołhu taksama płaci. Ad Kazani da Nabieražnych Čaŭnoŭ, zdajecca, za kožnym chmyzom — tatarski milicyjant z radaram. My tolki abahnali «žyhula» ŭ zonie «abhon zabaronieny», jak umomant byli prycisnutyja cyvilnym aŭto ź miantami. Płaci. Surjoznaja kraina Tataryja.
Da Ciumieni padjaždžali kala paŭnočy. Horad uraziŭ kolkaściu śvietłavoj reklamy. Pracavali načnyja kluby, restaracyi j bary. Šmatlikija načnyja kramy vabili svaimi niabiednymi vitrynami. Akramia vybaru kiłbasaŭ dy ryby, było nie źličyć hatunkaŭ piva j harełki. Ale jašče bolš ździviła niemahčymaść čaho-niebudź pakaštavać biez rasiejskaha rubla ŭ kišeni. Dalar, navat paśla defołtu, nia staŭ tut zavočnaj nacvalutaj, jak u nas. Ale pry śviatle dnia «načnaja Ciumień» pablakła.
Ujavicie siabie vielikanam. Vaźmicie niekalki dziasiatkaŭ pačarniełych starych kupieckich dvuchpaviarchovikaŭ čyrvonaj cehły, kolki šedeŭraŭ pravincyjnaha stalinskaha ampiru, sotniu-druhuju betonnych brežnieŭskich skryniaŭ dy jašče paru-trojku navaruskich chmaračosaŭ. I z usiaho razmachu, niby kości, kińcie heta ŭ hraź. Kab až pyrsnuła. U vas atrymajecca pieršy horad, zasnavany rasiejcami ŭ Sibiry — Ciumień.
Mienavita takoju ja ŭbačyŭ jaje z koła ahladu ranicaj nastupnaha dnia. Vulica vyvieła mianie ŭ sumny park kultury j adpačynku. Ludziej było niašmat. Pamiž hołych tapolaŭ dy zastyłych karusielaŭ, siarod hetaj miortvaj idylii kruciŭsia abaviazkovy atrybut luboha CPKiO — «čortava koła». Absalutna pustoje j biestałkovaje.
Kolki siabie pamiataju, hety atrakcyjon byŭ majoju lubimaj zabavaj. Ale tut upieršyniu ŭ žyćci stała strašna. Pryčym strach narastaŭ pa miery nabližeńnia rypučaj kałyski da vyšejšaj kropki, dzie ja z usioj ščyraściu adčuŭ svaju samotu. Za try tysiačy kilametraŭ ad domu, adzin pa-nad strašnym čužym horadam. Ałkašy na ziamli pierarvali svaju spravu i, zadraŭšy hałovy, ź cikavaściu hladzieli na nieruchomaha čałavieka naviersie, jaki mocna ścisnuŭ parenčy.
...Pierad pačatkam spektaklu vyrašyli dać słova j mnie, bardu biełaruskamu. «Nu, Vy nam spojotie Vizbora ili Okudžavu?» — ukradliva pytaŭsia dyrektar Ciumienskaha teatru. «Pardon. Jany ž nie pisali pa-biełarusku.» «A čto Vy budietie pieť? Nie očień političieskoje? U nas žie, znajetie, vybory na nosu.» Toje, što biełaruskaha niepadkantrolnaha słova bajacca navat u Ciumieni, było dla mianie adkryćciom. Śpiavaŭ ja «Zapiai mnie pieśniu». Pierad hetym skazaŭšy, što aŭtarka vierša addała bratniaj Sibiry niemałuju častku svajho žyćcia. Publika sustreła viestku pryjaznymi ŭśmieškami. Paśla mnie niechta z našych skazaŭ: «Dziakuj, što ty nia lapnuŭ, što Hienijuš siadzieła ŭ bratniaj Ciumieni».
Aktory bajalisia, što «Kamedyju» nie zrazumiejuć. Ale apasieńni byli daremnymi. Zapomnilisia niekatoryja repliki ŭ antrakcie. «Ni chiera nie poniał. No kak śmiešno!» «Vołodia, ty žie słužił pod Žitomirom. Sadiś k nam pierievodčikom.» «No s jevriejami mohli by i poostorožniej. Kakije ž oni židy?»
Na nastupny paśla spektaklu dzień biełaruskuju trupu zaprasili ź vizytam u konsulstva RB. Jość, akazvajecca, i takoje. Chałodnaja, aficyjnaja, niaŭtulnaja ŭstanova. Nia hreła navat harbata, jakoj nas častavali. Prysutničaŭ miascovy biełaruski bamond. Biznesmen, hienerał, čynoŭnik abłasnoj administracyi dy inšyja dzieci biełaruskaj ziamli. Lišni raz pierakanaŭsia, nakolki niecikavyja, tupyja dy zakampleksavanyja biełaruskija mužyki. Na tle biełaruskich žančyn. Viasiołych, raźniavolenych i, jak praviła, pryhožych. Pakul my pili harbatu, hienerał, biznesmen i čynoŭnik pa čarzie niaŭpeŭniena začytvali nam svaje dakłady pra niepaźbiežnaść «našieho objedinienija». Jany, sa starańniem samadziejnych aktoraŭ, čytali svaje papierki z «udzielnaju dolaju Biełarusi ŭ ekanomicy Ciumieni».
