Kalandar
31 studzienia 1800. U majontku Pavionzkach, što pad Varšavaj, pamiraje Michał Kazimir Ahinski. Kim jon tolki ni byŭ! Vajavoda vilenski, hietman Vialikaha Kniastva, mahnat, a aprača hetaha — paet, muzyka, mecenat. U 1771 h. jon dałučajecca da Barskaj kanfederacyi (uzbrojenaj apazycyi, niazhodnaj z rasiejskim umiašalnictvam u spravy Rečy Paspalitaj; ad miastečku Bar va Ŭkrainie). U vieraśni taho ž hodu jahonaje vojska było raźbitaje pad Stałovičami armijaj Alaksandra Suvorava. Paśla parazy kanfederataŭ Michał Kazimir žyŭ u Słonimie, dzie zasnavaŭ niekalki pradpryjemstvaŭ, drukarniu, operny teatar, pabudavaŭ kanał, jaki nosić jahonaje imia. Śmierć Michała Kazimira Ahinskaha ŭ apošni hod XVIII st. niby padviała rysu pad usioj historyjaj Rečy Paspalitaj. Niekali volnaja kraina źnikła z mapaŭ śvietu, i ŭ našaj historyi pačaŭsia novy etap.
2 lutaha 1950. U Smarhoni pačalisia aryšty ŭdzielnikaŭ Miadzielska-Smarhonskaha antykamunistyčnaha padpolla, absalutnuju bolšaść udzielnikaŭ jakoha składała moładź. Arhanizacyja zaradziłasia ŭ 1947 h. jak adkaz na tatalnuju rusifikacyju i denacyjanalizacyju zachodniebiełaruskaha žyćcia. Uznačaliŭ maładziožnaje padpolle Raścisłaŭ Łapicki. U lutym—sakaviku 1950 h. była aryštavanaja bolšaść siabroŭ arhanizacyi. U lipieni 1950 h. u Maładečnie adbyŭsia sud nad udzielnikami maładziožnaha padpolla. Bolšaść junakoŭ i dziaŭčat asudzili da 25 hadoŭ pazbaŭleńnia voli, Raścisłaŭ Łapicki byŭ rasstralany. Jahonaja siastra Alona Šarepa-Łapickaja dahetul sprabuje adšukać mahiłu brata.
5 lutaha 1975. U savieckaj presie drukujecca adkaz Ł.I.Brežnieva na list estonskaj dajarki Lindy Pejps, jakaja pieravykanała plan pa nadojach małaka.
6 lutaha 1975. U Hišpanii 500 dziaržaŭnych słužboŭcaŭ padpisvajuć Demakratyčny Manifest, tym samym pratestujučy suprać aŭtarytarnaha režymu hienerała Franka, jaki kiravaŭ krainaj bolš za 35 hadoŭ. U šmatmiljonnaj krainie znajšlisia tyja, chto nie pabajaŭsia ŭźniać hołas suprać dyktatury. Demakratyčny Manifest staŭsia toj iskraj, ź jakoj paŭstaŭ demakratyčny ruch Hišpanii. Uletku 1975 h. demakratyčny ruch achapiŭ usiu krainu. Ludzi čakali vosieni i dačakalisia… 20 listapada niečakana pamiraje Franka, sa śmierciu jakoha źnikaje i dyktatura.
U 1800 h. Tadevuš Kaściuška vydaje ŭ Paryžy na polskaj movie knihu pad nazvaj “Ci mohuć palaki dabicca niezaležnaści”, u jakoj adznačaje: “…pažadajem tolki, i my staniem volnymi, bo 16-miljonny narod nia moža być narodžany dla rabstva”. Mara Kaściuški ažyćciaviłasia amal praz 120 hadoŭ. Praŭda, narody Rečy Paspalitaj zdabyvali svaju niezaležnaść paasobku: spačatku niezaležnaść zdabyła Litva (u lutym 1918 h.), u listapadzie niezaležnaść abviaściła Polšča. Biełaruś stała niezaležnaj na vosiem miesiacaŭ raniej za Polšču. Adnak Biełaruś, u adroźnieńnie ad svaich susiedak, nia zdoleła abaranić niezaležnaść. I skončyłasia tym, čym musiła skončycca: biełaruski narod akazaŭsia padzielenym na dźvie častki.
U 1925 h. Adolf Hitler dapisvaje pieršy varyjant “Majn kampf” — nastolnaj knihi ŭsich nacystaŭ časoŭ Treciaha Rajchu. U knizie Hitler pisaŭ pra plany zachopu ŭschodnich ziemlaŭ, całkam ihnarujučy intaresy tych narodaŭ. Da liku niepaŭnavartasnych adnosilisia i biełarusy. Darečy, “Majn Kampf” pad čas niamieckaj akupacyi nie pradavałasia na biełaruskaj terytoryi. Tłumačeńnie prostaje: niemcy tady hulali ź biełarusami ŭ nacyjanalizm i, kaniečnie, nie chacieli pakazvać sapraŭdnyja mety. Zdavałasia, što sa śmierciu hitleraŭščyny pavinny byli adyści ŭ niabyt i idei “Majn Kampf”. Adnak nie: siońnia ŭ Miensku pradajecca kniha «Po zakonam podłosti». U lepšych tradycyjach. Hałoŭnymi vorahami Rasiei ŭ joj nazvanyja žydy, jakija abvinavačvajucca va ŭsich ciažkich hrachach. Cikava, što kniha pradajecca adkryta ŭ kniharni “Pravasłaŭnaja kniha”.
Aleh Hardzijenka