Našu dumku publika pačuć, vidać, bajałasia. A ŭ napisanaje naŭrad ci vieryła. Žančyny ŭ hety čas padlivali harbatki, narazali tarty j kazali «kali łasačka». Ja nie ŭstrymaŭsia, kab nahadać prysutnym pra niezajzdrosny los adnaho sibirskaha biełarusa, na čyje hrošy adnoŭleny kryž Eŭfrasińni Połackaj i jaki siońnia vymušany «karatać čas na radzimie». «My s banditami i fašistami dieł nie imiejem», — byŭ adkaz adnaho ź ziemlakoŭ.
Ciažkaj ranicaj ja ŭklučyŭ televizar. Tranślavałasia prablemnaja pieradača miascovaha telebačańnia. Haračaja sprečka išła pra nieadpaviednaść horada Chanty-Mansijska statusu stalicy. U Ciumienskuju vobłaść, jakaja zajmaje płošču z paŭ-Eŭropy, uvachodziać dźvie aŭtanomnyja akruhi. Chanty-Mansijskaja dy Jamała-Nianieckaja. I chanty-mansijski horad Surhut zachacieŭ sam stać stalicaju. Maŭlaŭ, u nas i hrošy, i darohi, i budaŭnictva. A što ŭ tym Chanty-Mansijsku, akramia pryhožaj nazvy? Maleńki dy vielmi hordy Chanty-Mansijsk apelavaŭ da histaryčnaj spraviadlivaści dy ŭvohule byŭ hatovy uźniać pytańnie ab nadańni akruzie statusu subjekta federacyi. Ja ŭsioj dušoj byŭ na chanty-mansijskim baku. Paśla zirnuŭ na mapu. Da Surhuta było kala tysiačy kilametraŭ, da staličnaha ž Chanty-Mansijska jašče z pałovu taho...
Daroha nazad zaŭždy zdajecca karaciejšaju. Navat kali napieradzie niekalki tysiačaŭ keme, a siłaŭ užo niama ni pić, ni spać, ni zalacacca. Dumka imkniecca da Biełarusi, jakaja byccam by prahnie dałučacca da hetych biaskrajnich stepaŭ Baškartastanu, što ciahnucca za voknami.
Ja nikoli nia čuŭ ad znajomych rasiejcaŭ vyrazu «naš Homiel», ci «a kakaja raźnica mieždu Rośsijej i Biełoruśsijej». Maje znajomyja rasiejcy hatovyja ŭspryniać lubuju roźnicu pamiž nami. Zatoje kolki ja čuŭ ad biełarusaŭ pra «našych parniej na Kaŭkazie», ci pra toje, što «Jelcyna nada mianiać». Nu što ž, kali tak chočacca adčuć roźnicu pamiž «našymi narodami», i kali heta choć čamu-niebudź navučyć, ja — za abjadnańnie. Užo toje, što niepieramožny ŭ bojkach ź niepaŭnaletnimi pacanami mienski amon stanie popleč sa svaimi chabaraŭskimi kalehami pad Arhunam, nia moža nia radavać.
Ad śvietłych dumak mianie adarvali siabry. Aŭtobus spyniŭsia la dźviuch dziaŭčynak, što hałasavali na čuvaskaj trasie. Adnoj z vyhladu hadkoŭ čatyrnaccać, druhoj — šasnaccać z naciažkaj.
«Vam kudy?» «A my rabotajem.» «U jakim sensie?» «Miniet — 50 rublej.»
«Chalava, mužyki, trochi mieniej za dva dalary!»
«A jak budzie pa-čuvasku: ja ciabie lublu?» — zapytaŭsia ja ŭ małodšaj. Taja adkazała. «Vot i lubitie svoju rodinu», — dali my paradu j pajechali dalej. Razvažajučy, ci mahčyma takoje ŭ nas, kudy jašče nie dabraŭsia duch čystahanu.
Usim znajomaje pačućcio rezkaha pierachodu z chałodnaj vulicy ŭ ciopłuju chatu. Prykładna takoje achapiła j nas paśla pierajezdu miažy. Nadta ž dziŭna paśla taho, što admachali za hetyja dni, hladzieŭsia pakazalnik «Brest 603». Usia naša kraina ŭkładvałasia ŭ niekalki hadzinaŭ šlachu. Ale, ź inšaha boku, u Biełarusi kožny kilametar na rachunku. Ich možna prosta kaštavać. Trasa nabyvaje cyvilizavany vyhlad, niama ni hraziuki, ni małaletnich bladziej. Navokał sucelnaja pastaral. Laski, malaŭničyja viosački...
Pieršaje, što zaŭvažaješ i čamu radujeśsia pa pryjeździe ŭ Miensk, — tut možna śmieła chadzić pa ziamli. Nie bajučysia vypeckacca ŭ brud ci zapyrskać brudam minaka. Možna z usiaje siły taptać čysty asfalt, adčuvajučy ad hetaha zaniatku nievykazny kajf. I heta niamała.
Adzinaje, pra što škaduju, — nie zapisaŭ, jak pa-čuvasku budzie «ja ciabie lublu».
